collage stilleven

• Kunst
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 2

8.30 8.40 - presentie + materiaal noteren STILTE

8.40 8.55 - uitleg opdracht + Dummie uitdelen STILTE

schrijf mee. Alle groene begrippen zijn begrippen die we al hebben behandeld. Blauwe begrippen zijn nieuw. Al deze begrippen worden getoetst

8.55 - 9.20 - praktische opdracht 

9.20 - 9.30 - opruimen

Niemand gaat weg voordat het lokaal helemaal schoon is. 

Niemand gaat bij de deur wachten voordat de bel is gegaan. Als je klaar bent blijf je op je plek zitten

Begrippen die je moet kennen voor de theoretische toets

Blok 1 (oude begrippen)

- lijnperspectief (ooghoogte- kikvors- en vogelvluchtperspectief)

- eenpunts-, tweepunts- en driepuntsperspectief

- atmosferisch perspectief

- kleurperspectief

- warme kleuren & koude kleuren

- overlapping

- afsnijding

- verkoting

Lijnperspectief is een techniek waarmee je diepte kunt laten zien op een plat vlak. Het zorgt ervoor dat het lijkt alsof dingen verder weg zijn of juist dichterbij, net zoals je dat in het echt ziet.

Bij lijnperspectief gebruik je lijnen die naar een verdwijnpunt lopen. Dit verdwijnpunt ligt meestal op de horizon, de denkbeeldige lijn waar de aarde en de lucht elkaar lijken te raken

Welke trucjes gebruikt de schilder in dit schilderij om diepte te creeeren? 

Blok 2 (nieuwe begrippen):

- dummie

- kleurencirkel van Van Itten

- complementaire kleuren

- primaire, secundaire en tertaire kleuren

- plasticiteit

- stilleven

- collage

- lichtbron

- schaduw

Praktische opdracht

Collage van een Stilleven

We gaan een collage maken van een stilleven en oefenen met diepte, kleur en plasticiteit

Herhaling: wat is plasticiteit ook alweer?

Plasticiteit in kunst betekent dat iets in een kunstwerk lijkt te leven of echt is, alsof je het kunt aanraken. 

Een vorm of object lijkt driedimensionaal eruit te zien. 

Door gebruik te maken van schaduw en licht lijkt het alsof de vormen volume en diepte hebben. Dit maakt een werk realistischer of meer "echt".

                         Plat                                                Plastisch

ooj

Van cirkel (omtrek) tot bol (diepte) plastisch

Stap 1 Vorm (omtrek)

Teken in je dummie het stuk fruit na dat voor je ligt. Eerst focus je op de omtrek, de vorm van het fruit

Stap 2 Plasticiteit (diepte)

Kijk nu naar de schaduwen en hooglichten. Probeer het stuk fruit diepte te geven.

Stap 3 Collage

Teken nu nog een keer een stuk fruit en creeer nu diepte en plasticiteit door middel van gescheurd papier (collage)

Kijk naar het schilderij hiernaast. Zie je waar de lichtbron vandaan komt? Waar zie je de schaduw? De objecten lijken driedimensionaal

3. Kleurverzadiging

Heldere, verzadigde kleuren lijken dichterbij en trekken de aandacht, terwijl gedempte, minder verzadigde kleuren verder weg lijken. Dit principe kan worden gebruikt om plasticiteit te suggereren in een schilderij.

Herhaling: in het vorige blok hebben we het gehad over warme en koude kleuren en hoe je diepte kan creeeren door warme kleuren voor te zetten en koude achter.

Warm-koud contrast: Warme kleuren (rood, oranje, geel) lijken naar voren te komen, terwijl koele kleuren (blauw, groen, paars) naar achteren lijken te gaan. Dit geeft ook weer extra diepte

Complementaire kleuren: Door complementaire kleuren (zoals blauw en oranje) naast elkaar te zetten, versterk je het idee van diepte.

We hebben al geoefend met het schetsen van vormen en een appel in jullie dummie. Eerst met potlood hebben jullie gekeken waar de lichtbron vandaan komt en waar de schaduw op het object valt. Vervolgens hebben jullie met gescheurd gekleurd papier een appel gemaakt. 

oefening

praktische opdracht

we gaan in de komende 5 lessen een stilleven maken op a2 papier

Wat is een stilleven?

Een stilleven is een kunstwerk waarin levenloze voorwerpen worden afgebeeld. Denk bijvoorbeeld aan schilderijen van dingen zoals fruit, bloemen, glazen, muziekinstrumenten, boeken, of zelfs schelpen. 

Stillevens worden vaak gemaakt om te oefenen met schilderen of tekenen van vormen, kleuren, schaduwen en licht

Voorbeelden

Stilleven met kazen (ca. 1615) van Floris Claesz. van Dijck

"Stilleven met kazen" van Floris Claesz. van Dijck is een schilderij uit de 17e eeuw waarop verschillende kazen, brood en een drinkbeker te zien zijn. Een typisch stilleven waarin alledaagse voorwerpen worden afgebeeld. Dit schilderij toont grote technische vaardigheid op het gebied van licht- en schaduweffecten. Links hangt een appelschil van de tafel af, wat een optisch contrast biedt.

in de periode van de Nederlandse Gouden Eeuw werden stillevens vaak gebruikt om dieperliggende betekenissen of symbolen over het leven, de dood en het tijdelijke te communiceren, ook wel bekend als vanitas. In dit schilderij zijn er verschillende symbolen te vinden:

De kazen: Ze zijn een teken van rijkdom omdat ze in die tijd een luxeproduct waren. Soms worden kazen ook gebruikt om te laten zien dat dingen kunnen bederven, net zoals alles in het leven vergankelijk is.

Het brood: Dit symboliseert het gewone, simpele leven in tegenstelling tot de rijkdom.

De drinkbeker: De beker kan laten zien hoe we genieten van de geneugten van het leven, maar het herinnert ons ook eraan dat die geneugten tijdelijk zijn.

Het schilderij laat dus zien dat rijkdom en plezier niet voor altijd zijn, en het herinnert ons eraan om na te denken over de vergankelijkheid van dingen in het leven.

Het maken van dit soort stillevens koste veel tijd en energie, waardoor het moeilijk was voor kunstschilders om met dit soort schilderijen de kost te verdienen.

"Stilleven met vergulde bierkan" van Willem Claesz 1634

Dit stilleven is een voorbeeld van een zogenaamde ontbijtstilleven, waarin luxe en verfijnde voorwerpen worden afgebeeld. Het toont een rijkelijk gedekte tafel met een vergulde bierkan, een glas, een schaal met brood, een mes, en andere objecten.

Dit schilderij gaat om een subtiele boodschap over het leven:

De vergulde bierkan: Deze staat symbool voor luxe en rijkdom, een teken van de welvaart in de Nederlandse Gouden Eeuw. Het halflege glas en het brood: Deze symboliseren eenvoud en het alledaagse leven. Het contrast tussen luxe en het gewone kan een reflectie zijn op het belang van bescheidenheid. De citroen: Vaak gebruikt in stillevens, kan de citroen symbool staan voor de bitterheid van het leven. Hoewel hij mooi is van buiten, smaakt hij zuur, wat herinnert aan de vergankelijkheid van plezier. Het omgevallen glas of objecten: Dit kan duiden op memento mori (herinnering aan de dood) en de vergankelijkheid van luxe en wereldse bezittingen.

Plasticiteit:

Willem Claesz. Heda was een meester in het creëren van plasticiteit. Hij gebruikte subtiele nuances van licht, schaduw en reflectie om objecten driedimensionaal te laten lijken. Let op hoe de glans van de bierkan, het doorschijnende glas, en de textuur van het brood realistisch en tastbaar lijken. Dit maakt het stilleven levendig en bijna fotografisch.

Waarom maakte hij dit?

Heda maakte dit schilderij waarschijnlijk om de technische mogelijkheden van zijn vakmanschap te tonen en om een luxe levensstijl uit te beelden. Tegelijkertijd heeft het werk een diepere laag: het herinnert de kijker eraan dat materiële zaken en genot vergankelijk zijn. Het is een combinatie van weelde en waarschuwing, wat typisch is voor Nederlandse stillevens uit deze periode.

Stilleven rond een bord met uien, 1889

Vincent van Gogh 

Van Gogh schilderde stillevens om zijn technische vaardigheden te verbeteren en zijn gevoel voor kleur en compositie te ontwikkelen. Hier zien we een simpel tafereel van uien op een bord. De uien staan voor eenvoud en het dagelijks leven

Van Gogh gebruikte licht en schaduw om de uien volume en diepte te geven. Je kunt de rondingen en de textuur van de uien bijna voelen door hoe de schaduwen het oppervlak benadrukken. Dit zorgt ervoor dat de uien uit het doek lijken te komen, wat plasticiteit creëert.

Henri Matisse. Blue Still Life (Nature morte bleue), Summer 1907

"Blue Still Life" (Nature morte bleue), geschilderd door Henri Matisse in de zomer van 1907, is een opvallend werk dat de overgang van Matisse naar het fauvisme weerspiegelt. In dit schilderij experimenteert hij met kleur en vorm, waarbij hij traditionele stillevens op een nieuwe, expressieve manier interpreteert.

Waar gaat het schilderij over?

Het schilderij toont een verzameling alledaagse voorwerpen, zoals een fruitschaal, een tafel, en enkele potten. In plaats van een realistische weergave koos Matisse voor een vereenvoudigde en expressieve stijl. Hij gebruikte levendige kleuren en sterke contrasten om de voorwerpen en hun onderlinge relaties te benadrukken.

Is er symboliek?

Dit schilderij draait niet zozeer om symboliek zoals in traditionele stillevens, maar meer om emotie en expressie. Matisse was meer geïnteresseerd in hoe kleur en vorm gevoelens oproepen dan in het vertellen van een verhaal of het overbrengen van een morele boodschap. De keuze voor blauw als dominante kleur kan rust en introspectie suggereren, maar dat is open voor interpretatie.

Plasticiteit:

Hoewel Matisse niet streefde naar realisme, is er in Blue Still Life wel een gevoel van ruimte en diepte aanwezig. Hij creëert plasticiteit door kleurvlakken en overlapping, waardoor de objecten een bepaalde ruimtelijkheid krijgen, ondanks de vereenvoudigde vormen.

Waarom maakte hij dit?

Matisse wilde met dit werk de traditionele regels van compositie en kleur doorbreken. Hij was een pionier in het fauvisme, een kunststroming die draaide om het gebruik van felle, onrealistische kleuren en losse vormen om expressie boven realisme te stellen. Met Blue Still Life liet hij zien hoe een stilleven meer kon zijn dan alleen een technische oefening; het kon een persoonlijke en emotionele uitdrukking worden.

Voordat we aan het stilleven beginnen, gaan we eerst verder oefenen met het creëren van plasticiteit en leren we wat een collage is

Wat is een collage?

Collage is een techniek waarbij verschillende materialen en beelden worden samengevoegd om een nieuw geheel te vormen. Door lagen papier, stof, foto’s, en andere materialen over elkaar te plaatsen, kan collage een gevoel van diepte en gelaagdheid geven. 

Opdracht

In deze opdracht gaan we een stilleven maken in de vorm van een collage. Dit betekent dat je het stilleven dat voor je staat gaat namaken met stukjes papier in plaats van tekenen of schilderen.

Stap 1: Verzamel materialen

Verzamel gekleurd papier. Je hebt verschillende kleuren  nodig om je stilleven na te maken.

Scheuren in plaats van knippen. Door te scheuren krijg je een speelse en interessante textuur die je collage levendiger maakt.

Stap 2: Bouw je stilleven op

Begin met de achtergrond en werk laag voor laag naar voren. Let op de kleuren en vormen van de objecten in je stilleven en probeer die zo goed mogelijk na te maken met de gescheurde stukjes papier.

Gebruik lijm om de stukjes papier op een A3-vel te plakken.

Kijk goed naar de schaduwen en highlights. Creeer diepte door extra lagen papier toe te voegen of delen donkerder of lichter te maken

Achtergrond

combinatie van collage en verf.

Teken de lijn van de tafel. Die mag recht, scheef of rond zijn.

De tafel schilderen we.

De achtergrond maken we met beschilderd krantenpapier. Daarna knippen we die aan stukken en plakken het op. Gebruik Aquarelverf.

Voorwerpen

maak minimaal 3 voorwerpen.

1 groot > minimaal 35 cm hoog

1 klein > maximaal 15 cm hoog

1 zelf gekozen formaat.

Technieken:

1 waterverf en kleurpoltood.

1 gouache verf met licht en schaduw!

1 collage met verf. 

Nog niks opplakken! Dat doen we aan het einde.

techniek 1

waterverf en kleurpotlood

Teken op een nieuw papier een voorwerp. Je schildert deze eerst met waterverf. Als het droog is kan je de diepte en details erop tekenen met kleurpotlood. 

Een goed voorbeeld hiervan is de plantenpot hiernaast.

techniek 2

Gouache verf met licht en schaduw.

Schilder het voorwerp eerst in de basiskleuren. 

Meng de kleur daarna met zwart (of een andere donkere kleur) een klein beetje donkerder en schilder de schaduw. 

Meng de kleur met wit. Schilder dan de lichte delen. 

techniek 3

Collage

Deze techniek werkt hetzelfde als de achtergrond. 

Teken het voorwerp op een apart papier.

knip van een krant of tijdschrift de onderdelen uit en schilder de lichte delen in een lichte kleur en de donkere in een donkeren kleur. 

Plak de onderdelen op.

Centrale composite

De compositie staat in het midden. Voorwerpen overlappen elkaar vaak en staan dicht bij elkaar. 

Groot staat achter en  klein staat voor.