Markt en overheid hoofdstuk 5

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Markt en overheid H5 (1)

Lesdoelen

• Overheidsautoriteiten en regels
• Octrooi

Tata Steel

• Waarom neemt Tata Steel niet extra maatregelen tegen vervuiling?
• Wat moet de overheid doen om dit op te lossen?

Rol overheid markten (2)

• Markten werken via prijs, maar...
• Randvoorwaarden (wetten & regels)
• Naleving regels (autoriteiten) => marktmeester

ACM

• Consumentenbescherming
• Concurrentie en Marktwerking (Kartels)
• Regels ingewikkelde markten (Telecom, Energie, Post)

En veel meer...

• Contracten (rechter)
• Regels verslaggeving (accountants)
• Milieuregels (RIVM)
• Gezondheidsregels (Gezondheidsinspectie, NVWA)
• Veiligheidsregels (Arbeidsinspectie)

www.nporadio1.nl

Octrooi

• Winstkansen => bedrijven komen in actie!
• Octrooi (=patent)
• Alleenrecht op maken product (max 20 jaar)
• Terugverdienen investering

Prikkels

• Dure ontwikkeling (technologie, medicijnen)
• Kans van slagen niet 100% (winnaars en verliezers)

• Monopolie (totaal- en consumentensurplus)
• Anders geen product? (medicijnen)
• Winst (!) => beloning voor de winnaars of oneerlijk?

www.knvb.nl

Samenwerken voor collectieve zaken

• Samenwerking door bedrijven/burgers niet vanzelfsprekend
• Individueel belang gaat voor  collectief belang
• Gevangenendilemma (dominante strategieën) => suboptimale uitkomst

Sociale normen

• Reputatie
• 'Dat doe je niet'  (of juist wel)
• Werkt beter in kleinere homogene groepen (kerk, familie, club, etc) 

Collectieve dwang

• Collectief (groep) dwingt af
• Meestal overheden (gemeente, provincie, rijksoverheid, EU)
• Overheid kan betaling (deelnemen) verplicht maken => belastingheffing

Type goederen (1)

• Is onderwijs wezenlijk anders dan een playstation?
• Is veiligheid (politie) wezenlijk anders dan een frikandelbroodje?
• Is een wegennetwerk wezenlijk anders dan een auto?

Type goederen (2)

Goederen kunnen worden ingedeeld op basis van twee criteria:

1. Wel of niet splitsbaar:
   Appels kun je wel verkopen aan een individu, straatverlichting niet.
2. Wel of niet rivaliserend:
   Als ik een appel opeet kun jij die niet meer opeten. Als ik gebruik maak van een lantaarnpaal kun jij dat ook nog.

Type goederen (3)

1. Individuele goederen:
   Uitsluitbaar/splitsbaar & rivaliserend
2. Collectieve goederen:
   Niet uitsluitbaar/niet splitsbaar & niet rivaliserend
3. Quasi collectieve goederen:
   Hebben 1 van beide kenmerken of individuele goederen die toch door de collectieve sector worden aangeboden 

Waarom collectieve goederen?

• algemeen belang (bijv. veiligheid)
  
• kwaliteit bewaken (bijv. rechtspraak)
  
• betaalbaar houden (bijv. onderwijs)
  
• niet individueel te leveren en te betalen                 (bijv. politie)

Quasi collectieve goederen

Individuele goederen die door de overheid geproduceerd worden (semicollectieve goederen) 
Bijvoorbeeld onderwijs

Externe effecten

• Positieve of negatieve effecten van productie of consumptie voor de welvaart van anderen (=extern)

      zonder dat hiervoor wordt betaald!

• Positief: onderwijs, vaccins, zonnepanelen
• Negatief: milieuvervuiling, geluidoverlast

Collectieve goederen zijn niet rivaliserend

1. juist
2. onjuist

Wat zijn voorbeelden van semi-collectieve goederen?

1. onderwijs - ziekenhuis
2. huisarts - rechtspraak
3. brandweer - straatverlichting
4. snelweg - electriciteit

Het is winter. Het heeft gevroren. Hendrik ziet er nu ongelofelijk tegen op om met de auto naar zijn werk te gaan. Gelukkig is er wel gestrooid. Het strooien van zout op de wegen is een voorbeeld van een:

1. Individueel goed
2. Quasi-collectief goed
3. Collectief goed
4. Niet-collectief goed

Een voorbeeld van een collectief goed is:

1. Autosnelweg
2. Bibliotheek
3. Concert
4. Dijk

Door wie worden collectieve goederen geleverd?

1. bedrijven
2. particulieren
3. overheid
4. buitenland

Evaluatie Hoofdstuk 5