Paragraaf 3.5/3.6: Speciale overerving, dihybride kruisingen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 3.5/3.6: Speciale manieren van overerving

Tot nu toe gehad...

• Monohybride: Aa x Aa


• Intermediair: I^AI^a x I^AI^a
• X-chromosomaal: X^AX^a x X^AY

Vandaag krijg je uitleg over

Speciale manieren van overerven: 

- Letale allelen

- Multipele allelen

- Gekoppelde en ongekoppelde overerving 

   (dihybride kruisingen voor VWO) 

Leerdoelen: speciale manieren van overerving (HAVO)

1. Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen.

2. Je kunt uit de kruisingsschema’s voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen, of uit stambomen hiervan, de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.

Leerdoelen: speciale manieren van overerving (VWO)

1. Je kunt een kruisingsschema opstellen voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.

2. Je kunt het overervingspatroon uitleggen bij mitochondriale overerving.

3. Je kunt uitleggen hoe bij geslachtelijke voortplanting voortplantingscellen met een unieke combinatie van genen ontstaan door recombinatie van chromosomen en crossing-over.

Leerdoelen: Dihybride-kruisingen (VWO)

1. Je kunt een kruisingsschema opstellen voor een dihybride kruising met onafhankelijke overerving en de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden uit een kruisingsschema, of uit een stamboom van een dihybride kruising met onafhankelijke overerving.

Multipele allelen

Drie allelen (I^A, I^B en i) combineren tot 4 bloedgroepen: 

Bloedgroep A:      I^AI^A of I^Ai 

Bloedgroep B:      I^BI^B of I^Bi 

Bloedgroep AB:   I^AI^B

Bloedgroep 0:      ii 

Een vrouw met bloedgroep 0 krijgt een kind met een man met bloedgroep AB. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep A heeft?

Letale allelen

Een allel zorgt ervoor dat een organisme niet levensvatbaar is wanneer het homozygoot (twee maal) aanwezig is. 

Voorbeeld: q is een letaal allel bij muizen. Je kruist twee heterozygote muizen (Qq). 25% van die nakomelingen heeft genotype qq: die zijn dus niet levensvatbaar. 

Van de overige muizen is 2/3 Qq en 1/3 QQ. 

p is een letaal allel bij cavia's. Je kruist cavia Pp met cavia Pp. Hoeveel % van de levend geboren jongen heeft genotype Pp?

Alle nakomelingen

 in de F1 zijn:        

Opdracht: Gekoppelde dihybride kruising

Onderzoekers ontdekten dat geen van de beren in de F2 een gekrulde bruine vacht hadden of een gladde zwarte vacht. Daarom denken ze dat er sprake is van gekoppelde overerving.

Maak weer een kruisingsschema, maar ga er nu van uit dat de allelen gekoppeld zijn. De kruising begint als volgt:

P:     

Twee konijnen met lang haar en rechtopstaande oren die beide heterozygoot zijn voor deze eigenschappen planten zich voort. De genen voor deze eigenschappen liggen op hetzelfde chromosoom. Hoeveel procent van de nakomelingen zal kort haar en flaporen hebben?

Bij pronkerwten zijn de allelen P en L gekoppeld. 

P = paarse bloemkleur en is dominant over rode bloemen.


Bij stuifmeelkorrels blijken twee vormen voor te komen: 

L = langwerpige stuifmeelkorrels
l = ronde stuifmeelkorrels

Een plant met rode bloemen en rond stuifmeel wordt gekruist met
een ouder die heterozygoot is voor beide eigenschappen:
Wat zijn de verhoudingen van de fenotypes in de F1-generatie?

1. 0/100
2. 25/75
3. 50/50
4. 20/80

Aan de slag!

 

Havo:

Paragraaf 3.5: opdracht 53 t/m  63

Opdrachten niet af = huiswerk

Crossing-over (VWO)

• Chromatiden van twee chromatiden raken verstrengeld in elkaar
• Wanneer breuken die ontstaan in de DNA-moleculen niet worden hersteld: crossing-over
• Uitwisseling van chromosoomdelen tussen homologe chromosomen
• Een chromosoom bevat dan allelen van twee verschillende ouders 
• Nieuwe haplotypen: combinatie van allelen

Aan de slag!

VWO: 

Paragraaf 3.5: opdracht  45 t/m 53

Paragraaf 3.6: opdracht  54 t/m 61

Opdrachten niet af = huiswerk