De gouden eeuw: les 1

• Geschiedenis
• Basisschool
• Groep 7,8

De Gouden Eeuw

In de 17e eeuw was Nederland een land van kooplieden. Het ging zo goed met de handel, dat Nederland heel rijk werd. Amsterdam werd de rijkste stad ter wereld. Daarom noemen we de 17e eeuw in Nederland ook de gouden eeuw. De rijke kooplieden maakten de Nederlandse Republiek mooier. Ze lieten prachtige schilderijen maken en bouwden grote huizen. 

1500-1600 Tijd van de ontdekkers en hervormers

1600-1700 Tijd van de regenten en vorsten

1600-1700: Tijd van regenten en vorsten

Leerdoelen

• Ik ken de tijdlijn van 1600 -1700.
• Ik ken de belangrijke gebeurtenissen uit deze tijd.
• Ik weet welke belangrijke personen in deze tijd leefden.
• Ik weet waarom deze tijd 'de tijd van de regenten en vorsten wordt genoemd' en ook wel:
  'De Gouden Eeuw'

Leven in de Gouden Eeuw

Rond 1600 was Nederland heel rijk. Dat kwam door de handel. De havenstad Amsterdam was een stad van de handel geworden. Daar woonden de meeste rijken. 

De stapelmarkt!

...in Amsterdam was de belangrijkste van Europa!

Op een stapelmarkt worden spullen van over de hele wereld gekocht en verkocht!

Kooplieden uit Amsterdam kochten vanuit de hele wereld spullen in: specerijen, zijden stoffen, bont, hout, zout en porselijn. Die spullen werden later weer verkocht. Maar eerst werden ze in pakhuizen in Amsterdam verzameld en opgeslagen. Zo'n plaats waar alles verzameld werd, heette een stapelmarkt. Aan deze stapelmarkt zat een groot risico. De kooplieden hoopten dat ze hun spullen met veel winst konden doorverkopen. Of dat zou lukken, wisten ze van tevoren niet. Maar meestal hadden ze succes. 

Amsterdam groeit

Door de handel werd Amsterdam de rijkste stad ter wereld. De stad werd groter en groter. Er kwamen drie nieuwe grachten bij. 

Meer ruimte

Rijke kooplieden lieten aan de nieuwe grachten prachtige herenhuizen en pakhuizen bouwen. Het mooist (en het duurst) waren de huizen aan de Herengracht. Dat is nog steeds te zien, want de gebouwen van toen staan er nog steeds. 

Veel Amsterdamse kooplieden werden steeds rijker. Met hun geld bouwden ze enorme herenhuizen aan de grachten. Die huizen werden prachtig ingericht. De kooplieden haalden meubels vanuit de hele wereld. Ze kochten gordijnen van schitterende stoffen en aten van de mooiste serviezen. Zelf zagen de kooplieden er ook prachtig uit. Ze droegen kleding van de fijnste wol en de kostbaarste zijde. Hun kragen waren van prachtig kant. Geld speelde geen rol. De rijken konden kopen wat ze wilden. Nederland was in de zeventiende eeuw zo rijk, dat we die tijd de gouden eeuw noemden. 

Kaart van Nederland.

Kaart van de republiek der zeven verenigde Nederlanden.

De handel in Amsterdam zorgde voor veel rijkdom. Maar in de rest van Nederland gebeurde natuurlijk ook van alles. En wie bestuurde het land eigenlijk?

In die tijd bestond Nederland uit zeven gewesten. Dit waren de gewesten Groningen, Friesland, Overrijsel, Gelre, Utrecht, Holland en Zeeland. Ieder gewest had zijn eigen munten, maten en gewichten. Eigenlijk was een gewest net een klein landje. 

Samen vormden de gewesten de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden. 

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

• In 1588 is er nog geen geschikte koning.
• Nieuwe plan: zelf regeren!
• De 7 noordelijke gewesten worden een land zonder koning: republiek

In 1588 was er nog geen geschikte koning. Daarom was er voor de republiek geen koning, maar was er een groep mensen die samen over alles beslisten. Dat vonden de andere landen in Europa maar raar, de meeste landen hadden namelijk wel een koning. En de koning besliste wat er gebeurde. 

Ieder gewest in de Republiek had een eigen bestuur. In dat bestuur zaten kooplieden en edelen. Die mannen hadden de leiding over hun gewest. Geregeld vertrok een aantal van die mannen naar Den Haag. Daar vergaderden ze met mannen uit de andere gewesten. Zo'n vergadering kon heel lang duren. Eindeloos werd er gepraat over nieuwe oorlogsschepen, of over hogere belastingen. De meerderheid moest voor stemmen, anders ging een plan niet door. 

Nog steeds had ieder gewest ook een stadhouder. Dat was altijd een edelman uit de familie van Oranje. Een stadhouden had de leiding over het leger. De familie van Oranje moest dus de Republiem verdedigen bij een oorlog. 

Rijke regenten

Rijke regenten

In de achtiende eeuw had een groep van een paar duizen rijken het voor het zeggen in de republiek. Deze regenten verdeelden de goedbetaalde baantjes onder elkaar en bestuurden het land. 

De kooplieden in de Nederlandse Republiek waren niet alleen erg rijk, sommigen hadden ook veel invloed. Die kooplieden werden steeds belangrijker en machtiger. En dat dit zo bleef, daar zorgden ze zelf voor. 

Kooplieden die in het bestuur van een gewest zaten, werden regenten genoemd. Een regent was je niet je hele leven lang. Soms wilde een regent ermee stoppen. Dan moest er een opvolger komen. De andere regenten kozen dan iemand die ze goed kenden. Een goede vriend, of een broer of oom. Soms kozen ze zelfs een van hun kinderen. Zo verdeelden de regenten de goede banen in het bestuur onder elkaar. Arme mensen of gewone mensen kwamen nooit in het bestuur.

Regenten wilden graag dat hun kinderen met belangrijke mensen trouwden. Met kinderen van andere regenten, want die kinderen waren rijk. Soms spraken regenen al bij de geboorte af met wie hun kind later zou trouwen. Of de kinderen elkaar leuk vonden, dat deed er niet toe. 

De Gouden Eeuw

Armoede

En de rest van Nederland?

In de gouden eeuw was Nederland erg rijk. De kooplieden hadden geld genoeg om alles te doen wat ze maar wilden. Maar dat gold niet voor iedereen. 

De 'gewone' mensen waren arm, ze hadden niet veel geld. Dit betekende dat het hele gezin moest meehelpen om geld te verdienen. Ook de kinderen. De meeste mensen konden dan vaak net rondkomen. Soms hadden ze een beetje extra en ook wel eens wat tekort. De regenten zorgden er dan voor dat de allerarmsten hulp kregen. Ze gaven eten, kleding en brandstof voor een beetje warmte in huis. Sommige regenten lieten huisjes of hofjes bouwen voor weduwen of bejaarden. 

Er waren dus mensen die niks merkten van de rijkdom van de hele gouden eeuw. Ze leefden ongezond en hadden honger. Er waren kleine, vochtige huizen en ze moesten hard werken voor heel weinig geld.

Hoe komen de rijken zo rijk?

Waar 

Handel over zee

Handel

• Nederland = rijk
• Regenten: machtige mannen
• Specerijen, koffie, thee, suiker, cacao 
• Handel met het buitenland

Handel over zee

• Spullen werden gekocht en verkocht
• Nederland werd steeds rijker
• Lange tocht naar Azië
• Amsterdam ->grachten
  ->pakhuizen
• Amsterdam groeit snel
• Steeds meer grachten 

VOC

• Specerijen -> veel vraag
• Veel handelaren naar Azië
• Teveel specerijen
• 1 bedrijf -> samenwerken
• 1602: Verenigde Oost-Indische Compagnie
• Alleen VOC naar het buitenland
• Eigen leger, forten, oorlog 

Route VOC

Route VOC

• Route vol gevaren
• Portugezen kunnen aanvallen
• Kans op ziekte: bijv. scheurbuik
• Halverwege: speciale haven
• Zuiden van Afrika:
  'Kaap de goede hoop' 
• Schoon water, vers voedsel
• Nieuwe route via het zuiden