Les 1 lezen betoog, kritisch lezen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Deze week H3.2

BETOOG

• schrijver geeft mening over onderwerp
• Gebruikt argumenten om lezer te overtuigen

opbouw betoog

• inleiding: mening over onderwerp
• kern: argumenten->mening
• slot: conclusie of samenvatting

soorten argumenten

• objectieve argumenten-> feiten, gegevens uit onderzoek

• subjectieve argumenten-> mening, vermoeden, voorspelling

tegenargument

De schrijver benoemt eerst een argument tegen de mening. Hij probeert het argument tegen de mening te weerleggen.

kritisch lezen

De lezer vraagt zich af tijdens het lezen van de tekst:

- is de informatiebron betrouwbaar?

- is de schrijver deskundig?

- is de informatie waar?

De lezer weegt vooral de argumenten kritisch.

Functies van tekstgedeelten

Tekstgedeelten hebben een eigen functie in de tekst. Die functie kan je samenvatten in één woord, bijvoorbeeld constatering, conclusie of gevolg. Let op! Soms verwarren leerlingen functiewoorden met signaalwoorden. Signaalwoorden geven verbanden aan en worden letterlijk in de tekst genoemd; functiewoorden (meestal) niet!

Toen ik 's morgens de deur uitging, zag ik dat er voor het gebouw van de peuterspeelzaal al een hele rij met mensen stond en ik dacht: die mensen hebben allemaal een mening. Een overtuiging. Een partij. En ik? Ik heb niks en ik hoor nergens bij. Ik ben een zwevende kiezer.

1. Dit tekstgedeelte is een beschrijving.
2. Dit tekstgedeelte is een aanleiding.
3. Dit tekstgedeelte is een voorbeeld.
4. Dit tekstgedeelte is een conclusie.

Maar op welke partij stem je als alle partijen op elkaar lijken? Als iedere partijleider - min of meer - hetzelfde zegt? En toch doet alsof dat niet zo is. Kies je dan voor degene die het hardst schreeuwt? Of sluit je je aan bij de partij van de persoon die je het aardigst lijkt? Of het grappigst?

1. Dit tekstgedeelte is een argument.
2. Dit tekstgedeelte is een tegenstelling.
3. Dit tekstgedeelte is een probleemstelling.
4. Dit tekstgedeelte is een oplossing.

Uiteindelijk besloot ik dat ook ik niet kon achterblijven. Vijf minuten voor het sluiten van de stembus stapte ik moedig het stemlokaal binnen. De oververmoeide vrijwilliger gaf me een stembiljet en even laten koos ik partij. Ik had me in geen dagen zo licht gevoeld. Ik was eindelijk geen zwever meer.

1. Dit tekstgedeelte is een uitleg.
2. Dit tekstgedeelte is een oorzaak.
3. Dit tekstgedeelte is een toelichting.
4. Dit tekstgedeelte is een conclusie.

Functiewoorden

Functiewoorden

inleiding

kern

slot

aanleiding

stelling

anekdote

conclusie

samenvatting

uitwerking

argument

constatering

afweging

aanbeveling

oorzaken

gevolgen

Uit het onderzoeksrapport van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat scholen in het basis- en voortgezet onderwijs weinig aandacht besteden aan het Fries.

1. Aanleiding
2. Argument
3. Probleemstelling
4. Voorbeeld

De scholen zeggen dat leerlingen geen behoefte hebben om Fries te krijgen, maar uit het onderzoek blijkt dat 33% van de leerlingen Fries als moedertaal heeft en graag meer Fries onderwijs wil.

1. aanleiding
2. argument
3. probleemstelling
4. weerlegging

Vandaag begint voor de meeste universiteiten het academisch jaar. Met plechtig ritueel openen de universiteiten het collegejaar. Op het programma staan tradities, lezingen, muzikale intermezzo’s en het uitreiken van prijzen.

Echter, sommigen zijn niet in de wieg gelegd om altijd maar door te studeren. Zij kunnen niet meedoen aan de studentenverenigingscultuur. Laatst zat ik in de trein met een medewerker van de NS. Hij was storingsmonteur en vertelde over de opleiding die hij had gedaan. Bij het opleidingsinstituut van de NS had hij geleerd hoe onderdelen van treinen vervangen moesten worden. Een mbo niveau twee opleiding.

Dit wordt in onze samenleving helaas te weinig onderkend. Als je niet zo ‘slim’ bent, moet je naar het (v)mbo of praktijkonderwijs. Zogenaamd ‘minderwaardige’ onderwijsvormen. Na die scholen word je immers ‘lager’ of ‘middelbaar’ opgeleid, en daarmee minder goed dan ‘hoger’ opgeleiden. Te vaak leeft onder de leerlingen en hun ouders het idee dat zij nooit succesvol zullen worden. Daarom streven ouders naar een havo- of vwo-opleiding voor hun kind, want dat is wél goed voor zijn of haar toekomst. Dit terwijl 71 procent van de beroepsbevolking lager of middelbaar opgeleid is. Is het niet verschrikkelijk dat we zo’n grote groep op deze manier wegzetten?

anekdote

conclusie

aanleiding

probleemstelling

voorbeeld

verklaring

argument

definitie

oplossing

weerlegging

Wat is de juiste omschrijving bij het functiewoord?

stelling

argument

weerlegging

samenvatting

conclusie

aanleiding

definitie

voorbeeld

constatering

uitwerking

reden om nu een tekst te schrijven over het onderwerp

omschrijving van wat er met een bepaald verschijnsel wordt bedoeld

beschrijving van één concreet geval

er wordt een verschijnsel/ontwikkeling vastgesteld

er wordt extra informatie gegeven over het onderwerp

Iemand doet een bewering over het onderwerp (niet feitelijk)

reden waarom iemand iets vindt

argument van ander wordt ontkracht

beknopte navertelling

slotgedachte obv voorgaande

Voer voor verwarring

Eet geen brood. Veel sporten is slecht voor je. Rode wijn is gezond. Of nee, wacht, juist niet. Waarom zijn adviezen over gezondheid vaak zo tegenstrijdig?

Op een feestje raakte ik ooit aan de praat met Bob. Slimme vent, leuke baan. Bob lette op zijn voeding, zei hij. Want, hij dempte zijn stem, hij had last van verstopping. Sinds kort at hij geen brood meer, maar speltmuesli. ‘Brood is slecht voor je darmen’, legde hij uit. ‘Ja, maar,’ zei ik, betweterig als ik ben, ‘er zitten toch ook vezels in brood. Die zijn juist goed tegen verstopping.’ ‘O, oké,’ mompelde Bob.

anekdote

conclusie

aanleiding

probleemstelling

voorbeeld

vraagstelling

argument

definitie

oplossing

weerlegging

Ingezonden brief in een krant is vaak een betoog

1. Waar
2. Niet waar

In een betoog probeert de schrijver je te overtuigen van zijn gelijk

1. Waar
2. Niet waar

Voorbeeld stelling:

Op scholen moet het dragen van een uniform verplicht worden

Noem minimaal 2 argumenten voor:

Noem minimaal een argument tegen:

Conclusie: (- maak een afweging tussen de argumenten voor en tegen
- herhaal je standpunt)

Wat is objectieve informatie?

De schrijver geeft zijn mening niet. 

Hij is neutraal en heeft het alleen over feiten.

Voorbeelden: Wikipedia, nieuwsbericht

tekstdoel en tekstsoort

tekstdoel	tekstsoort	voorbeeld
informeren	informatieve tekst	nieuwsbericht
overtuigen	tekst met een mening	recensie
activeren	activerende tekst	advertentie
amuseren	amuserende tekst	verhaal, strip

Lezen Tekstverbanden en signaalwoorden

Een tekstverband geeft aan wat de verschillende tekstdelen met elkaar te maken hebben. Welke relatie is er tussen deze delen?

Signaalwoorden geven dat verband, die relatie, de samenhang tussen de tekstdelen aan. 

Als je dus signaalwoorden herkent, helpt je dat bij het herkennen van de tekstverbanden.

Tekstverbanden

Welke tekstverbanden zijn er o.a.?

* reden 

* tegenstelling

* conclusie

* oorzaak - gevolg

* voorbeeld

* doel-middel

Signaalwoorden

De signaalwoorden helpen ons bij het herkennen van verbanden:

* reden: daarom, omdat, derhalve, aangezien, namelijk

* tegenstelling: maar, echter, desondanks, hoewel, toch

* conclusie: dus, hieruit volgt, kortom

* oorzaak-gevolg: daardoor, als gevolg van, waardoor, zodat

* opsomming: eerst, vervolgens, bovendien, daarna, ten slotte, ook

* voorbeeld: zo, zoals, onder andere, bijvoorbeeld, dat wil zeggen

* doel-middel: om te, opdat, door middel van, daarmee, om, waarmee

opsomming

tegenstelling

reden/ argument

conclusie

kortom

ten eerste

omdat

want

dus

hoewel

vervolgens

echter

De papieren beker lijkt op het eerste gezicht een minder slecht alternatief, MAAR er klinken ook andere geluiden.
Welk tekstverband geeft 'maar' aan?

1. doel-middel
2. opsomming
3. tegenstelling
4. toelichting of voorbeeld

De papieren beker lijkt op het eerste gezicht een minder slecht alternatief, maar er klinken ook andere geluiden. ZO kost de papierindustrie veel schoon drinkwater en regenwoud.
Welk tekstverband geeft 'zo' in de tweede zin aan?

1. conclusie
2. oorzaak-gevolg
3. reden of verklaring
4. toelichting of voorbeeld

OOK weegt een koffiebeker van piepschuim minder dan papier waardoor het vervoeren goedkoper en milieuvriendelijker is.
Welk tekstverbanden geeft 'ook' in de eerste zin aan?

1. ook = opsomming
2. ook = tegenstelling
3. ook = oorzaak
4. ook = toelichting of uitleg

Daarnaast kost het maken van een papieren beker tweeënhalf keer zo veel energie als een beker van piepschuim.

Welk signaalwoord van het verband opsomming zie je in deze zin?

1. daarnaast
2. zo
3. er staat geen signaalwoord van een opsomming in
4. zo ... als

Soorten informatieve teksten

nieuwsbericht	de krant, actueel
uiteenzetting	uitleg over een onderwerp
interviewverslag	verslag van een vraaggesprek
handleiding	Hoe moet je iets doen/ gebruiken?

Wat is het verschil tussen objectieve en subjectieve informatie?

Kan in een betoog objectieve informatie staan? Leg uit.

Waar of niet waar? Leg uit.
Subjectieve informatie is per definitie onbetrouwbaar.

Leg uit dat in een filmbespreking altijd sprake is van twee tekstdoelen.

Welk tekstdoel hoort bij beschrijving en welk tekstdoel bij beoordeling?

Relaties tussen tekstdelen

Functies van inleiding en slot heb je al gehad. 

Alinea's in de kern hebben ook een functie. 

Functiewoorden: geven aan wat functie is tov voorafgaand/ volgend tekstdeel. 

Signaalwoorden helpen je bij het herkennen van de functies. 

vwo: blz. 106

Welke functies kun je tegenkomen in de inleiding?

Welke functies kun je tegenkomen in het slot?

TEKSTDOELEN

Belangrijkste tekstdoelen:

1. informeren: gegevens verstrekken; 
2. uiteenzetten: uitleggen hoe iets in elkaar zit;
   
3. overtuigen: betogen, een mening naar voren brengen, ondersteund met argumenten;
4. beschouwen: een onderwerp van verschillende kanten belichten;
5. activeren: aansporen tot handelen;
6. amuseren: vermaken

Nieuwsbericht

Overige tekstvorm

Het klimaatprobleem

Auro rijdt water in langs snelweg

De tien populairste zangers van Nederland

Zin en onzin van spaaracties

Nederland niet naar WK

Ambtenaar op straat aangevallen

Moet de Paus de regels aanpassen?

Waar vind je de hoofdgedachte in een tekst?

Welk tekstdoel hoort er bij de tekstvorm 'Nieuwsbericht'?

1. informeren
2. overtuigen
3. activeren
4. amuseren

Objectief

Subjectief

bevooroordeeld

feitelijk

neutraal

partijdig

persoonlijk

zakelijk

ingezonden brief

nieuwsbericht

uiteenzetting

betoog

Wat zijn voorbeelden van tekstdoelen?

1. artikel, tijdschrift, krant
2. informeren, amuseren, activeren, overtuigen
3. informerende tekst, activerende tekst, amuserende tekst

Welk tekstdoel past bij een schoolboek?

1. amuseren
2. activeren
3. uiteenzetten (uitleggen)
4. overtuigen