H5 Hoofdletters en aanhalingstekens

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Lesprogramma

1. Bespreken lesdoelen.
2. Uitleg hoofdletters en interpunctie.
3. Opdrachten maken.
4. Lesafsluiting

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• weet je wanneer je hoofdletters, punten, vraagtekens, uitroeptekens, komma's, aanhalingstekens en dubbele punten moet gebruiken. 
  
  

• kun je uitleggen waarom het gebruik van hoofdletters en interpunctie belangrijk is.

• kun je van een geven zin herkennen en uitleggen hoe interpunctie de betekenis bepaald.

• kun je zelfstandig een tekst schrijven waarin je hoofdletters en leestekens goed gebruikt.

Waarom interpunctie?

• Leestekens en hoofdleeters zijn ervoor om de lezer houvast te geven en verbeteren de leesbaarheid van de tekst.
• Zonder interpunctie is een een stuk tekst niet leesbaar. 
  
  
• Leestekens worden ook gebruikt om aanwijzingen te geven over de uitspraak (intonatie) of de betekenis van een woord/zin.
• Zelfs een relatief eenvoudige uiting kan enorm verwarrend worden zonder interpunctie; er zijn dan verschillende betekenissen mogelijk. 

Doet niet zo gek Grietje zei Hans. Een rokje? Je bent toch mijn broertje en niet mijn zusje. 

Oorzaken fouten

• Door email, sms en chat (digi-taal) is een groot deel van de communicatie informeler geworden en zie je dat veel schrijvers slordiger omgaan met interpunctie.

• Door te weinig kennis van de regels doen veel mensen maar wat.  Snel een leesteken plaatsen op gevoel ('zo staat het mooi'), in plaats van doelbewust een betekenis meegeven. 
  
  
• Door te weinig inzicht in de functies van leestekens.

Wat weet je al over hoofdletters en aanhalingstekens?

de kerkstraat ligt in het centrum van alkmaar.

1. de kerkstraat ligt in het centrum van alkmaar.
2. De kerkstraat ligt in het centrum van Alkmaar.
3. De kerkstraat ligt in het centrum van alkmaar.
4. De Kerkstraat ligt in het centrum van Alkmaar.

ik wil graag naar de griekse eilanden op vakantie.

1. Ik wil graag naar de griekse eilanden op vakantie.
2. Ik wil graag naar de Griekse eilanden op vakantie.
3. ik wil graag naar de Griekse eilanden op vakantie.
4. ik wil graag naar de griekse eilanden op vakantie.

's avonds mag je niet naar buiten.

1. 's avonds mag je niet naar buiten.
2. 's Avonds mag je niet naar buiten.

't is goed met je.

1. 't Is goed met je.
2. 't is goed met je.

3 minuten duurt het filmpje.

1. 3 minuten duurt het filmpje.
2. 3 Minuten duurt het filmpje.

@tekens gebruik je voor emailadressen.

1. @tekens gebruik je voor emailadressen.
2. @-Tekens gebruik je voor emailadressen.
3. @-tekens gebruik je voor e-mailadressen.
4. @-tekens gebruik je voor emailadressen.

mevrouw de groot

1. mevrouw De Groot
2. mevrouw de Groot

kelvin van der steen

1. Kelvin van der Steen
2. Kelvin Van Der Steen

meneer a. van der steen

1. meneer A. van der Steen
2. meneer A. Van der Steen

meneer van der steen

1. meneer van der Steen
2. meneer Van der Steen

kerstmis - kerstvakantie

1. kerstmis - kerstvakantie
2. Kerstmis - kerstvakantie
3. Kerstmis - Kerstvakantie
4. kerstmis - Kerstvakantie

christendom, jodendom en de islam

1. christendom, jodendom en de islam
2. Christendom, Jodendom en de Islam

kerstmis - eerste kerstdag

1. Kerstmis - eerste kerstdag
2. kerstmis - eerste kerstdag
3. Kerstmis - eerste kerstdag
4. Kerstmis - Eerste Kerstdag

Begin van een zin

Gebruik een hoofdletter bij:

• Het eerste woord van een zin.
• Namen personen: De Vries, Jan, Annet
• Namen van boeken, films, etc.: Lord of the Rings
• Merknamen:Coca-Cola, Nike
• Feestdagen: Kerst, Suikerfeest
• Namen van volken: de Jappanners
• Historische gebeurtenissen: Tweede Wereldoorlog
• Aardrijkskundige namen (steden, landen, provincies, rivieren, etc.): Harderwijk, Spanje, Overijssel, de Maas, de Alpen.

Hoofdletters worden gebruikt om een tekst structuur te geven en leesbaar te maken.

Ze markeren het begin van een zin of geven aan dat het om een naam/titel gaat.

Fouten met hoofdletters

In de volgende gevallen gebruik je geen hoofdletter:

• Als de zin begint met een cijfer:
  5 mei is het Bevrijdingsdag.

• Dagen, maanden en seizoenen in de zin:
  Op zaterdag 20 maart begon de lente.

• Tijdperken:
  In de middeleeuwen heerste de pest.
  
• Als een naam van een volk of lid van een volk niet meer verwijst naar het volk:
  Bij de italiaan om de hoek kan je heerlijke lasagne krijgen. 
• Bij zinnen die beginnen met 's of 't (de hoofdletter komt dan bij het eerste woord na de letter: 's Morgens, 't Plein).

Eind van de zin

Een punt, vraagteken of uitroepteken geeft het einde van een zin aan. Deze markering zorgt voor structuur en beter tekst begrip. 

Wanneer gebruik je welk leesteken om het einde van een zin te markeren:

• Punt - aan het einde van een gewone zin.
  
• Uitroepteken - bij een waarschuwing, bevel of uitroep.
  
• Vraagteken - als je een vraag stelt.
  
  
• Let op! Schrijf aan het einde van een zin nooit meerdere vraagtekens of uitroeptekens. 

Komma (1)

De komma is bedoeld als een leespauze. Als je een pauze hoort in een zin, dan is dat de plek waar je een komma plaatst. De komma zorgt ervoor dat je de zin beter begrijpt.

Je gebruikt de komma op de volgende plekken:

• Rustpunt in de zin. Daar waar je een duidelijke adempauze in de zin hoort, plaats je een komma. Dit is echter wel een lastig punt. Voor de een ligt het rustpunt in de zin op een andere plek dan voor de ander.
• Tussen twee persoonsvormen in een samengestelde zin:
   Nadat ik ’s ochtends uit bed kom, drink ik altijd eerst een kopje koffie.

Komma (2)

• Tussen gelijkwaardige bijvoeglijke naamwoorden: Daarmee wordt bedoeld dat de bijvoeglijke naamwoorden onafhankelijk van elkaar een eigenschap van het daaropvolgende zelfstandig naamwoord benoemen:
  Het lieve, schattige hondje.
  
• Bij een opsomming (behalve bij het woordje ‘en’):
  Ik heb hoofdpijn, keelpijn en ik heb een loopneus.
  
• Rond een bijzin die meer vertelt over het onderwerp:
  De kinderen, die allemaal erg moe waren, gingen vroeg naar bed.
  
• Voor voegwoorden als: omdat, hoewel, indien, maar en want:
  Ik trek een vest aan, want ik heb het koud.
• Voor en/of na een aanspreking: 
  Sandra, wil jij iets drinken?
  Wil jij iets drinken, Sandra?

Dubbele punt

Maak gebruik van een dubbele punt om een opsomming, een uitleg of een citaat in te leiden.

• Mijn hobby’s zijn: koken, hardlopen en lezen.
  
• Je kunt twee dingen doen: ruzie maken of negeren.
  
• Sandra vroeg aan mij: “Zullen we vanavond samen naar de bioscoop gaan?”

www.springlish.nl

wijzeroverdebasisschool.nl

Aanhalingstekens

• Als iemand iets zegt, vraagt of roept (bij een citaat) gebruik je een dubbele punt en aanhalingstekens

• Je mag zelf kiezen of je enkele (') of dubbele ('') aanhalingstekens gebruikt. Maar wees consistent in het gebruik (doe hetzelfde).
  
  
• Als iets niet serieus bedoeld is / als het woord in de zin niet de normale betekenis heeft, zet je dat ook tussen aanhalingstekens.
  
  
• Je kunt ook op andere manieren een citaat weergeven. Je gebruikt dan geen dubbele punt en geen extra hoofdletter. Wel gebruik je aanhalingstekens.

• ‘Ik wil naar huis,’ zei Sophie.
• ‘De bel is al lang gegaan,’ zei Sophie, ‘nu wil ik naar huis.’
• ‘Waarom,’ vroeg Sophie, ‘mag ik nu nog niet naar huis?’
• ‘Weet u nu nóg niet dat ik naar huis wil?’ vroeg Sophie verbaasd.
• ‘Ik wil nu naar huis,’ zei Sophie. ‘En denk maar niet dat ik morgen nog een keer ga nablijven!’
• ‘Ik wil nu naar huis!’ schreeuwde Sophie.
• ‘Ik wil naar hui-huis,’ snikte Sophie. ‘Alle andere kinderen zijn ook al weg. Hoe durft u me hier te houden.’

taalhelden.org

Aanhalingstekens gebruik je alleen bij de

1. indirecte rede
2. directe rede

Ik zei ik ga niet mee

Ik zei: 'Ik ga niet mee.'

Ik ga niet mee zei ik

'Ik ga niet mee' ,  zei ik.

Ik vroeg gaan jullie wel?

Ik vroeg: 'Gaan jullie wel?'

Gaan jullie wel vroeg ik.

'Gaan jullie wel?' , vroeg ik.

Als jullie niet gaan zei ik ga ik ook niet.

'Als jullie niet gaan' , zei ik, 'ga ik ook niet.'

Gebruik geen aanhalingstekens bij gedachten.

Ik dacht: hoe kom ik hier onder uit?

Ik ken het woord 'bouwpathologie' niet.

Als je niet de betekenis gebruikt in de zin, maar echt het woord zelf bedoelt.

Ik lees het boek 'Kruistocht in spijkerbroek'.

Gebruik aanhalingstekens bij titels. 

Huiswerk

H5 Spelling 

Lees het groene blok.