Literatuur Goethe

• Duits
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Goethe, Sturm & Drang

Inhoud:

1. Goethe - de persoon
2. Duitsland in de 18e eeuw
3. Sturm und Drang
4. Literaire werken:

• Das Heideröslein
• Die Leiden des  jungen Werthers
• Erlkönig
• Faust
• der Zauberlehrling

5. Tentamen en handelingsdeel

standbeelden

musea

straatnamen

Johann Wolfgang (von) Goethe

Geboren op 28 August 1749 in Frankfurt am Main. Sterft op 82-jarige leeftijd (1832) in Weimar.​

schrijver

dichter

toneelschrijver

wetenschapper

politicus

filosoof

Eén van de grootste influencers van zijn tijd!

Al 290 jaar dood... en nog steeds actueel?

Zijn boeken worden nog steeds gelezen,

zijn liederen nog steeds gezongen,

zijn citaten nog steeds gebruikt en

zijn theaterstukken nog steeds opgevoerd

Goehte merchendise

Zoek een quote (citaat) van Goethe die jou aanspreekt

"Duitsland" in de 18e eeuw

Wat weet jij van de (Europese)
18e-eeuwse geschiedenis?

"Deutschland"

Napoleon

Preußen (Pruissen)

verlichting

absolutisme

Beroemde Duitse tijdgenoten

Mozart

componist

Gebroeders Grimm

schrijvers en taalwetenschappers

Caronline Herschel

astronome

Bettina von Arnim

schrijfster, feministe

Alexander von Humboldt

natuurwetenschapper, ontdekkingsreiziger

Weetje!

Duitsland was hét culturele en wetenschappelijke middelpunt van Europa. Niet het Engels of Frans, maar het Duits was de taal die je moest leren om de grote dichters en denkers te kunnen bestuderen!

Sturm und Drang

1765-1785

wetenschap

Verlichting

Sturm und Drang

literatuur = leermoment

ratio, verstand

schrijven volgens duidelijke regels

hartstocht

literatuur = jezelf uitdrukken

emotie, gevoel

eigen creatie, zelf vormgeven

ouders

kinderen

Weetje!

De Sturm und Drang-generatie was echt een jongerenbeweging. Ze hielden zich bezig met thema's die op die leeftijd belangrijk zijn: jezelf vinden, liefde, emoties en je af zetten tegen de generatie boven je. Dat is in 300 jaar niet veranderd!

Typisch Sturm & Drang: Natuur

goddelijk

onberekenbaar

niet te beïnvloeden

heilzaam

Weetje!

Nu, na 300 jaar, zijn we nog steeds overtuigd van de heilzaamheid van d de natuur. Niet voor niets wordt ook door artsen aangeraden veel buiten in de natuur te wandelen omdat dat goed tegen stress werkt. Wisten ze toen dus ook al ;-)

symbolisch

Typisch Sturm & Drang:

generatiekloof!

afzetten tegen oude waarden en normen

afzetten tegen politiek systeem

afzetten tegen (sociale) regels

Weetje!

Omdat Duitsland bestond uit allerlei kleine vorstendommen en elke vorst zijn eigen universiteit wilde, waren er nergens in Europa zoveel universiteiten als hier! Het gevolg was, dat de duitstalige bevolking relatief goed opgeleid was. Dat heeft zeker meegespeeld bij het ontstaan van Sturm & Drang: er waren veel hoogopgeleide jongeren, die hun ideeën konden publiceren!

Rastlose Liebe

J.W. Goethe, 1789

Dem Schnee, dem Regen,

Dem Wind entgegen,

Im Dampf der Klüfte,

Durch Nebeldüfte,

Immer zu! Immer zu!

Ohne Rast und Ruh!

...

Wie soll ich fliehen?

Wälderwärts ziehen?

Alles vergebens!

Krone des Lebens,

Liebe, bist du!

verwijzingen naar de natuur

emotievol (hier: rusteloze liefde)

beeldspraak, figuurlijk taalgebruik

Weetje!

Alle zintuigen doen mee: vaak wordt uitgebreid beschreven hoe (de natuur) voelt, ruikt, klinkt, eruit ziet of smaakt. Er wordt letterlijk in geuren en kleuren verteld!

Herkennen van Sturm & Drang in de tekst

Overige kenmerken:

• 'normale' taal, jongerentaal
• emotionele thema's
• protest tegen maatschappelijk onrecht

Goehte's liefdesleven:

een inspiratiebron!

Kätchen Schönkopf

Goethe's eerste liefde, dochter van een waard. Goethe was 16, Kätchen al 19. Ouders van beiden waren tegen een huwelijk. Voor Goethe was het onder zijn stand, die van Kätchen vonden Goethe te jong en wilden haar snel getrouwd zien. Kätchen trouwde als snel met een ander, Goethe was gek van liefdesverdriet.

Friederike Brion

De tweede liefde, dochter van een dominee. Een stormachtige romance, die maar kort duurde. Na een jaar verliet Goethe haar om te gaan studeren. Zij bleef met een gebroken hart achter...

Charlotte Buff

De derde liefde, maar helaas voor Goehte een onmogelijke: Charlotte was al verloofd met een ander. Dat weerhield Goethe er niet van om te proberen haar voor zich te winnen - dat leverde wel een kus, maar niet haar hand op. Op dit verhaal is zijn beroemde werk "die Leiden des jungen Werthers' gebaseerd. Dit gaan we nog lezen.

Lili Schönemann

Met Lili is Goethe dan echt verloofd geweest. Zij was pas 16, Goethe al 26! De verloving duurde maar een jaar - het boterde niet tussen Goethe en Lili's familie. De verloving werd uiteindelijk verbroken.

Anna Amalia, Herzogin von Sachsen

De roddel ging, dat Goethe en Anna een verhouding hadden - om deze verhouding te verdoezelen, zou hij gedaan hebben alsof hij een verhouding met haar (getrouwde) hofdame had. Wat hier precies speelde is nooit duidelijk geworden, maar voer voor roddel en achterklap!

Charlotte von Stein

Hofdame van Anna Amalia, met wie Goehte een vriendschap of geheime relatie of fake geheime relatie had om te verdoezelen dat hij eigenlijk misschien een relatie met de hertogin had.

Christiane Vulpius

Met Christiane had Goethe lang een verhouding - ze woonden zelfs 18 jaar lang ongehuwd samen en hadden een zoon, de enige van hun 5 kinderen dat bleef leven. Toen ze elkaar leerden kennen was Goehte 40 en Christiane 23! Na 18 jaar trouwden de twee alsnog. 

das Heidenröslein

• 1789, Goethe is 20
• geïnspireerd op zijn romance met Friederike Brion
•  twee versies muziek, beide worden nog steeds gezongen

die Leiden des jungen Werthers

• 1774, Goethe is 25
• Briefroman: hoofdpersoon Werther schrijft aan zijn vriend Wilhelm
  
• Gebaseerd op zijn romance met Charlotte Brion en zijn liefde voor Kätchen Schönekopf

das Buch

Werther - hysterie!

Hysterische Beatles-fans

Fans zijn van alle tijden, dit is in de jaren 1960. Deze agenten proberen de gillende meiden tegen te houden terwijl de jongens van de Beatles voorbij rijden.

Bieber feever!

Deze Justin Bieber-fans zijn niet anders dan de Beatles-fans uit de jaren '60. En zij zijn ook niet anders dan de Goethe- (Werther-)fans uit de jaren 1770!

Harry Potter

Ook boeken kunnen massa-hysterie veroorzaken. Dit zijn Harry Potter-fans die midden in de nacht in de rij staan voor het nieuwste boek van J.K. Rowling.

Werther - hysterie!

Zelfs Napoleon had het boek gelezen en sprak erover met Goethe zelf!

Het Werther-effect

Helaas had de populariteit van Werther ook negatieve gevolgen... Veel jonge mannen volgden Werthers voorbeeld!

Spoiler!

Nog steeds populair!

En nu lezen!

• Geschreven 1782 (Goethe is 33)
  
• Valt nog nét binnen Sturm & Drang
  
• Op muziek gezet door Franz Schubert (1815), wordt nog steeds uitgevoerd
  

der Erlkönig

Podium Witteman, 2017

Uitleg

• geschreven 1775-1806 (31 jaar schrijven!) 
• gebaseerd op oudere verhalen (Christopher Marlowe, 1604)
• Georg Faust, een legende

Faust

Uitleg

• Johann of Georg Faust (1466/1480-1541)
• Alchemist, waarzegger, astroloog, magiër, heelmeester
• Waarschijnlijk rondreizend 'artiest'
• Veel verhalen na zijn dood, moeilijk feit van fictie te onderscheiden
• Overleden na mislukt experiment -> aanleiding om een pakt met de Duivel te vermoeden

Waarheid of fictie?

De alchemist - Pieter Breugel, 1558

Alchemie:

• voorloper van scheikunde
• op zoek naar de 'steen der wijzen' -> hiermee zou je gewone metalen in goud kunnen veranderen 

Toneelstuk

• dr. Faust
• Mephisto
• Margarethe (Gretchen)

en God is er ook steeds bij - zonder God tenslotte ook geen Duivel...!

Tentamen en handelingsdeel

Voor het tentamen moet je kennen/kunnen:

• algemene informatie over Goethe als persoon
• kenmerken van Duitsland in de 17e eeuw
• kenmerken van literaire periode Sturm & Drang
• verband tussen kenmerken onderling
• verband tussenkenmerken en de behandelde literaire werken
• kenmerken Sturm & Drang herkennen in onbekende werken
• literaire werken inhoudelijk (verhaallijn, symboliek)

Tentamen en handelingsdeel

Voor het handelingsdeel moet je:

• één van de behandelde werken uitkiezen
• hier een creatieve, originele bewerking van maken
• vorm is vrij, enige voorwaarde = gebruik van Duitse taal in woord en/of geschrift
• beoordeling o/v/g