Poëzie v4 - vormkenmerken en opdracht 2022-2023

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Wat zeggen mensen
over poëzie?

Wat zeg JIJ?
Hoe ziet jouw ideale gedicht eruit?

Het ideale gedicht

Publieksenquête van redacties NRC Handelsblad, de VPRO-Gids en Poetry International. 

Enkele resultaten                      volgende dia

• 3200 respondenten
• cijfers = percentages

Wat zeggen dichters zelf? 

Hoor o.a. Peter Verhelst en ex-Dichter des Vaderlands Laurence Vielle vertellen over wat poëzie volgens hen

• doet
• bevat...

Betekenis vs. vorm

Wat poëzie betekent?

Poëzie is voor interpretatie vatbaar... zoveel lezingen als er mensen zijn.

Over de vorm van poëzie kunnen we wel duidelijk zijn. 

                   vormkenmerken

rijm

• rijmschema > eindrijm 
• rijmklanken

Hoe gaat het rijmschema verder?

Gebruik per rijmklank een letter

zoals in strofe 1

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:                    

het scheen, ze praatte zomaar wat,    

alsof je in haar kamer zat                         

te kletsen om de tijd te doden.             

Het leek gezellig en verkeerd,               

maar was, dat blijft, geraffineerd:       

ik ben in aardrijkskunde thuis.              

Wat heb ik veel van haar geleerd,        

ik had haar lief, mijn versje eert           

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis.  (Herman Pieter de Boer)

Rijmschema

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:            A        

het scheen, ze praatte zomaar wat,    B

alsof je in haar kamer zat                         B

te kletsen om de tijd te doden.             A

Het leek gezellig en verkeerd,               C

maar was, dat blijft, geraffineerd:       C

ik ben in aardrijkskunde thuis.              D

Wat heb ik veel van haar geleerd,        C

ik had haar lief, mijn versje eert           C

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis. D (Herman Pieter de Boer)

eindrijm

sleep de benaming naar de passende (fragmenten uit) gedichten.

Viervoeter

Een grijze wolf wordt zeer geprezen
omdat hij Shakespeare heeft gelezen
Hij zegt: ' 't Is niet eenvoudig, snap je,
Het zit veel dieper dan Roodkapje.'

(Johnny Kraaykamp)

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,
en was zo mager als een lat,
een rare stokvis, maar ze had
zo'n zeldzaam mooie lesmethode,

SPLEEN
 
Ik zit mij voor het vensterglas
onnoemelijk te vervelen.
Ik wou dat ik twee hondjes was,
dan kon ik samen spelen.

(Godfried Bomans)

gepaard rijm

gekruist rijm

Omarmend rijm

Rijmklanken

klanken ondersteunen vaak de inhoud van het gedicht. 

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

rijm 

vs. herhaling 

Rijm

vs. 

herhaling

Stijlfiguren

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

anafoor

herhaling van woorden of woordgroepen aan het begin van opeenvolgende verzen.  

Let op! Hier is dat dus niet het geval. Er is herhaling van lucht, maar een anafoor is zoiets als 

Niemand die het weet,

niemand die wat doet

niemand die het wat kan schelen... 

enjambement

Een zin loopt door over twee versregels.

strofebouw

4 terzines

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

2 kwatrijnen

2 terzines

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  

en was zo mager als een lat,                  

een rare stokvis, maar ze had                

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     

voor die tijd eigenlijk verboden:                    

het scheen, ze praatte zomaar wat,    

alsof je in haar kamer zat                         

te kletsen om de tijd te doden.             

Het leek gezellig en verkeerd,               

maar was, dat blijft, geraffineerd:       

ik ben in aardrijkskunde thuis.              

Wat heb ik veel van haar geleerd,        

ik had haar lief, mijn versje eert           

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis.  (Herman Pieter de Boer)

distichon

terzine

kwatrijn

3 versregels

4 versregels

2 versregels

poëzie of proza? 

Een gedicht bestaat meestal uit verschillende verzen en strofes. 

Soms niet...

proza? 

Elke ochtend

Elke ochtend, tussen het aandoen

van zijn linker- en zijn rechterschoen

trekt zijn hele leven even langs

Soms komt de rechterschoen er dan

bijna niet meer van.

(Judith Herzberg)

prozaïsch

in proza, niet in dichtvorm, in de taal v. h. gewone leven; verhalend;

(ook:) alledaags, nuchter, eentonig, plat.

beeldspraak

• vergelijking
• metafoor
• metonymie
• synesthesie

Postexaminale depressie 

Als een dief 

In de nacht 

Treft de schoolbel me 

Tussen de schouderbladen  

En steelt mijn 

Laatste vraag 

Berooid verlaat 

Ik het klaslokaal 

Terwijl iemand 

Op de achtergrond 

Voelbaar tentharingen 

In mijn achterhoofd bonkt

Onopgeloste breuken 

Laten zich vandaag 

Weer eens niet lijmen 

Door toenaderings- 

Pogingen van mijn pen

En ook niet door leuke 

Woorden achteraf 

Al klinken die 

Nog zo groen 

En vers 

 

(Reinhart Speeckaert) 

Geef een voorbeeld van een vergelijking uit 'Postexaminale depressie'

Geef een voorbeeld van een metafoor uit 'Postexaminale depressie'

Geef een voorbeeld van een personificatie uit 'Postexaminale depressie'

Postexaminale depressie 

Als een dief 

In de nacht 

Treft de schoolbel me 

Tussen de schouderbladen  

En steelt mijn 

Laatste vraag 

Berooid verlaat 

Ik het klaslokaal 

Terwijl iemand 

Op de achtergrond 

Voelbaar tentharingen 

In mijn achterhoofd bonkt

Onopgeloste breuken 

Laten zich vandaag 

Weer eens niet lijmen 

Door toenaderings- 

Pogingen van mijn pen

En ook niet door leuke 

Woorden achteraf 

Al klinken die 

Nog zo groen 

En vers 

 

(Reinhart Speeckaert) 

synesthesie

Wanneer verschillende zintuiglijke waarnemingen in één uitdrukking worden gecombineerd bv. schreeuwende kleuren. 

Op de Wikipediapagina vind je meer voorbeelden en toelichting. 

dichtvormen

• rondeel
• sonnet

werkboek les 22 (blz. 143-150)

Eindopdracht poëzie

Opdracht poëzieanalyse vwo-4

Wat gaan jullie doen:

• Samenstellen lexicon poëzieanalyse

• Bloemlezing van 12 gedichten

• Analyse van 4 gedichten

Vervolg opdracht poëzie

Samenstellen lexicon poëzieanalyse

In modules 2 en 4 van Laagland, literatuur & lezer (boek A) leer je wat literair taalgebruik inhoudt en maak je kennis met het lezen van gedichten.

Bij het analyseren van gedichten (poëzie) wordt gebruik gemaakt van bepaalde begrippen. De begrippen die je in Laagland krijgt aangereikt zijn te beperkt. Daarom gaan jullie zelf een begrippenlijst (lexicon) samenstellen aan de hand waarvan poëzie geanalyseerd kan worden.

Vervolg opdracht poëzie

Bloemlezing van 12 gedichten

Je gaat op zoek naar literaire gedichten die je op een of andere manier aanspreken. Je legt je keuze uit. Je kunt willekeurige gedichten kiezen, maar je mag ook kiezen binnen een thema, vorm of periode.

Vervolg opdracht poëzie

Analyse van 4 gedichten

Per groep worden 4 gedichten uit de bloemlezing geanalyseerd aan de hand van het lexicon. Ieder groepslid analyseert 1 gedicht. Uiteraard geef je eerst een parafrase van het gedicht, vervolgens analyseer je het gedicht en geef je een interpretatie.

Vervolg opdracht poëzie

Bronnen die je kunt gebruiken:

• http://klassiekegedichten.net/

• http://www.dichtvorm.nl/flaatjes/main.htm

• http://www.cambiumned.nl/theorie/literatuur/poezie/

• http://www.vpro.nl/boeken/programmas/collecties/genres/poezie.html

• http://www.dbnl.org/

• http://www.poetry.nl/

Inleveren:

Je levert als groep de opdrachten in via Magister. Uiteraard is het document voorzien van een titelblad en inhoudsopgave.

Beoordeling opdracht poëzie