3.2 Hofstelsel en horigheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H3 Monniken en ridders

3.2 Hofstelsel en horigheid

KA

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Leerdoelen

1. Waardoor ontstond er in West-Europa weer een landbouw samenleving? 

2. Wat is  horigheid?

3. Hoe zag het hofstelsel eruit?

leerdoel

Je kan uitleggen waarom in West-Europa weer een landbouwsamenleving ontstond.

Tot 500 Romeinse tijd, agrarisch-urbane samenleving

500-1000 Vroege Middeleeuwen, agrarische samenleving

Hoe kan dit?

Ontwikkeling al ingezet tijdens het Romeinse rijk.

1. Instorting Romeinse bestuur (onveiligheid!
2. Germaanse invasies
3. Veel oorlogen onderling
4. Daling productie, minder belasting, minder ambtenaren en legers, minder bescherming.
5. Sinds 3de eeuw handel en nijverheid sterk afgenomen
6. Bevolking gekrompen

Autarkische samenleving

• Dorpen verbouwden enkel voedsel voor zichzelf en dreven nauwelijks handel met de buitenwereld
• Dit noemen we een zelfvoorzienende samenleving (autarkie)
• geld werd schaars

Herhaling

leerdoel

Je kan uitleggen wat een horige is en waarom horigheid ontstond.

Veel plichten,

weinig rechten

• In de vierde eeuw daalt de agrarische productie en daarom verbood de  overheid boeren om hun land te verlaten
• De boeren zoeken bescherming bij de grootgrondbezitters en ruil daarvoor gaan ze verplichtingen aan die erfelijk zijn
• Zo ontstonden de halfvrije mensen: horigen 
• Ook ontstond er een groep met erfelijke voorrechten: de adel

Hofstelsel

Heren en Horigen

Heren en Horigen 

Plichten

Heren: 

• Bescherming van de horigen en het eigen land.
• ontvangen van herendiensten
• Belasting

Horigen:

• Bewerken van het land
• Uitvoeren van herendiensten (onbetaald werk voor een heer)
• Belasting aan heer en kerk
• Toestemming vragen om te trouwen of van het land af te gaan

leerdoel

Je kan het hofstelsel uitleggen 

Hofstelsel (versimpeld)

• Het grondgebied van een edelman werd een  domein genoemd.
  

• De heer, bijvoorbeeld een ridder, was de baas van een domein: alle grond was van hem.

• Hij woonde soms in een soort kasteel en soms in een vroonhof (grote boerderij).

Hofstelsel (versimpeld)

In het hofstelsel was het domein in twee stukken verdeeld.

1. Het ene deel van de grond was verpacht aan horige boeren voor eigen opbrengst. Zij moesten een deel van opbrengst als pacht betalen.
2. De opbrengst van het andere deel was volledig van de heer +  dit land werd bewerkt door de horigen. (herendiensten)

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

Meestal moesten de vrije boeren ook pacht betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

Nuances:

• Veel verschillen tussen domeinen.
• Koningen, kloosters of hoge edelen hadden soms meerdere domeinen, waar ze zaken lieten beheren door rentmeeesters.
• Niet iedereen leefde als horige in een domein.
• Er waren ook nog zelfstandige boeren.
• Of soms leefden boeren in dorpjes van 15 boerderijen, waar ze geen herendiensten hoefden te doen. Ze betaalden dan met spullen of heel soms met geld.

Economisch systeem

• Het hofstelsel met horige boeren op domeinen is het economische systeem in West-Europa van de vroege middeleeuwen

• Maar hoe werkte het bestuur in de vroege middeleeuwen? (3.3)

Opdrachten 

vraag 1/2/3/6

antwoord vraag 1

Bijvoorbeeld:

a (1) De bevolking kromp. 

(2) Er was minder bescherming en meer onveiligheid.

 (3) Geld

werd schaars. 

(4) Handel en nijverheid namen af.

b Er kwamen luxegoederen uit het Middellandse Zeegebied, er was regionale handel en er

ontstond handel met het Oostzeegebied. 

vraag 2

Bijvoorbeeld:

a een tijd van chaos en verval

b Uit recente opgravingen was gebleken dat Nederlanders in de 5e, 6e en 7e eeuw gezond

en weldoorvoed waren en een vreedzaam leven leidden.

c Omstreeks 830 werd met schepen handel gedreven in Dorestad.

Vraag 3

Bijvoorbeeld:

a - Het verschijnsel van halfvrije boeren die wel rechten hadden maar hun land zonder

toestemming van hun heer niet mochten verlaten.

- (1) Door de daling van de agrarische productie verbood de Romeinse overheid boeren hun

land te verlaten. 

(2) Daarnaast zochten boeren vanwege de toenemende onveiligheid

bescherming bij grootgrondbezitters.

b Leden van overwonnen volken werden tot slaaf gemaakt en in Zuid-Europa verkocht aan

kopers uit het Byzantijnse of Arabische rijk. 

vraag 6

Bijvoorbeeld:

a Hij verleende bescherming en veiligheid aan zijn boeren.

b Zij moesten belasting betalen aan de heer.

c Horigen konden enig bezit hebben en dit nalaten aan hun erfgenamen, in tegenstelling tot

lijfeigenen (slaven) van wie het lichaam bezit was van de heer. 

Wat hoort niet bij het hofstelsel?

Bij het hofstelsel.....

1. geeft de heer bescherming aan de horige
2. moesten horigen herendiensten verrichten
3. geeft de horige een deel van de opbrengst van het land aan de heer
4. helpt de heer de horige op het land tijdens de oogsttijd

Wat zijn herendiensten?

1. De plicht van de heer om de horigen te beschermen.
2. De plicht van de horigen om te vechten voor de heer.
3. De plicht van horigen om allerlei klussen te doen voor de heer.
4. De plicht van de heer om belasting te betalen aan de koning.

Wat is een domein?

1. Kasteel van de leenheer
2. Land waar de leenmannen wonen, vlakbij het grote huis van de leenheer.
3. Al het gebied van Karel de Grote
4. Landgoed dat wordt bewerkt volgens het hofstelsel.

Het hofstelsel is een

1. Sociaal-economisch systeem.
2. politiek/bestuurlijk systeem.

KA

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Leerdoelen

1. Waardoor ontstond er in West-Europa weer een landbouw samenleving? 

2. Wat is een horigheid?

3. Waardoor ontstond het hofstelsel?