§4.1 Leven op het platteland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

§4.1 Leven op het platteland

Hoe heet dit tijdvak?

1. Tijd van Monniken en Heren
2. Tijd van Monniken en Ridders
3. Tijd van Ridders en Kerken
4. Tijd van Kerken en Ridders

Over welke tijd gaat 

dit tijdvak?

1. 100-600
2. 600-1000
3. 600-1200
4. 500-1000

Eerst de naam: 

De Middeleeuwen

• De tijd na het Romeinse Rijk (Oudheid) en vóór de Nieuwe Tijd.

• Het ligt in het midden van die twee perioden: tussenperiode

• Ongeveer tussen 500 en 1500

• Vroege Middeleeuwen: 500-1000
• Late Middeleeuwen: 1000-1500

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Hoe de economie van West-Europa in de vroege middeleeuwen verandert en waarom deze zo verandert

- Hoe een middeleeuws domein eruitziet

- Hoe het hofstelsel werkt en welke plaats horigen in dat stelsel hebben

Onrustige tijden in Europa

500-800

Na de val van het West-Romeinse Rijk zijn er veel oorlogen
Reizen is gevaarlijk en de meeste mensen leven in dorpjes

op het platteland. Grote steden, zoals Rome, zijn er niet (meer)

Aparte koninkrijken

= bestuurlijke verandering (politiek)

Later zullen die kleine koninkrijken samenvoegen (Karel de Grote) 

Agrarische samenleving

Na de van het Romeinse Rijk wordt reizen erg gevaarlijk

Veel mensen durven hierdoor niet meer te handelen

Veel stedelingen moeten voor zichzelf gaan zorgen als boer

Zo ontstaat een agrarische samenleving

Een samenleving waarin bijna iedereen een boer is en er vrijwel geen steden zijn

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Hoe de economie van West-Europa in de vroege middeleeuwen verandert en waarom deze zo verandert

- Hoe een middeleeuws domein eruitziet

- Hoe het hofstelsel werkt en welke plaats horigen in dat stelsel hebben

Het Domein

In de middeleeuwen is bijna iedereen een boer

Boeren werken op het land, maar dat is vaak niet van hen

Dit is vaak van een rijke heer of van een klooster

Dit gebied van de domeinheer wordt het domein genoemd

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Vroomland

Dit is het land van de heer. De oogst die hier wordt binnen gehaald, gaat rechtstreeks naar de heer. Het werk werd gedaan door de horigen (herendiensten).

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

schooltv.nl

De horige

De boeren op het domein zijn geen slaven

Maar weinig boeren zijn echt vrij

Zo mogen ze bijvoorbeeld niet weg zonder toestemming

Deze halfvrije boeren noemen we horigen

Komt van het oude woord "ghehorich" wat gehoorzamen betekent. Horigen waren dus gehoorzaam (aan de heer)

Hoe worden de halfvrije boeren genoemd?

1. Slaven
2. Horigen
3. Hovelingen
4. Heren

Waarom horige worden?

De boeren kiezen er vaak voor om horige te worden

Dit doen ze omdat het een onveilige en arme  tijd is

De heer kan de boeren beschermen

In ruil daarvoor doen ze klusjes voor de heer: herendiensten

Hij heeft wapens en een burcht (kasteel)

Wat is geen reden om horige te worden?

1. Veel mensen hebben geen eigen land
2. Veel criminelen vluchten van de heer
3. Veel mensen lijden honger
4. Veel mensen zijn onveilig

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Hoe de economie van West-Europa in de vroege middeleeuwen verandert en waarom deze zo verandert

- Hoe een middeleeuws domein eruitziet

- Hoe het hofstelsel werkt en welke plaats horigen in dat stelsel hebben

Het hofstelsel

Het domein wordt soms ook wel het hof genoemd

De horigen werken dus op het hof van de heer

In ruil daarvoor geeft de heer bescherming op het hof

Deze afspraak noemen we het hofstelsel

Alles draait om de hoeve (boerdrij) van de heer, ook wel hof genoemd

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Bescherming

Landbouwgrond

Herendiensten

Deel van de oogst (pacht)

Leg eens in eigen woorden (!) uit..

• Je kunt beschrijven hoe de economie in de vroege middeleeuwen in West-Europa veranderde en die veranderingen verklaren.
  
• Je kunt beschrijven hoe een middeleeuws domein eruitzag.
  
• Je kunt uitleggen hoe het hofstelsel werkte en welke plaats horigen in dat stelsel hadden.

Horigen

Vrije boeren

Arme boeren

Rijke boeren

Eigen land

Geen vrijheid

Land van de domeinheer

Herendiensten

Meevechten met de domeinheer

Wie was de baas van een domein?

1. Een horige
2. Een vrije boer
3. Een heer
4. De Romeinse keizer

Waaruit bestond een domein?

1. Huizen van horigen
2. Hoeve van de heer
3. Landbouwgrond
4. Alle antwoorden zijn juist.

In het hofstelsel:

1. geeft de heer bescherming aan de horige
2. moesten horigen herendiensten verrichten
3. geeft de horige een deel van de opbrengst van het land aan de heer
4. helpt de heer de horige op het land tijdens de oogsttijd

Het hofstelsel had als voordeel dat 'hij' zelf niet op het land hoefde te werken.

Wie is in bovenstaande zin 'hij'?

1. Een horige
2. Een heer

Hoe noemen we de klusjes die de horige moest doen voor de landheer?

1. Slavenarbeid
2. pacht
3. klusjes
4. herendiensten

Wat zijn herendiensten?

1. Zo af en toe eens op bezoek gaan bij de heer
2. Klusjes doen voor de heer of het klooster
3. Gratis op het land van de heer wonen
4. Bescherming geven aan de horigen

Deze boer moest veel herendiensten doen en mocht niet van het domein af:

1. Horige boer
2. Vrije boer

Welke plicht had een vrije boer?

1. In oorlogstijd op het land van de koning werken
2. In oorlogstijd in het leger van de koning vechten

Aan het werk...

... maak nu de opdrachten van 4.1...