telgedichten

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Telgedichten

We gaan verschillende gedichten bekijken (les 1)

We gaan verschillende gedichten uitproberen (les 1 en 2)

We gaan één gedicht maken om in te leveren (les 2)

We gaan elkaar feedback geven (les 3)

We leveren een gedicht in (les 3)

Les 1

We gaan verschillende gedichten bekijken

Sonnet

Elfje

Haiku

160

140

Sonnet

Bij ieder gedicht probeer je in het slot nog met een verrassing te komen. Bij het sonnet is die verrassing zo belangrijk dat ze in diverse talen een eigen naam heeft gekregen (chute, wending, volta). 

Welke wending zie je in het volgende sonnet?

Wakker

Als je in je bed ligt

En je kunt niet slapen,

Knijp je dan je ogen dicht

En tel je zachtjes schapen?

En slapeloze schapen...

Wie kan mij dat vertellen?

Gaan slapeloze schapen

Zachtjes mensen tellen?

Telgedichten

We gaan een aantal gedichten bekijken waarbij vooral de vorm bepalend is. 

Bij sommige van deze gedichten is de wending ook aanwezig. 

Bij alle gedichten in vooraf bepaald hoeveel woorden, tekens of lettergrepen het moet hebben. 

Het elfje

Het elfje heeft zijn naam te danken aan het aantal woorden: elf. De eerste regel heeft er 1, de tweede 2, de derde 3, de vierde 4 

Het laatste woord is bij voorkeur een verrassing of geeft je een (nieuwe) kijk op de eerste vier regels. In het gedichtje hieronder draait het laatste woord de betekenis van de eerste vier regels om, zie je dat?

Een

mooi vers

mag stokoud zijn

goede woorden bederven niet

snel

Wat verandert er door het laatste woord?

Haiku

Bij de haiku tellen we de lettergrepen. Die verdeel je als volgt over de drie regels: 5-7-5. De haiku komt oorspronkelijk uit Japan en heeft vaak de natuur als onderwerp.

In de haiku is het laatste woord dubbelzinnig; het kan slaan op het schaap, maar ook op het lammetje. 

Het lammetje wil

            maar niet uit moeder tevoor-

            schijn komen, het schaap

Je ziet dat de lettergrepen hierboven wel kloppen, maar dat met name regel 2 en 3 echt geknutseld zijn. In de westerse haiku is het dan ook gebruikelijk om voor de inhoud en niet voor de vorm te kiezen, ook probeer je geen leestekens te gebruiken. Beter zou zijn:

Het lammetje wil

maar niet uit haar moeder

komen het schaap 

Een Haiku heeft een verrassing in de laatste regel. In het gedichtje hierboven is dat het woord 'schaap', dat heeft hier twee betekenissen: het kan slaan op het zielige lammetje en op de moeder.

De 160

De 160 is een oude dichtvorm, gebaseerd op het sms’je (de voorloper van een whatsapp). Elk gedicht bestaat precies uit 160 tekens, inclusief spaties – het maximaal aantal tekens van een sms’je. De 160 mengt de snelle sms met poëzie. Poëzie en sms hebben overeenkomsten: de taal is beknopt en ze gaan allebei voor tachtig procent over de liefde. De 160 werd voorjaar 2005 uitgevonden door Sofie Cerutti, die de eerste serie schreef: 160 tekens (inclusief wit). 

160

Als lust last

wordt, verwijder

me dan uit je

telefoonboek en je

inbox, uit je

gekozen nummers,

beantwoorde en

gemiste oproepen,

gemiste kansen,

uit je geheugen.

Een recentere variatie is de 140 de tweetlengte.

Tegenwoordig heet een tweet een X.

140

Als de tijd ergens bleef,

terwijl jij wacht.

Waar zou hij dan heengaan?

Naar iemand

die het niet verwacht?

En opeens met zeeën van tijd zit?

opdracht

Probeer alle drie:

Elfje

haiku

140/160

 (je mag kiezen of je een 140 of een 160 maakt) de vormen uit in je en werk één gedicht mooi uit met je chromebook. Gebruik de hele pagina. Je mag géén plaatjes gebruiken, maar verder mag je je helemaal uitleven met Lettertypen, Opmaak, etc.

Maak twee versies: een digitale, die je kunt plaatsen in je schrijfmap, en de andere is er een die je kunt afdrukken en dus in zwartwit uitvoert. Werk creatief met grijstinten. Als je gaat afdrukken, overweeg dan een gekleurd vel; in zwartwit doet zo'n steunkleur het goed.

tijdspad

vandaag:

• Bekijk de opdracht op BruutTaal (zoekopdracht telgedichten).
• zoek eventueel naar voorbeelden op internet.
• Maak een elfje, een haiku en een 140/160.

les 2:

• Maak je proefgedichten af.
• Kies welk gedicht je goed uit wil werken.
• Werk uit, denk ook aan opmaak.
  les 3:
• Geef en ontvang feedback van je klasgenoten. 
• Verwerk je feedback tot een definitieve versie.
• Zet je gedicht in je schrijfmap.

Les 2

les 2:

Maak je proefgedichten af.

Kies welk gedicht je goed uit wil werken.

Werk uit, denk ook aan opmaak.

Les 3

les 3:

Geef en ontvang feedback van je klasgenoten met het feedbackformulier in de workspace.

Verwerk je feedback tot een definitieve versie

Zet je gedicht in je schrijfmap en lever het in je workspace in.

Feedback geven

• Voldoet het gedicht aan de eisen? (aantal woorden/tekens)
• Zit er een plottwist in bij het elfje of de haiku?
• Is het onderwerp helder?
• Wordt er gespeeld met taal?
• Wat vind je mooi of bijzonder aan het gedicht?
• Wat zou er nog beter kunnen?

Wat heb jij aan de feedback die je gekregen hebt?

Feedback verwerken

Verwerk je gekregen feedback tot een volgende versie. Als je helemaal tevreden bent, zet je je gedicht in de schrijfmap en lever je het op je workspace in.