les 5: Waar blijft alle grind, zand en klei? (1.4)

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

1.4 Gesteente wordt sediment

Paragraaf 1.4

Hoe heet het als gesteente/ stukken steen door de zwaartekracht naar beneden komen?

Welk begrip hoort er bij 'het afslijten van gesteente'.

1. sedimentatie
2. mechanische verwering
3. chemische verwering
4. erosie

Erosie

Net als wanneer je met een schuurpapiertje ergens langs schuurt.

Noem 3 natuurkrachten die voor erosie kunnen zorgen

Water stroomt hier snel en er ontstaat grind.

Hier vindt erosie plaats, er ontstaat een V-vormig dal.

Rivier stroomt traag en fijn zand is klei geworden.

De helling is hier iets minder steil waardoor het water wat langzamer is gaan stromen.

Grind is in nog kleinere stukjes gebroken en is zand geworden.

Welk type verwering komt vooral
voor in de bergen?

1. Chemische verwering, vorstverwering
2. Mechanische verwering, vorstverwering
3. Chemische verwering, door plantenwortels
4. Mechanische verwering, door plantenwortels

Waardoor kan een U-vormig dal ontstaan?

1. Vorstverering
2. Erosie door landijs/ gletsjers
3. Snel stromende rivier
4. Geen van deze 3 antwoorden is juist

In de bovenloop van de rivier stroomt de rivier heel snel. Hierdoor vindt erosie plaats.

Welke landschapsvorm ontstaat er door erosie van de rivier?

1. U-vormig dal
2. V-vormig dal

Waar blijft alle grind, zand en klei?

Paragraaf 1.4

Sedimentatie proces 

Ook versie van klei meenemen

Sedimenteren= het neerleggen/ afzetten van zand en klei

Sediment of afzetting

Sediment of afzetting= Materiaal wat is neergelegd. Voorbeelden van afzetting zijn: zand, klei, grind.

Productie gebied

Transport gebied

Sedimentatie gebied

Sedimentatie is een proces dat in de benedenloop van rivieren plaatsvindt.

Het houdt in dat het materiaal dat in de boven- en middenloop is meegenomen door erosie in de benedenloop wordt neergelegd. 

Rivieren leggen zand en klei neer

• Rivier stroomt over

• Nabij de rivier: sedimentatie zand

• Verder van de rivier: sedimentatie klei

Sedimentatie vindt plaats in de benedenloop omdat de snelheid waarmee de rivier stroomt afneemt.

Het water heeft minder kracht om al het zand en klei mee te nemen.

Als de rivier overgestroomd wordt aan de oever een gedeelte van het zand afgezet/ gesedimenteerd, omdat het water nog krachtig genoeg is om en zand af te zetten.

Verder van de rivier vandaan staat het water stil in de komgronden en wordt het fijnere en lichter klei afgezet.

De komgronden zijn daardoor erg vruchtbaar.

Denk maar aan de Betuwe: het riviergebied rond Tiel, waar veel fruitboomgaarden zijn. Daar komt je jam en appelstroop vandaan.

Verder wordt een gedeelte van het zand en klei in de rivier zelf neergelegd.

Vroeger vonden we veel steenfabrieken langs rivieren. Die gebruikte klei voor het bakken van bakstenen om huizen mee te bouwen. Toen er nog geen dijken waren liepen de fabrieken nog wel eens onder.

 

Inmiddels hebben we heel veel rivieren bedijkt. Dit zorgt ervoor dat de rivieren niet of nauwelijks nog kunnen overstromen.

Gevolg: Geen klei meer afgezet in de komgebieden, de rivier blijft op z'n plek liggen en meandert niet meer en de rivier wordt steeds ondieper omdat het sediment in de rivier neer wordt gelegd.

Zand en klei naar de riviermonding

Een gedeelte van het zand en klei is in de rivier zelf neergeld, een gedeelte is op de komgronden neergelegd. De rest van het zand en klei wordt naar zee getransporteerd waar nieuw land ontstaat.

Zo'n gebied noemen we een delta(gebied).

Hoe ontstaat een delta

• Rivieren transporteren zand en klei richting de zee

• In zee wordt steeds meer zand en klei neergelegd (=gesedimenteerd)

• Het land breidt zich uit in zee    (=Delta)

Zwakke getijdenwerking

Een delta kan alleen ontstaan bij een zwakke getijdenwerking (eb en vloed).

Als een rivier in zee uitmondt, transporteert de rivier de rest van het zand en klei naar de zee.

In de riviermonding in zee wordt gedurende lange tijd steeds meer zand en klei neergelegd.

De laag van zand en klei wordt steeds dikker. Er ontstaat op de duur nieuw land.

Dit nieuwe land noemen we een delta.

Ezelsbruggetje: het gebied heeft vaak een driehoekige vorm. De letter D in het Grieks is de Delta en heeft precies die driehoekige vorm.

Let op: een delta kan alleen ontstaan als er een zwakke getijdenwerking is.

Getijdenwerking= eb en vloed

Estuarium

• Een verbrede monding van een rivier die in zee uitmondt

• Bij vloed stroomt de zee de riviermonding in
  

• Bij eb neemt het zeewater zand en klei mee de zee in

• Ontstaat wanneer de zee een sterke getijdenwerking heeft

Een Estuarium is een verbrede monding van een rivier die in zee uitmondt.

De rivier zet zand en klei af in zee, net als bij een Delta.

Maar: als de zee waar de rivier in uitmondt een sterke getijdenwerking heeft, kan er geen delta ontstaan. 

Bij vloed stroomt de zee in de riviermonding en bij eb neemt het zeewater veel zand en klei mee de zee in. Er kan dus geen nieuw land ontstaan.

Een Estuarium ontstaat dus alleen wanneer de zee een sterke getijdenwerking heeft.

Ezelsbruggetje voor de voetbal/ FIFA fans: Er is een voetbalclub genoemd naar de rivier op deze satellietfoto.

We zien hier het Estuarium van de rivier: Rio de la Plata. In het Engels: River Plate. 

De club River Plate is genoemd naar de rivier (met estuarium).

Is Nederland een deltagebied?

We zien hier een satellietfoto van Nederland, maar vanuit een ongewone hoek. Dat is met een reden. 

Als je vanuit deze hoek kijkt, kun je goed zien dat Nederland eigenlijk 1 groot deltagebied is.

Door bedijking en minder meanderende rivieren, zijn er minder overstromingen. Zorgt voor dichtslibben rivieren.

Hoe ontstaan duinen (3 punten)

Golven leggen 

zand op het strand

(=aanslibbingskust)

Wind waait het 

zand landinwaarts

Planten groeien en houden het zand tegen: duinen

Drie tekstvlakjes (link toets)

Op toets is de vraag leg uit hoe duinen ontstaan.

wat moet je doen?

drie punts vraag.

------

Punt 1= Aanslibbingskust

Klifkust= door erosie 

aanslibbingskust= sedimentatie

Sedimentgesteente

Individuele opdracht

1. Video kijken (slide 22)

2. Bronnen lezen (slide 23 en 24)

3. Vragen beantwoorden (slide 25 t/m 29)

Tijd: 10 minuten

Klaar: maak opdracht 1, 3 t/m 7 van 1.4

In plenda schrijven.

oortjes mee.

Van te voren inventaristen wie hebben er oortjes mee.

meer dan 4 geen oortjes is klassikaal.

Bespreken 

Endogene krachten= krachten van binnenuit

Exogene krachten= krachten van buitenaf

geologische tijdschaal= indeling van de geschiedenis van de Aarde in geologische tijdperken, die tientallen of honderden miljoenen jaren kunnen duren.

Gesteentekringloop

De kringloop bestaat uit de drie hoofdtypen gesteenten (sedimentaire, metamorfe en stollingsgesteenten) en beschrijft de processen die tussen de drie soorten gesteenten plaatsvinden.

Afzettingsgesteente

Afzettingsgesteente= hetzelfde als sedimentgesteente

Begrippen

Endogene krachten=

Exogene krachten=

Geologische tijdschaal=

Welke termen passen bij het begrip sedimentgesteente? 

Er kunnen meerdere antwoorden goed zijn

Sedimentgesteente

Magma

Fossielen

Graniet

Samenpersen

Laagvlakte

Welk sedimentgesteente
zie je hier?

1. Zandsteen
2. Schalie
3. Kalksteen

Zet het ontstaan van zandsteen in je juiste volgorde.

Eerst

Laatst

1

2

3

4

Losse zandkorrels liggen op de bodem van een zee.

Er komt een dikke andere laag op de losse zandkorrels te liggen.

De zandkorrels worden samengedrukt.

Losse zandkorrels zitten aan elkaar vastgeplakt en vormen 1 gesteentelaag.

Bekijk de gesteentekringloop

Kan kalksteen metamorfgesteente worden?
Verklaar je antwoordt.

Sedimentgesteenten ontstaan uit sediment.

Maak de juiste combinaties van sediment en sedimentgesteente. 

Kalksteen

Zandsteen

Schalie

Zand

Schelpen

Klei

Werken aan de weektaak

Paragraaf 1.4              1, 3 t/m 7

Lesafsluiting

Terugkomen op de leerdoelen.

klassikaal benoemen.

Kan ook zonder vragen.

Leg uit hoe de duinen ontstaan.

Ga in op de rol van de zee, wind en planten

Wat is het begrip dat gebruikt wordt voor het neerleggen van zand/klei?

Als verweerd materiaal (stukken steen) in een rivier komt, worden ze op volgorde van grootte neergelegd.

Wat is de volgorde? Begin met degene die als eerst wordt neergelegd.

grootst

kleinst

1

2

3

4

Grind

Grof zand

Fijn zand

Klei

Klei wordt bedekt door nieuw grondlagen, hierdoor worden losse kleistukjes samengeperst tot een vast sedimentgesteente.

Hoe heet dit sedimentgesteente?

Juist of onjuist?

Bij sterke getijdenwerking ontstaat een delta

1. Juist
2. Onjuist

Leg in 3 stappen uit hoe zandsteen ontstaat.

Je weet nu

1. Wat 'sedimenteren' betekent
2. Hoe een delta en een estuarium ontstaan
3. Hoe duinen en zandbanken worden gevormd
4. Hoe schalie en zandsteen worden gevormd
   

Huiswerk voor volgend week

Paragraaf 1.4              1, 3 t/m 7