Toetsweek begrijpend lezen les 2: alle theorie

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Nederlands

Begrijpend lezen

Les 2: Alle theorie

klas 2
Periode 3 - 2022-2023

Theorie leerjaar 1, 2 en 3

Tekstdoelen

Informeren: je komt iets nieuws te weten.

Overtuigen: je wordt overtuigd dat iemands mening de juiste is.

activeren: je wordt aangespoord iets te doen of te kopen.

opiniëren: je ziet verschillende kanten van een onderwerp en kunt daarover nadenken en je mening vormen

amuseren: je wordt vermaakt door een verhaal 

Tekstdoelen en tekstsoorten

Tekstdoel               Tekstsoort

informeren            informerende tekst

opiniëren               beschouwende tekst

overtuigen            betogende tekst

activeren              activerende tekst

amuseren              amuserende tekst

Tekstsoorten en tekstvormen

Informerende tekst: nieuwsbericht, notulen, werkstuk, encyclopedietekst

schoolboektekst, handleiding, instructie, recept

Beschouwende tekst: column, ingezonden brief, weblog

Betogende tekst: recensie, column, weblog, ingezonden brief

Activerende tekst: reclame, advertentie, sollicitatiebrief

Amuserende tekst: gedicht, verhaal, roman, songtekst

3 soorten publiek

Breed publiek (alle leerlingen van het ATC)

Het publiek weet nog niets/bijna niets over het onderwerp.

Kleiner, gespecialiseerd publiek (brugklasleerlingen van het ATC)

Het publiek weet al iets over het onderwerp.

Een persoon, een kleine groep personen (de mentoren van H1A van het ATC) Het publiek weet al wat meer/veel over het onderwerp.

Oriënterend lezen

Wanneer? 

Als je snel wilt weten wat het tekstdoel van een tekst is en over welk onderwerp een tekst gaat. 

Wat doe je als je oriënterend leest?

• Je bekijkt de titel, de tussenkopjes en de bronvermelding.
• Je leest de eerste zinnen en de laatste zinnen.
• Je bekijkt de anders gedrukte woorden en eventuele afbeeldingen.
  

Onderwerp en deelonderwerp

Onderwerp

In één of een paar woorden waar de hele tekst over gaat.

Onderwerp: Texel

Deelonderwerp
Een onderwerp bestaat uit verschillende deelonderwerpen. 

In één of een paar woorden waar een alinea over gaat.

Deelonderwerpen: sportmiddag, vogels kijken, bonte avond, Ecomare

.

Alinea en tussenkopje

Alinea

Een deel van de tekst met een eigen deelonderwerp. Een stukje van de tekst over een deelonderwerp.

Alinea's worden van elkaar onderscheiden door witregels, door op een nieuwe regel verder te gaan, door de tekst in te laten springen.

Tussenkopje

De titel van een alinea.

3 delen van een tekst

Een tekst bestaat uit 3 delen:

• Inleiding
• Middenstuk/kern
• Slot

Teksten inleiden

Een schrijver kan zijn tekst op verschillende manieren inleiden. Soms kiest hij voor een combinatie. 

• Het onderwerp aankondigen (= vertellen waar de tekst over gaat)
• Een kort grappig of bijzonder verhaaltje (= anekdote) vertellen 
• Een of meer vragen stellen.
• De aanleiding voor het schrijven noemen (= vertellen waarom je schrijft)

Teksten afsluiten

Een schrijver kan zijn tekst op verschillende manieren afsluiten. Soms kiest hij voor een combinatie.

• Conclusie
• Samenvatting
• Advies

Alles in 1 overzicht.

Functie titel, inleiding en slot

Functie van de titel: de lezer nieuwsgierig maken en/of het onderwerp van de tekst noemen

Functie inleiding: de lezer nieuwsgierig maken 

Functie slot: de tekst afsluiten

Opbouw van een alinea

Een alinea bestaat uit 2 delen: de kernzin en de uitwerking van de kernzin

Kernzin: de belangrijkste zin van een alinea (met daarin de belangrijkste  mededeling van de alinea), meestal de 1e, 2e of laatste zin van de alinea

De kernzin wordt uitgewerkt door middel van: voorbeelden of een toelichting

Hoofdzaken en bijzaken

Hoofdzaken

De belangrijkste zaken in een tekst. Bijvoorbeeld de kernzinnen. 

Bijzaken

Minder belangrijke zaken als uitleg, toelichting en voorbeelden. 

Globaal lezen

Je kunt teksten op verschillende manieren lezen. 

Je weet al wat oriënterend lezen is. 

Daarnaast kun je een tekst globaal en intensief lezen.

Als je een tekst globaal leest, wil je weten wat:

• de hoofdzaken zijn

Intensief lezen

Als je een tekst intensief leest, wil je weten wat:

• het onderwerp is
• de deelonderwerpen zijn
• de verbanden tussen de alinea's zijn (wat hebben ze met elkaar te maken)
• het tekstdoel is
• wat lastige woorden en zinnen betekenen

Hoofdgedachte

De hoofdgedachte van een tekst is dat wat de schrijver over het onderwerp wilde vertellen. 

De hoofdgedachte formuleer je in één zin.

Dus: de hoofdgedachte = In één zin waar de hele tekst over gaat.

4 verbindingsmanieren

Alinea’s kunnen op 4 manieren met elkaar worden verbonden:

1.  Met een signaalwoord

2. Door herhaling

3. Door overgangszinnen met een verwijzing

4. Door aankondigende zinnen

Verbinden met een signaalwoord en door herhaling

Met een signaalwoord

Het signaalwoord aan de begin van een alinea geeft het verband aan met de vorige alinea.

Door herhaling

Aan het begin van een alinea worden woorden of woordgroepen uit de vorige alinea herhaald.

Verbinden door overgangszinnen en aankondigende zinnen

Door overgangszinnen met een verwijzing

In een van de eerste zinnen staat een verwijzing naar iets wat eerder is gezegd, in de vorm van een verwijswoord.

Door aankondigende zinnen

De zin/de zinnen aan het einde van een alinea vertellen wat je in de volgende alinea kunt verwachten.

Mening, argument en tegenargument

(mening) Tijdens de lessen moeten mobiele telefoons in de kluisjes worden opgeborgen, (argument) want leerlingen kunnen zich niet concentreren met hun mobiele telefoon in de buurt.

(mening) Het opbergen van mobiele telefoons in kluisjes vind ik geen goede oplossing, (tegenargument) want leerlingen moeten zelf de verantwoordelijkheid nemen.

Verschil feit en mening

Feit

Is waar of niet waar.

Kun je controleren.

Mening

Is wat iemand vindt. 

Kun je niet controleren

Objectieve teksten

... bevatten feiten (geen meningen)

Tekstsoorten

• informerende teksten
• uiteenzettende teksten

Subjectieve teksten

... bevatten de mening van de schrijver.

Tekstsoorten

• aansprende/activerende teksten
• overtuigende teksten

Tekstverbanden

Verbanden binnen zinnen, tussen zinnen en tussen alinea's

Signaalwoorden verbinden zinnen aan elkaar en zorgen zo voor een goedlopende, begrijpelijke samengestelde zin.

Ik houd van pizza, maar niet van pasta.

Signaalwoorden kunnen ook 2 losstaande enkelvoudige zinnen aan elkaar verbinden. Ik houd van pizza. Ik houd echter niet van pasta.

Daarnaast kunnen signaalwoorden alinea's met elkaar verbinden.

Tekstverbanden

Uitspraak-opsomming 

Na een uitspraak worden verschillende dingen opgesomd.

Signaalwoorden: ook, verder, bovendien, daarnaast, nog, niet alleen...maar ook, ten eerste, ten tweede

Mijn vrije tijd gebruik ik voor leuke dingen (= uitspraak).

In de eerste plaats sport ik graag. Verder houd ik van televisiekijken. Ook  vind ik het heerlijk om een spannend boek te lezen (= opsomming van drie zaken). 

Tekstverbanden

Uitspraak-tegenstelling

Na een uitspraak wordt het tegengestelde beweerd.

Signaalwoorden: maar, daarentegen, echter, integendeel, enerzijds ...anderzijds, daar staat tegenover

Evert is een ontzettend avontuurlijke vent (= uitspraak).

Zijn vriend daarentegen is een enorme huismus die er geen behoefte aan heeft bijzondere dingen te beleven (= tegenstelling). 

Tekstverbanden

Uitspraak-voorbeeld 

Na een uitspraak volgt een voorbeeld / een aantal voorbeelden.

Signaalwoorden: bijvoorbeeld, als voorbeeld, zo, zoals

Je kunt in de spits haast niet meer opschieten in de Randstad (= uitspraak).

Zo kost het je vaak twee uur om van Den Haag naar Rotterdam te reizen, een afstand die je normaal in twintig minuten aflegt (= voorbeeld).

Tekstverbanden

Middel-doel

Iemand noemt een doel en een middel waarmee dat doel kan worden bereikt. 

Signaalwoorden: waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, om te...

De  stichting Wakker Dier komt op voor de dieren (= doel). Door middel van reclamespotjes op de televisie vraagt die club aandacht voor het ellendige leven van kippen en varkens in de bio-industrie (= middel). 

Tekstverbanden

Oorzaak-gevolg

Iemand doet een uitspraak die een oorzaak heeft. Daarna wordt het gevolg genoemd.

Signaalwoorden: daardoor, hierdoor, doordat, zodat, waardoor

Het heeft de afgelopen winter nauwelijks gevroren  (= oorzaak).

Hierdoor konden we niet schaatsen (= gevolg). 

Tekstverbanden

Uitspraak-vergelijking

Na een uitspraak worden er twee of meer dingen met elkaar vergeleken.

Signaalwoorden: zoals, hetzelfde, dezelfde, in, vergelijking met

Uitspraak-reden

Na of voor een uitspraak wordt een rden genoemd. Een reden geeft aan waarom iemand iets wel of niet doet.

Signaalwoorden: daarom, want, omdat, namelijk

Noteerwijze

‘Naar verwachting wordt ruimtetoerisme in de toekomst steeds betaalbaarder en dus toegankelijker voor een groot publiek.’

Welk verband geeft het signaalwoord ‘dus’ hier aan? 

Schijf de beide delen van dit verband aan.

Uitspraak-conclusie 

Uitspraak: ruimtetoerisme wordt in de toekomst steeds betaalbaarder

Conclusie: ruimtetoerisme wordt toegankelijker voor een groot publiek. 

Tekstfuncties

Functies van tekstgedeelten

Een tekstgedeelte (dat kan een alinea, een deel van een alinea of een groepje alinea's zijn) hebben een rol/taak/functie in een tekst (= functie tekstgedeelte).

Voorbeeld: 

Een schrijver legt iets iets uit en geeft daarna een voorbeeld. De alinea met het voorbeeld heeft dan de functie van voorbeeld. 

Functies van tekstgedeelten

Bewijs: de juistheid van een stelling wordt aangetoond

Constatering: er wordt iets vastgesteld/opgemerkt

Gevolgen:  de gevolgen van een maatregel/verschijnsel worden beschreven

Nuancering:  een standpunt/bewering wordt afgezwakt door andere gezichtspunten

Ontkenning: de bewering wordt weergegeven en de schrijver geeft aan dat hij het er niet mee eens is

Functies van tekstgedeelten

Oorzaak: er wordt beschreven waardoor iets is ontstaan

Opsomming: een aantal meningen, verschijnselen, voorbeelden of verklaringen wordt genoemd

Theorie:  met een algemene beschrijving wordt een feit/verschijnsel verklaard of voorspeld

Toelichting: een stelling/theorie wordt uitgelegd/toegelicht met voorbeelden of gevolgen

Functies van tekstgedeelten

Advies: de schrijver geeft een goede raad

Afweging: de schrijver weegt voor- en nadelen of mogelijke oplossingen tegen elkaar af en maakt zo een keuze

Argument: de schrijver geeft aan waarom hij iets vindt

Argumentatie: de schrijver geeft meerdere argumenten

Bewering: een stelling die de schrijver moet onderbouwen

Conclusie: de schrijver komt tot een gevolgtrekking

Functies van tekstgedeelten

Oplossing een oplossing volgt na het probleem

Probleemstelling de schrijver geeft hiermee aan over welk probleem zijn tekst gaat

Tegenwerping de schrijver maakt bezwaar of heeft bedenkingen tegen een eerdere bewering of argumentatie

Weerlegging de schrijver probeert met tegenargumenten aan te tonen dat de mening of argumentatie van een ander niet goed is

Argumentatie

Standpunt

+

Argumenten

=

Argumentatie

soorten argumenten

Argumenten

Subjectieve argumenten

Gebaseerd op geloof, gevoel of vermoedens. 

Objectieve argumenten

Gebaseerd op controleerbare feiten, bv. onderzoeksresultaten of uitspraken.

Objectieve argumenten zijn krachtiger dan subjectieve argumenten.

Objectieve argumenten

Argument                                               Argument gebaseerd op (een)...

Feitelijke                                                 argumenten feiten

Gezagsargument                               autoriteit

Nut of (on)gewenst                           gevolg nut/gevolg

Veronderstelling/vermoeden       veronderstelling/vermoeden

Subjectieve argumenten

Argument                                 Argument gebaseerd op (een)...

Ervaringsargumenten        ervaringen 

Emotioneel argument        gevoel/intuïtie

Moreel argument                  persoonlijke (levens)overtuiging
                                                       en idealen