Les 5: schimmels

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo
• Leerjaar 1

Les 5: schimmels

Leerdoelen

• Je kunt kenmerken noemen van schimmels.
  
• Je kunt voorbeelden noemen van gevaren en toepassingen van schimmels.
  

Inhoud

- herhalingsopgave

- lesstof

- opgave schimmels

- filmpje

Bij welke planten komen bloemen voor?

1. sporenplanten
2. zaadplanten

Wat voor plant is de plant in de afbeelding?

1. sporenplant
2. zaadplant

Wat voor plant is de plant in de afbeelding?

1. mos
2. varen

Bij welke stam vindt voortplanting plaats door middel van sporen?

1. sporenplanten
2. zaadplanten

Waar ontstaan de sporen in varens?

1. in sporendoosjes
2. in sporenhoopjes

Schimmels

Ongeveer 100 000 soorten schimmels zijn al ontdekt. Maar er zijn misschien wel 1,5 miljoen soorten. Schimmels kunnen schadelijk zijn, maar ook erg nuttig.

Bouw

De cellen van schimmels hebben een celkern en een celwand, maar geen bladgroenkorrels. Schimmels kunnen dus geen fotosynthese uitvoeren.

Schimmels bestaan meestal uit lange, dunne draden: de schimmeldraden. Op een beschimmelde boterham zie je de schimmeldraden als ‘pluis’ (zie afbeelding 1). Onder een microscoop kun je de draden goed zien (zie afbeelding 2). Schimmels groeien vooral op vochtige plekken.

Voorplanting

Schimmels planten zich meestal voort met sporen. Sporen zijn cellen waaruit een nieuwe schimmel kan ontstaan. Bij de penseelschimmel ontstaan de sporen aan de uiteinden van schimmeldraden die omhoog groeien (zie afbeelding).

Paddenstoelen

Bij andere schimmelsoorten ontstaan de sporen in speciale organen. Die organen zijn de paddenstoelen, bijvoorbeeld de vliegenzwam en de aardappelbovist (zie afbeelding). Paddenstoelen hebben dus een functie bij de voortplanting van de schimmels.

Nut

De meeste soorten schimmels voeden zich met resten van dode organismen. In de natuur zijn schimmels daardoor erg nuttig. Ze ruimen dode organismen op (zie afbeelding).

Nut voor de mens

Ook voor mensen zijn schimmels nuttig. Schimmels worden onder andere gebruikt:

• om voedingsmiddelen te maken
  
• als voedsel (eetbare paddenstoelen)
  
• om geneesmiddelen te maken

Brood is een voedingsmiddel dat wordt bereid met behulp van schimmels. Om brood te laten rijzen wordt gist toegevoegd (zie afbeelding links). Gist is een eencellige schimmel. Ook bij de bereiding van bier en wijn wordt gist gebruikt.

Sommige soorten paddenstoelen zijn eetbaar voor mensen, zoals champignons.

Mensen gebruiken schimmels ook om geneesmiddelen te maken, bijvoorbeeld antibiotica. Antibiotica zijn geneesmiddelen die bacteriën doden (zie afbeelding rechts). Ze worden gemaakt met behulp van penseelschimmels.

Schadelijke schimmels

Schimmels kunnen ook schadelijk zijn. Ze kunnen ons voedsel bederven (zie afbeelding links).

Sommige soorten schimmels kunnen ziekten veroorzaken, bijvoorbeeld zwemmerseczeem (zie afbeelding rechts). Dat is een ontsteking tussen je tenen. Schimmelinfecties kun je bestrijden met geneesmiddelen.

Hebben de cellen van schimmels een celkern?

1. ja
2. nee

Hebben de cellen van schimmels een celwand?

1. ja
2. nee

Hebben de cellen van schimmels bladgroenkorrels?

1. ja
2. nee

Welk kenmerk komt alleen voor bij schimmels en niet bij planten of dieren?

1. Ze bestaan uit schimmeldraden.
2. Ze planten zich voort door sporen.
3. Ze zijn opgebouwd uit cellen.

Kan een schimmel zijn eigen voedsel maken? Leg je antwoord uit.

Is een paddenstoel een organisme of een orgaan? Leg je antwoord uit.

In de afbeelding zie je een penseelschimmel schematisch weergegeven.
In welk deel van de penseelschimmel ontstaan de sporen? in deel ...

1. 1
2. 2
3. 3

Los de rebus op.

In afbeelding zie je voorbeelden van de functies van schimmels.
Leg uit dat schimmels schadelijk en nuttig zijn voor de mens.

Wat is een nuttige functie van schimmels in de natuur?

Geef twee voorbeelden van voedingsmiddelen waarvoor schimmels worden gebruikt.

Lees de tekst ‘Parasolmieren kweken schimmels’ op slide 27.

Parasolmieren kunnen in ondergrondse kamers wel schimmels kweken, maar geen kleine plantjes. Leg dat uit met celkenmerken.

Lees de tekst ‘Parasolmieren kweken schimmels’ op slide 27.

Waardoor kunnen de schimmels zich niet voortplanten in de schimmeltuinen?

Lees de tekst ‘Parasolmieren kweken schimmels’ op slide 27.

Waardoor is het in stukjes gekauwde blad geschikt als voedsel voor de schimmels?

Schimmels groeien in hun voedsel. Ze groeien bijvoorbeeld in een appel. De appel wordt dan zacht.

Waarmee groeit een schimmel in de appel?

Veel planten en dieren hebben een bescherming tegen uitdroging, zoals een dikke huid of dikke bladeren.

Leg uit dat schimmels vooral op vochtige plekken groeien.

In welke ruimte of kamer van je huis heb je de meeste kans op schimmels?

Schimmelinfecties kun je bestrijden met geneesmiddelen.

Kun je een infectie met zwemmerseczeem bestrijden met antibiotica? Leg je antwoord uit.

Om zwemmerseczeem te voorkomen, is het belangrijk om tussen je tenen goed af te drogen na het douchen of zwemmen.

Leg dat uit.

Het huis van Chakira heeft een badkamer met luchtafzuiging. Deze kun je met een schakelaar aan en uit zetten.
Op tijdstip t in de grafiek van de afbeelding stoot Chakira per ongeluk tegen de schakelaar.
Heeft Chakira de schakelaar aan of uit gezet? Leg je antwoord uit.

Lees de tekst ‘Penseelschimmels' op slide 37.

Haal uit de tekst de zinnen die gaan over de nuttige functies van penseelschimmels.

Lees de tekst ‘Penseelschimmels' op slide 37.

Een verse sinaasappel blijft drie weken op een fruitschaal liggen. Na drie weken is de sinaasappel aangetast door penseelschimmels (zie afbeelding slide 37). Hieruit blijkt dat sporen van penseelschimmels heel klein zijn.
Leg dat uit.

Lees de tekst ‘Penseelschimmels' op slide 37.

Open wonden zijn vochtig en warm. Daardoor kunnen bacteriën gemakkelijk groeien op de wond en raakt de wond ontstoken.

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog redde het gebruik van een penseelschimmel het leven van ongeveer 100 000 militairen. Leg dat uit.

Lees de tekst ‘Penseelschimmels' op slide 37.

Penseelschimmels maken gifstoffen. Mensen gebruiken die gifstoffen voor antibiotica.
Welke functie hebben die gifstoffen voor de schimmel zelf?