H5, §5.2 'De middeleeuwse stad' door ENDA

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

"De middeleeuwse stad'

Terugkeer urbanisatie zo rond het jaar 1000

'Steden, staten en de kerk'

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

Leerdoelen vandaag

Na deze les kun je uitleggen 

* Hoe het zo kan zijn dat urbanisatie terugkeert rond het jaar 1000

* wat gilden zijn

* wat stadsrechten zijn

* wat 'rechtspraak' inhoudt 

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

'Late' Middeleeuwen

• Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

• Na het jaar 1000 is het is 'veiliger' en 'rustiger'
• Betere oogsten (mest, werktuigen)
• Overschot verkopen op de markt

Late Middeleeuwen

• Tijd van Steden en Staten (1000-1500) 'Roffa' ontstaat (zie hiernaast)

• Handel neemt toe
  
• Toename veiligheid zorgt voor mogelijkheden tot reizen
• bevolking groeit

• urbanisatie neemt toe

Dit is een plattegrond van Maastricht in de Middeleeuwen

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Het was er druk en krap: de meeste steden waren niet groter dan 5000 inwoners, maar omdat het er klein en smal was leek het veel drukker.

De markt

Deze geestelijken houden een processie: een tocht door de stad om hun geloof in God te laten zien. Soms werd dit gedaan om boete te doen.

De winkels waren meestal duidelijk te herkennen aan uithangborden, waarop symbolen van de ambachten stonden, zoals een vis of brood.

In principe mocht iedereen de stad binnen, zolang je maar geen (grote) wapens meenam. Messen moesten worden gemeten: was een mes te groot dan moest je hem bij de stadspoort achterlaten.

Inwoners van een stad noemen we tegenwoordig vaak burgers, maar in de Middeleeuwen werd meestal de term poorter gebruikt: iemand die binnen de poorten van een stad woont.

Een van de grootste gevaren van een middeleeuwse stad was brand. De meeste huizen waren van hout, en een klein vuurtje kon binnen enkele dagen de halve stad in as hebben gelegd. Ambachten waarbij veel vuur werd gebruikt, zoals bijvoorbeeld een smederij, bevonden zich daarom op speciale plekken in de stad.

Schapen, kippen, honden en varkens: er liepen in een stad vaak net zoveel dieren als mensen rond. 

Niet alle straten waren bestraat: na een regenbui was het een grote modderpoel, waarbij het (huis)vuil door de straten spoelde.

Riolering of een vuilnisdienst bestond nog niet. Mensen gooiden hun afval soms gewoon op straat of in de gracht. Het stonk er dus nogal, vooral ’s zomers. Die viezigheid was ook gevaarlijk. Het vuil trok ongedierte aan, zoals ratten. Hierdoor braken er ziekten uit.

Water (om te drinken en om schoon te worden) werd uit de gracht gehaald. Inderdaad: 500 meter verderop was er nog afval in gegooid...

De schandpaal was één van de straffen die je in de Middeleeuwen kon krijgen.

Er waren maar een paar gebouwen van steen in een middeleeuwse stad, zoals bijvoorbeeld de kerk of het stadhuis. Later komen er meer stenen gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de gildenhuizen.

Huizen in deze bouwstijl noem je vakwerkhuizen: de balken in de muren zorgen voor de stevigheid van het huis. De ruimte tussen de balken worden opgevuld met takken van bijvoorbeeld wilgen. Vervolgens worden ze geplamuurd met een mengsel van stro en leem.

In een stad was van alles te vinden: eten, drinken, handel en vermaak. Het was er vies, maar mensen kwamen er graag.

Verlenen van stadsrechten

• In het gebied waar de stad ligt is een edelman of bisschop degene die het voor het zeggen heeft (en wil natuurlijk meeprofiteren)
• Maar: steden willen zelf de baas zijn -> stadsrechten verzoeken of opeisen
  
• Stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen en eigen wetten maken.
• In ruil voor stadsrechten moesten ze belasting betalen aan de edelman of bisschop
  

Wie/wat bepaalt het 'Recht'?

• De schout is de plaatsvervanger van de heer in de stad bij de rechtspraak
• Samen met de schepenen bepaalt hij sancties/straffen
• Een raad adviseert hierbij wat een gepaste strafmaat is
• De burgemeester (soms meer dan één) is degene die in deze stadsraad het laatste woord heeft (tegenwoordig heeft de Gemeenteraad het voor het zeggen, niet de burgemeester)

Middeleeuwse straffen

* 'Legale' mishandeling bestaat, 

• De meeste straffen zijn geldboetes

• Die leverden namelijk meer op en kost minder geld: een beul doet dit werk niet 'voor niets'.

Op de afbeeldingen zie je heel veel soorten straffen die voorkwamen in de middeleeuwen.
Iemand gaat op de brandstapel, iemand wordt opgehangen, iemands hand wordt er afgehakt (als je iets had gestolen), iemand wordt geradbraakt en iemand wordt onthoofd.

Gemeente/stadsbestuur vandaag de dag:

• Elke gemeente eigen bestuur
• inwoners kiezen elke 4 jaar gemeenteraad
• Leden gemeenteraad kiezen wethouders
• Regering kiest de burgemeester
• Burgemeester baas politie en brandweer
  

Gilde lidmaatschap

• Omdat de oogsten groter worden, hoeft niet iedereen meer boer te zijn: er ontstaan andere beroepen: ambachten
• Mensen met hetzelfde ambacht zitten in een gilde.
• Het gilde controleert o.a. kwaliteit van producten en stelt prijzen vast.
• Bij ziekte en overlijden krijgt het gezin hulp van het gilde

De meeste gilden hadden een prachtig gildehuis. Hier werden, behalve vergaderingen, ook feesten gehouden. Heel het leven draaide om het gilde.

Voorbeelden van ambachten in een middeleeuwse stad:

- smid

- bakker

- timmerman

- meubelmaker

- brouwer

- kleermaker

Van leerling tot meester

• Eigen bedrijf stichten kan alleen als je lid van een gilde bent.
  

• Hiervoor moet je eerst 'meester' worden:

1. Je begint zo vanaf  zeven/acht jaar als leerling;
2. Daarna word je 'gezel'
3. Als je 'meesterproef'  hebt gedaan kun je meester worden (30+ leeftijd)

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

Verwerking

§5.1 -> zorg ervoor dat je deze § afhebt (blz. 66/67). Nu aan de slag met de vragen van blz. 72/73 van §5.2 (= volgende les gereed, zet het in je Plenda!) 

Courtesy van meneer van den Ende ;-)

Wat je moet kunnen uitleggen:

• Poorter
• Stadsrechten
• Gilde
• Ambacht
• Schout
• Schepenen
• Burgermeester

Resumé

1.- Wat heb je deze les geleerd?

2.- Even eerlijk zijn: waarover heb je nog vragen? Wat heb je nog niet zo goed begrepen?

3.- Zorg ervoor dat je je zaken op orde hebt