Hoofdstuk 5 - Stuurt de overheid de economie?

• Economie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 5

 Stuurt de overheid de economie?

Wat gaan we doen vandaag?

• Lesdoelen
• Instructie
• Zelfstandig werken 

Lesdoelen

• Aan het einde van deze les weet je hoe de economie in ons land is georganiseerd.
• Aan het einde van deze les weet je welke invloed de overheid op de economie heeft.
• Aan het einde van deze les weet je welke instanties advies geven aan de overheid. 

Marktwerking

Particuliere sector

Marktwerking           aanbieders van producten concurreren met elkaar.

Lage prijs           producenten moeten lage kosten hebben

Hoge kwaliteit          telkens producten verbeteren en de service  

Soorten economie

Planeconomie          overheid bepaald wat er geproduceerd wordt, hoeveel, door wie en tegen welke prijs. Geen marktwerking bv Noord-Korea 

Vrijemarkteconomie          vraag en aanbod bepalen de prijs. Overheid grijpt niet in. BV Verenigde Staten. Nooit helemaal: overal een overheid die maatregelen heeft

Sociale markteconomie           vraag en aanbod bepalen de prijs, maar overheid grijpt in waar nodig. 

Taken van de overheid:

Veiligheid - gezondsheidszorg - uitkeringen - woningen - onderwijs - minimum loon

Sectoren

Collectieve sector           alle bedrijven die voor de overheid werken. Leveren goederen/ diensten waar iedereen gebruik van kan maken

Particuliere sector           bedrijven die goederen en diensten willen verkopen om winst te maken.

Privatiseren

Activiteiten van collectieve sector worden uitbesteedt/ overgedragen naar particuliere bedrijven.

Voordelen:

• Minder kosten en organisatie voor de overheid
• Prijzen kunnen lager worden door marktwerking

Nadelen

• Overheid verliest macht
• Sommige activiteiten stoppen misschien

Adviseurs van de overheid

CBS            Centraal Bureau voor de statistiek

• Verzamelt informatie over o.a. economische veranderingen

CPB           Centraal Planbureau

• Onderzoekt wat de gevolgen kunnen zijn van economische beslissingen

SER           Sociaal Economische Raad

• Adviseert over sociaal economische onderwerpen. 
• Bestaat uit werknemers en onafhankelijke deskundigen

Zelfstandig werken

Wat? opdracht 2 t/m 11 (blz. 140 t/m 143)

Hoe? je mag op fluistertoon overleggen

Tijd? 10 minuten

Hulp? boek, rekenmachine en mevrouw van Dijk

Klaar? nakijken

Wat gaan we vandaag doen?

• Herhaling vorige les
• Lesdoelen
• Instructie
• Zelfstandig werken 

In welke sector vind je alle bedrijven terug?

1. Particuliere sector
2. Primaire sector
3. Collectieve sector
4. Secundaire sector

Wat zijn kenmerken van collectieve voorzieningen

1. De particuliere sector betaalt de voorzieningen
2. De overheid betaalt de voorzieningen

Wanneer de overheid taken uitbesteedt of overdraagt aan particuliere bedrijven, noem je dit

1. Particuleren
2. Privatiseren
3. Ex-overheid
4. Bedrijfsleven

Wat is een voordeel van privatiseren

1. Er moet winst gemaakt worden dus kan het duurder worden
2. Het aanbod kan afnemen
3. Niet meer voor iedereen beschikbaar
4. Het kan goedkoper worden. De kwaliteit kan beter worden

Lesdoelen

• Aan het einde van de les weet je hoe de overheid aan geld komt.
• Aan het einde van de les weet je waar de overheid geld aan uitgeeft.
• Aan het einde van de les weet je welke inkomstenbronnen een gemeente heeft. 

De overheid

Begrotingsoverschot             De verwachte inkomsten zijn hoger dan de verwachte uitgaven

Begrotingstekort             De overheid heeft 

meert uitgaven dan inkomsten verwacht 

Staatsschuld            Totaal aantal leningen

van burgers, banken, verzekeraars en

pensioenfondsen. 

Overheid moet hierover rente betalen 

Bereken het begrotingstekort

Inkomsten overheid

Inkomsten

• Premies werknemersverzekeringen
• Premies volksverzekeringen
• Niet-belastingontvangsten (boetes, winsten uit staatsbedrijven)
• Directe en indirecte belastingen

Directe belastingen           Belastingen direct aan de overheid betaald / loon- en inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting

Indirecte belastingen           Belastingen verwerkt in prijzen van een product / btw en accijnz

Zelfstandig werken

Wat? opdracht 13 t/m 19 (blz. 144 t/m 147)

Hoe? je mag niet overleggen

Tijd? 10 minuten

Hulp? boek, rekenmachine en mevrouw van Dijk

Klaar? nakijken

Zelfstandig werken

Wat? opdracht 13 t/m 19 (blz. 144 t/m 147)

Hoe? je mag in fluistertoon overleggen

Tijd? 10 minuten

Hulp? boek, rekenmachine en mevrouw van Dijk

Klaar? nakijken

Wat gaan we vandaag doen?

• Herhaling vorige les
• Lesdoelen
• Instructie
• Zelfstandig werken 

In welke sector vind je alle bedrijven terug?

1. Particuliere sector
2. Primaire sector
3. Collectieve sector
4. Secundaire sector

Wat zijn kenmerken van collectieve voorzieningen

1. De particuliere sector betaalt de voorzieningen
2. De overheid betaalt de voorzieningen

Wanneer de overheid taken uitbesteedt of overdraagt aan particuliere bedrijven, noem je dit

1. Particuleren
2. Privatiseren
3. Ex-overheid
4. Bedrijfsleven

Wat is een voordeel van privatiseren

1. Er moet winst gemaakt worden dus kan het duurder worden
2. Het aanbod kan afnemen
3. Niet meer voor iedereen beschikbaar
4. Het kan goedkoper worden. De kwaliteit kan beter worden

Lesdoelen

• Aan het einde van de les weet je waarom er sociale zekerheid. 
• Aan het einde van de les weet je hoe de sociale zekerheid geregeld is. 
• Aan het einde van de les weet je wat een verzorgingsstaat is.  

Verzekeringen

Sociale verzekeringen

• Volksverzekering           alle inwoners hebben er recht op. Je betaalt een percentage van je inkomen
• Werknemersverzekering          Alleen voor mensen die in loondienst zijn of gewerkt hebben. Wordt ingehouden op je loon. 

(belangrijke werknemersverzekeringen: Werkloosheidswet WW en Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen WIA - arbeidsongeschikt.)

Sociale zekerheid

Sociaal minimum          minimum bedrag dat je nodig hebt om te kunnen. 

Sociale voorziening           Een uitkering betaald met belastinggeld. BV bijstandsuitkering.   

Kunnen we zo sociaal blijven?

• Aan het einde van de les weet je wat de gevolgen van vergrijzing zijn. 
• Aan het einde van de les weet je hoe de sociale zekerheid betaalbaar kan blijven. 
• Aan het einde van de les weet je hoe de overheid de kosten van de zorg wil beperken.  

Werken

Actieven          mensen met een betaalde baan

(betalen premies en belastingen)

Inactieven          mensen die geen betaalde baan.  

(ontvangen WW - WAO - AOW - Bijstand)

Vergrijzing           De inactieven en de AOW'ers. De mensen worden steeds ouder. Later met pensioen.

Zelfstandig werken

Wat? opdracht 20 t/m 43 (blz. 148 t/m 155)

Hoe? je mag niet overleggen

Tijd? 10 minuten

Hulp? boek, rekenmachine en mevrouw van Dijk

Klaar? oefenopgaven paragraaf 3 blz. 160

Zelfstandig werken

Wat? opdracht 20 t/m 43 (blz. 152 t/m 155)

Hoe? je mag in fluistertoon overleggen

Tijd? 10 minuten

Hulp? boek, rekenmachine en mevrouw van Dijk

Klaar? oefenopgaven paragraaf 4 blz. 161

Wat is een nadeel van de marktwerking in de zorg?

1. Er komt meer concurrentie
2. De zorgpremies stijgen
3. De kwaliteit wordt minder
4. Er komen grotere ziekenhuizen

Hoe zorgt de overheid ervoor dat ze de pensioenen kunnen blijven betalen?

1. Ze verhogen de belastingen
2. Ze verhogen de pensioenleeftijd
3. Ze verhogen de sociale premies
4. Ze verlagen de uitkeringen

Hoe kan de overheid stimuleren dat de zorgkosten naar beneden gaan?

1. Hoger eigen risico instellen
2. Meer belasting laten betalen
3. Betere ziekenhuizen laten bouwen
4. Zorgen voor meer artsen