4.5 Onderzoek naar evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

4.5 Onderzoek naar evolutie

- Voorkennis

- Uitleg over 4.5 deel 1

- Opdrachten maken

Leerdoelen

Je kunt...

...enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap opnoemen.

...verschillen en overeenkomsten tussen organen en orgaanstelsel van de mens en van verschillende diersoorten herkennen.

...een stamboom aflezen en construeren.

Voorkennis

1. Zet de volgende begrippen in de juiste volgorde om evolutie uit te leggen:

- Survival of the fittest; natuurlijke selectie; genetische variatie; overerving goede eigenschappen

2. Bekijk het plaatje hiernaast. Aan welk dier is de 

salamander het meest verwant?

3. Wat betekent 'survival of the fittest'? 

Onderzoek naar verwantschap

De mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generaties dat heeft geleefd sinds de laatste gemeenschappelijke voorouder leefde.

Verschillende manieren om verwantschap te achterhalen:

• Fossielen
• Vergelijking bouw organismen
• Biochemie
• Genetica

Homologe organen 

(zelfde oorsprong, verschillende functie/vorm)

-> duidt op verwantschap van organismen

Analoge 

(verschillende oorsprong, zelfde functie/vorm)

-> duidt niet op verwantschap van organismen 

Rudimentaire organen = organen die geen functie meer vervullen.

Door aanpassingen in milieu kunnen organen hun functie verliezen.

Hierdoor wordt het aannemelijk dat verschillende soorten organismen een gemeenschappelijke voorouder hebben.

Fossielen

• Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten.
• Gidsfossielen zijn fossielen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode en daardoor tijdsbepaling leveren.
  

Maken van 4.5:

opdrachten 67 t/m 70 (klaar? Door tot 75, maak gebruik van de tekst)

Laatste 5 - 10 minuten: leerdoelencheck!

Klaar?

- Samenvatting van leerdoelen maken

- Oefenen op biologiepagina.nl

Deze organen hebben hetzelfde bouwplan

1. rudimentaire organen
2. homologe organen
3. analoge organen
4. recessieve organen

Analoog of homoloog?
De vleugels van een bij en een vogel.

1. Analoog
2. Homoloog

Analoog of homoloog?
Onze voorarm en de vin van een walvis.

1. Analoog
2. Homoloog

Organen die hun functie zijn verloren noemen we ... organen.

Hoe noem je een versteende afdruk van een organisme? Een ...

De armen van de mens en de voorvin van een walvis hebben hetzelfde bouwplan. Het zijn ...

1. analoge organen
2. homologe organen
3. rudimentaire organen

4.5 Onderzoek naar evolutie 

Wat weet je nog?

Uitleg over 4.5 deel 2

Aan de slag

Wat weet je nog?

1. Wat is het verschil tussen analoog en homoloog?

2. Wat zijn rudimentaire organen?

Leerdoelen

Je kunt...

...enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap noemen.

...verschillen en overeenkomsten tussen organen en orgaanstelsel van de mens en van verschillende diersoorten herkennen.

...een stamboom aflezen en construeren.

Onderzoek naar verwantschap

De mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generatie dat heeft geleefd sinds de laatste gemeenschappelijke voorouder leefde.

Verschillende manieren om verwantschap te achterhalen:

• Fossielen
• Vergelijking bouw organismen
• Biochemie
• Genetica

Uitpluizen stambomen

Hoe de stambomen er precies uit moeten zien is iets waar nog steeds veel onderzoek naar gedaan wordt. 

Je kunt bijvoorbeeld of een bepaalde stof in soorten voorkomen of niet en aan de hand daarvan een stamboom maken.

DNA-sequencing = bepalen van de volgorde van nucleotiden in DNA --> stambomen veel nauwkeuriger.

Aflezen verwantschap evolutionaire stamboom

Gemeenschappelijke voorouder

Gemeenschappelijke voorouders bevatten vaak een nieuwe eigenschap die alle dieren die daarna ontstaan ook hebben. 

Vraag

Soms heeft een gemeenschappelijke voorouder wel een eigenschap die zijn nakomelingen geen functie meer heeft. Hoe noemen we zo'n eigenschap?

Antwoord

Rudimentaire eigenschappen (Organen)

Maak de opdracht caminalculen in groepjes van 3-4

Klaar?

Maak opdracht 67 t/m 78 van 4.5 

--> daarna nakijken

Opdracht: Maak zelf een stamboom

Om een stamboom te maken gebruiken onderzoekers altijd één outgroup. Een diersoort die ver van de rest afstaat waar alles mee vergeleken wordt. 

Om de stamboom te maken gebruiken we een stukje van de DNA-code van het cytochroom-C eiwit. Dit eiwit komt voor bij ieder dier. 

Outgroup: 

Kwal: AACCTACGGCCATT

De overige dieren:

Slangen: AACGTACCCCCATC

Muizen: ACACTACGCCCACC

Mensen: ACACTACGCCGACC

Haaien: AACCTACGGCCATC

Stap 1: Vergelijk de DNA code van de overige dieren met de outgroup en bepaal hoeveel basen verschillen

Stap 2: Kijk naar de verschillen onderling tussen de overige dieren. Zijn er dieren die heel veel op elkaar lijken maar samen veel verschillen van de rest? 

Stap 3: Plaats de outgroup aan de zijkant van de boom. Laat eerst de groep dieren die het meest lijkt op de outgroup aftakken. Vervolgens de volgende groep etc.