Les 2 thema 3

• Geschiedenis
• HBO
• Studiejaar 2

Opening: laat enkele studenten hun favoriete eten noemen. Schrijf ze op de slide of op whiteboard en rubriceer ze onder Oude- en Nieuwe Wereld. De meeste kun je dankzij cruciale ingrediënten onder Nieuwe Wereld scharen…

Uit Amerika: maïs, tomaten, pompoenen, paprika’s, pepers, bonen, cacao, aardappels, avocado’s, cassave (en katoen).

Op post-its laten schrijven en deze op het bord plakken. Alles eraf halen wat niet mogelijk is zonder de ontdekking van Amerika. Eventueel hoofdingrediënten erbij zetten.

Daarna vragen stellen’:

Wie heeft er iets met aardappel?  Zelf de post-it laten weghalen

Wie iets met cacoa?

Wie iets met tomaat? Etc.

Wat blijft er over?

Wat is jouw
lievelingseten?

Leg uit dat deze toppers niet zonder indianen zouden bestaan: patat (aardappelen), pizza (tomatensaus), brownies (cacao).

Columbiaanse Uitwisseling bepalend geweest voor het lot van Amerika en zijn oorspronkelijke bevolking

Wat weet jij van indianen? Noem max. 5 dingen

Wat bepaalt ons beeld van de indianen ook al weer? Hoe ziet een indiaan eruit? Suggesties op de slide tekenen tot een complete cliché-indiaan is ontstaan.

De bloeddorstige ontvoerder, de edele wilde, de domme, de dappere krijger, de natuurbeschermer; clichébeelden van indianen zijn talrijk en sterk. Ze zijn gevoed door figuren als Winnetou, Witte Veder, Hiawatha en onze eigen Klukkluk uit Pipo de Clown; in boeken, speelgoed en films. Ook bijvoorbeeld de milieubeweging (Greenpeace, Rainbow Warrior) haalt inspiratie uit een stereotiep beeld van 'De Indiaan'. En dan hebben we het nog niet eens over Joan Franka's creatie voor het Eurovisie Songfestival (link verwijst naar songfestival)

In dit deel richten we ons op het beeld dat wij van de indianen hebben en het echte verhaal over hun ondergang.

 

Ons beeld

Bizonjagers op paarden, wonend in een tipi: de caravan van de rondtrekkende indianen. In werkelijkheid woonden de meeste indianen in wigwams of zelfs in huizen (Pueblo’s) of blokhutten.

   Toch denken we bij Noord-Amerikaanse indianen in eerste instantie aan met veren getooide indianen op oneindige grasvlak­ten (prairies), en dan liefst te paard, jagend op bizons. Niet alleen klopt dit feitelijk niet – paarden werden geïntroduceerd door de Europeanen en het overschot aan bizons was eveneens een gevolg van hun komst - het beeld is vooral eenzijdig.

Doordat veel indianen na de komst van de Europeanen stierven aan besmettelijke ziektes zou de jachtdruk dusdanig zijn afgenomen dat de bizonpopulatie tot in de 19de eeuw enorm kon groeien.

Voor een onder- en middenbouwgroep is het te rechtvaardigen de prairie­-indianen als voorbeeld te nemen – heel betekenisvol - maar bij een bovenbouwgroep moet je absoluut vertellen dat ons beeld van de indianen beperkt is. Een belangrijk leerdoel! Dé indiaan bestaat immers niet. Op elementaire wijze is dat zelfs voor kleuters duidelijk te maken.

Ook vragen over moderne indianen zijn goed te beantwoorden. Sommige Noord-Amerikaanse indianenculturen leven nog steeds voort.

blokhutten

stenen huizen, soms in de bergen versmolten (Pueblo-india­nen)

langhuizen (wigwams, woningen van boomschors)

tipi's

Beeldvorming

Schrijf eens op: wat weet jij van indianen? Vijf dingen.

Hiawatta, pure fictie.

Pocahontas (jeugdnaam = ondeugende meisje): dochter van koning Powhatan, werd uitgehuwelijkd (1610) aan kolonistenleider John Rolfe. Zij zou hem de tabaksplant hebben leren verbouwen. In 1607 zou ze John Smith (schrijver, expeditielid, bewoner van Jamestown, Virginia) hebben gered van de dood. Na de dood van de koning komen de Powhatans alsnog in opstand tegen de blanken, maar delven het onderspit.

Bufallo Bill (1846 - 1917), eigenlijk William Frederick Cody, kreeg zijn bijnaam toen hij een wedstrijd "buffels schieten" won met 69 gedode bizons. In 1883 richtte hij de "Buffalo Bill Wild West Show" op die jarenlang rondtrok, ook door Europa. Opperhoofd Sitting Bull was de trieste ster uit zijn show. Sitting Bull inspireerde de Sioux om slag te leveren met Custer tijdens Little Big Horn (1876). In 1880 gaf hij zich over. In het circus sprak hij het publiek toe in Lakota; het publiek was dolenthousiast, maar wist niet dat hij hen in zijn taal vervloekte.

Stadstaten in de jungle? Nee, destijds lagen de Maya-steden tussen de maïsvelden.

Toen ze nog functioneerden lagen ze niet midden in het regenwoud – dat was gekapt - maar tussen duizenden hectares maïsvelden. De bodem van het regenwoud is echter kwetsbaar en arm; om landbouw mogelijk te maken gebruikten de Maya’s intelligente irrigatietechnieken waardoor grote delen van het regenwoud ontgonnen konden worden en de bevolking kon groeien. Het maakte enorme steden als Calakmul, beter bekend als de stadstaat Kaan (het Rijk van de Slang), mogelijk. Kaan was een stad met 50.000 inwoners, met in het centrum 6.000 gebouwen omringd door een muur van 5,5 meter hoog. Die muur was hard nodig want net als de Mixteken waren de stadstaten van de Maya’s regelmatig in oorlog met elkaar.

De klassieke (bloei)periode van de Maya’s was tussen 200 – 900. Waarom werden de steden rond 900 verlaten? Wetenschappers denken dat het door een combinatie van oorlogen en langdurige droogte komt.

Algemene info Maya’s:

De beschaving van de Maya’s ontwikkelde zich ver voor onze jaartelling en beleefde zijn hoogtepunt in de zogenaamde “klassieke periode”:, die grofweg duurde van 250 tot 900 na Christus. De Maya’s ontwikkelden zich tot de meest geavanceerde cultuur van ‘precolumbiaans Amerika’ (de tijd vóórdat ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus daar in 1492 aankwam). Zo waren ze de enige indianencultuur die over een volledig ontwikkeld schrift beschikte. Verder verwijzen de vele tempels, piramiden en zelfs complete steden in de jungles van Mexico, Guatemala en Belize naar de grootsheid van het oude volk.

Veel Maya-onderzoekers zijn van mening dat ze sterk beïnvloed zijn door de Olmeken, een volk die tussen ca. 1500 en 400 v. Chr. langs de kusten van de Golf van Mexico leefde. De Olmeken worden wel als de moeder-cultuur van de Maya’s gezien.

Achter de link filmpje schooltv azteken

Toen Hernán Cortés in 1519 met een bescheiden legertje het Azteekse Rijk binnenviel, stuitte hij op een militaire, agressieve beschaving die zwaar leunde op andere indiaanse culturen die in de voorgaande 4.000 jaar in Midden-Amerika tot ontwikkeling waren gekomen. Vooral de hoofdstad van de Azteken, Tenochtitlán, maakte diepe indruk op de Spaanse conquistadores (veroveraars). De stad, gebouwd op kunstmatige eilanden in een moeras, was groter (en veel schoner) dan Parijs dat op dat moment de grootste stad van Europa was. Er waren brede, kaarsrechte straten, met monumentale, rijk versierde, kleurige gebouwen en weelderige botanische tuinen. Vanuit het gehele rijk brachten bootjes handelswaar naar de vele markten in de stad. Drinkwater werd via aquaducten naar de hoofdstad geleid, die verder alleen via drie dammen met het vasteland in verbinding stond. Om hun zonnegod gunstig te stemmen en zo het einde van de wereld uit te stellen, werden krijgsgevangenen geofferd bovenop de tempelpiramides.

De Azteken waren groot bewonderaar van de Tolteken, een oorlogszuchtig volk dat van de 10de tot de 12de eeuw een groot deel van Midden-Mexico overheerste en door de Azteken als goden werden vereerd. De Tolteken voelden zich op hun beurt erfgenaam van de eerder stadstaat Teotihuacán, een geduchte concurrent van de Maya’s, waarvan de indrukwekkende resten nog steeds in de buurt van Mexico-stad te bewonderen zijn.

De Spaanse conquistador Hernán Cortés werd vooral bekend vanwege de verovering van het rijk van de Azteken tussen 1519 en 1521. Via zijn moeder was hij verwant aan een andere conquistador: Francisco Pizarro, de latere veroveraar van de Inca’s.

Hernán Cortés werd in 1485 geboren in Medellín, een plaats in de Spaanse regio Extremadura. Na een studie rechten te hebben gevolgd aan de Universiteit van Salamanca, vertrok hij in 1504 voor het grote avontuur naar de Nieuwe Wereld. Hij nam deel aan de verovering van Cuba door Diego Velázquez en werd hierna aangesteld als schout.

Verschillende ontdekkingsreizigers, waaronder Juan de Grijalva en Francisco Hernández de Córdoba, verkenden in deze tijd delen van het huidige Mexico, dat werd bevolkt door de Azteken. De ontdekkingsreizigers namen waardevolle goederen mee naar Cuba. Dit leidde er mede toe dat Diego Velázquez (inmiddels gouverneur van Cuba) besloot het land van de Azteken te claimen voor de Spaanse troon. Hernán Cortés kreeg opdracht het gebied te veroveren. Later werd die opdracht ingetrokken, maar gedreven door avontuur en zucht naar rijkdom en roem besloot Cortés toch te vertrekken.

Verovering van Tenochtitlán

De Azteken waren oorspronkelijk een zwervende stam. Vanuit het binnenland van Zuid-Amerika was het volk vanwege grote droogte het continent doorgetrokken om uiteindelijk een koninkrijk te vestigen in de moerassen van Mexico. Daar werd ook de hoofdstad Tenochtitlán gesticht.

Deze stad bevond zich in het midden van het zogenaamde Texcoco-meer en werd met de oever verbonden middels drie aarden dammen met ophaalbruggen.

Op 18 februari 1519 verliet Cortés de haven van Havana met tien schepen om het rijk van de Azteken en de hoofdstad Tenochtitlán te veroveren. Na aankomst stichtte hij de stad Veracruz, de eerste Europese nederzetting op het Amerikaanse vasteland. En hij liet alle schepen verbranden, zodat het voor zijn manschappen onmogelijk werd om terug te keren naar Cuba. Volgens een andere lezing liet Cortés de schepen slechts demonteren en werd het hout vervolgens gebruikt om huizen mee te bouwen.

De conquistador liet zich hierna door een door hemzelf bijeengeroepen burgerraad onbeperkte bevoegdheden toewijzen. Belangrijk voor het succes van zijn missie was dat hij verschillende inheemse stammen, die weinig op hadden met de Azteken, aan zich wist te binden.

De militaire campagne van Cortés verliep aanvankelijk zeer voorspoedig. Dit onder meer dankzij het feit dat de Azteken geloofden dat de verbannen god Quetzalcoatl in 1519 vanuit het oosten zou terugkeren. Volgens de legenden zou de gevederde god het rijk van de Azteken vernietigen. In een poging het noodlot af te wenden besloot de Azteekse leider Montezuma II om Cortés welkom te heten in Tenochtitlán en hem te overladen met kostbaarheden. De ophaalbruggen werden daarom neergelaten voor de ‘terugkerende god’. Cortés benutte deze buitenkans en liet Montezuma gevangen nemen in zijn paleis. De Spanjaard bestuurde de stad vervolgens in diens naam.

Vlucht van Hernán Cortés

In 1520 stuurde Diego Velázquez een expeditie naar Mexico om Hernán Cortés tot de orde te roepen. Cortés wist deze aanval af te slaan. Bij terugkeer in Tenochtitlán bleek tijdens zijn afwezigheid een enorme opstand te zijn uitgebroken, doordat Pedro de Alvarado tijdens het religieus festival Toxcatl verschillende Azteekse priesters had laten doden. In een poging de rust te laten terugkeren, besloot Cortés een beroep te doen op Montezuma. Toen Montezuma zich toonde aan de Azteken werd hij echter bekogeld met stenen. Niet veel later overleed de leider der Azteken aan zijn verwondingen.

Juli 1520 zag Cortés zich vanwege de onrust in de stad genoodzaakt te vluchten. Hij moest daarbij zelfs zijn volledige artillerie achterlaten. In de Spaanse geschiedenis kwam deze vlucht, waarbij een groot aantal Spanjaarden gedood werd, bekend te staan als La Noche Triste (Treurnacht).

Cortés trok met zijn manschappen en Indiaanse bondgenoten noordwaarts. Bij Otombo kwam het korte tijd later opnieuw tot een treffen. Dit keer wist Cortés de Azteken, hoewel die een getalsmatig overwicht hadden, overtuigend te verslaan. Hierna trok de conquistador naar Texcoco om het beleg van Tenochtitlán voor te bereiden. Cortés was vastbesloten de stad te heroveren en de Azteken te onderwerpen.

https://historiek.net/hernan-cortes-veroveraar-azteekse-rijk/68335/

Het Incarijk was het meest uitgestrekte rijk op aarde. Groter (maar minder dicht bevolkt) dan het China en Rusland van de 17de eeuw…

De Inca’s noemden hun rijk Tawantinsuyu, het Land van de Vier Kwartieren. Aan het hoofd van het uitgestrekte rijk stond dus de Sapa Inca, een vergoddelijkte heerser die uiteraard niet met gewone stervelingen kon trouwen, en daarom zijn zussen (of als dat niet kon: halfzussen of nichten) tot vrouw nam. Ook de overige heersers van de Vier Kwartieren waren familie van de Sapa Inca.

Hun rijk was niet territoriaal zoals dat van de Romeinen, en dus niet gebaseerd op wrede veroveringen, maar hegemonistisch en gebaseerd op een mix van intimidatie en omkoperij. In alle kwartieren werden steden gesticht, paleizen voor de Sapa Inca gebouwd en tempels voor Inti opgericht. Etnische Inca’s moesten zich gedwongen vestigen in nieuwe gebiedsdelen en de ‘overwonnen’ bevolking werd verspreid door het gehele Inca-rijk. De vier kwartieren werden met elkaar verbonden door een uitgebreid wegennet; zo’n 40.000 kilometer aan verharde wegen. De infrastructuur bevorderde de onderlinge handel en een uitgekiend systeem met boodschappers zorgde voor snelle communicatie met Cosqo. Belangrijk nieuws werd met een snelheid van 200 mijl per dag doorgegeven. De economie van de Inca’s kende geen geld. Alle handel gebeurde door middel van ruilen. Alle roerende en onroerende goederen waren van de staat (lees: de Sapa Inca) en alle ‘gewone’ Inca’s waren verplicht bij te dragen aan de instandhouding van het enorme rijk. Onder Pachakuti ontstond een soort dienstplicht waarbij elke boer periodiek moest werken als landbouwer, wever, steenhouwer, handwerksman, mijnwerker of soldaat

Spaanse ontdekkingsreiziger en conquistador. Francisco Pizarro werd op 16 maart 1476 geboren in het Spaanse stadje Trujillo. Dit als de onwettige zoon van de adellijke Gonzalo Pizarro Rodriguez de Aguilar en Francisca González.

Rond het jaar 1507 vertrok hij naar West-Indië waar hij zich verenigde met Hernando de Luque en Diego de Almagro. De mannen hebben het plan samen naar het zuiden te reizen in de hoop nieuwe gebieden te ontdekken. Rond 1526/1527 bereiken ze de kusten van Ecuador en Peru.

Pizarro had toestemming nodig van de Spaanse koning om Peru te veroveren en reisde daarom naar Spanje. Koning Karel V benoemde hem in 1529 tot stadhouder van het nog te veroveren gebied.

In 1531 is Pizarro klaar om het gebied te veroveren. Hij vertrekt met drie schepen en 180 krijgslieden. In Panama aangekomen voegen zich 160 mannen geleid door Hernando de Soto bij de expeditie. In 1532 vestigden Pizarro en zijn mannen zich in het dal van Tangarora en stichtten ze de nederzetting Piura. Met 168 volgelingen trokken de leiders van de expeditie op 24 september datzelfde jaar naar Curzo, vastbesloten het Inka-rijk te veroveren. Pizarro en zijn mannen hoopten gebruik te kunnen maken van een burgeroorlog bij de Inka’s die ontstaan was door onenigheid tussen de broers Atahualpa en Huáscar.

De Spanjaarden slaagden erin diep door te dringen in het Inka-rijk. Op 15 november bereikten ze Cajamarca, een stad in Peru op 2650 meter hoogte in het Andes-gebergte. Het grootste verzet van de Inka’s was gebroken toen de als god vereerde Atahualpa, die de strijd met zijn broer inmiddels had gewonnen, gevangen was genomen. Pizarro had de Inka-keizer een vrijgeleide beloofd als deze naar Cajamarca wilde komen voor een gesprek. Voor de Inka’s was een belofte heilig en Atahualpa reisde daarop naar de stad. Daar aangekomen werd hij echter direct gevangen genomen en zijn dienaren werden gedood.

In de hoop vrij te komen bood Atahualpa de Spanjaarden een fortuin in goud en zilver aan. Hij beloofde in ruil voor zijn vrijheid onder meer een kamer van zeven bij vijf meter volledig met schatten te vullen. Pizarro ging gretig op dit aanbod in waarop uit alle hoeken van het rijk schatten werden verzameld. De conquistador hield zijn belofte echter niet. Hij liet Atahualpa in 1533 ter dood brengen. De verovering van de rest van het Inka-rijk was hierna een vrij eenvoudige zaak. Pizarro reisde naar de Inca-hoofdstad en installeerde daar een stroman op de troon, een familielid van Huáscar.

Pizarro’s naam is verbonden aan enkele van de meest meedogenloze daden van de Spaanse veroveraars. Hij overleed op 26 juni 1541 in Lima. In zijn geboorteplaats Trujillo is op het Plaza Mayor een standbeeld van hem te vinden

https://historiek.net/francisco-pizarro-1476-1541/4127/

Hernán Cortés onderwerpt de Azteken (1521) en Francesco Pizarro de Inca’s (1533).

Het filmpje vertelt nog eens het verhaal van de Azteken en eindigt bij hun ondergang. Dat einde wordt summier verteld, maar is een mooie inleiding voor je eigen uitleg.

Hernán Cortés landde op 22 april 1519 met een Spaanse legermacht bij de huidige Mexicaanse stad Veracruz en raakte slaags met de Tlaxcala, een verbond van vier indiaanse rijkjes, dat tot nog toe de Azteken had weten te weerstaan. Het scheelde weinig of Cortés was door de Tlaxcala verslagen, maar de indianen waren onder de indruk van de kracht van de Spaanse tegenstanders en bedachten dat als ze samen met Cortés tegen de Azteken zouden optrekken, hun leger onoverwinnelijk zou zijn. In november 1519 vertrokken 20.000 Tlaxcala-krijgers onder aanvoering van de Spanjaarden naar de Azteekse hoofdstad Tenochtitlán. Daar gijzelde Cortés Montezuma die de Spaanse leider aanzag voor een god Quetzalcoatl die volgens overlevering uit het oosten zou komen om het rijk op te eisen. Uiteindelijk wordt Montezuma vermoord, waarna de Spanjaarden uit Tenochtitlán worden verdreven. Cortés keert in 1521 echter terug met 200.000 indiaanse handlangers en vernietigt de Azteekse hoofdstad.

Pizarro’s overwinning op de Inca’s is nog het meest bizar. Zie reader voor saillante details, maar hij laat de Sapa Inca in een hinderlaag lopen, gijzelt hem en belooft zijn vrijlating in ruil voor goud. Als de buit binnen is, wordt de Sapa Inca alsnog gewurgd.

Waren de indianen minder ontwikkeld, intellectueel inferieur? Nee, er waren domweg minder dieren om te domesticeren, waardoor ze militair in het nadeel waren. Ook hadden de indianen van Meso-Amerika en Peru minder buren om goede ideeën/innovaties mee te delen. Je kunt dus stellen dat indianen minstens zo slim en innovatief waren als de bewoners van de Oude Wereld, maar dat de omgevingsfactoren minder gunstig waren. Zie reader.

Wat de indianen daadwerkelijk de das omdeed, was de ‘Pox Americana’ wordt genoemd. Europeanen brachten niet alleen nieuwe wapens en paarden naar Amerika, maar ongewild ook hun ziektekiemen. Ziektes als pokken, mazelen, vlektyfus en griep waren totaal nieuw voor de indianen, terwijl de bewoners van de Oude Wereld door eeuwenlange, natuurlijke selectie (en een hoop ellende) al beter bestand waren tegen al deze ziektes. Bovendien zijn indianen door genetische factoren vatbaarder voor microben en virussen dan Europeanen. Hun verworven immuniteit en hun beperktere immuunsysteem bleken fataal.

De eerste Spaanse kolonisten schatten het aantal indiaanse inwoners van Meso-Amerika op twintig tot dertig miljoen. Honderd jaar later waren het er nog maar 730.000. De oorspronkelijke volken van Amerika waren gedecimeerd. Volgens de meest pessimistische schattingen is in de eerste 130 jaar sinds de ontdekking van de Nieuwe Wereld 95% van de indianen gestorven aan Europese ziektes.

Kennismaking Oude en Nieuwe Wereld

Nieuwe producten uit Europa: paarden, vuurwapens, ijzer, maar ook de allereerste slaven (in Europa na de middeleeuwen).

Nieuwe gewassen uit Amerika: maïs, pompoen, bonen, tabak, etc.

Fransen wilden: bont en goud; Irokezen joegen voor hen en verwierven zo grondgebied omdat bever uitstierf en van ver moest komen.

Engelsen: land, godsdienstvrijheid (quakers bv.) Meeste indianenstammen kenden geen grondbezit; dat gaf conflicten bij het afsluiten van verdragen.

Spanjaarden: goud en plantages, maar ook godsdienst.

Nu de omslag naar Azie waarbij het meer gaat om de producten die we daar haalden dan om de mensen waarmee we in contact zijn gekomen.

Welke kruid heb je uitgekozen?
Zet je naam en kruiden
in het woordweb

Als het mogelijk is: Mensen met dezelfde kruiden in break-out rooms

Helaas kunnen we dit online niet spelen, dus ik leg het uit, zodat je het (eventueel) op stage kunt spelen

Wat leverde het op? Dit is:

1. Drop
2. Rijst
3. Laurier
4. Honing

Wat leverde het op? Dit is:

1. Nootmuskaat
2. Peper
3. Cacao
4. Chili

Wat leverde het op? Dit is:

1. Zijde
2. Katoen
3. Linnen
4. Wol

Wat leverde het op? Dit is:

1. Bieten
2. Tomaten
3. Aardappel
4. Kalkoen

Wat leverde het op? Dit is:

1. Katoen
2. Nootmuskaat
3. Wol
4. Steranijs

Wat leverde het op? Dit is:

1. Drugs
2. Tabak
3. Opium
4. Buskruit

Wat leverde het óók op? Deze ziekte is:

1. Malaria
2. Koortslip
3. Corona
4. Syphilis