H8

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 8:
Een kwetsbare planeet

Welkom!
Ga op je plek zitten, pak je laptop erbij en ga naar lessonup.

Planning

• Herhaling paragraaf 1 en 2
• Aan de slag 

Herhaling paragraaf 1

Door welke 5 factoren is leven op aarde mogelijk voor de mens?

Hoe warm zou het op aarde zijn zonder broeikaseffect?

1. 0 graden celsius
2. -35 graden celsius
3. -18 graden celsius
4. 15 graden celsius

5 factoren die leven mogelijk maken

1. Dampkring (atmosfeer)

• In de dampkring zitten noodzakelijke gassen, denk aan zuurstof (O₂), stikstof (N₂) en koolstofdioxide (CO₂).

• De dampkring vormt een beschermende laag, denk bijv. aan bescherming tegen meteorieten en ultraviolette straling.

• De dampkring zorgt voor een leefbare temperatuur.

5 factoren die leven mogelijk maken

2. Natuurlijke broeikaseffect

• Anders zou het -18 graden C zijn.
  Nu is het ongeveer +15 graden C.
  
  

versterkte broeikaseffect

Zonder het versterkte broeikaseffect zou er geen leven
op aarde mogelijk zijn.

1. Waar
2. Niet waar

De dampkring is een laag van gassen om de aarde.
Wat is een synoniem voor dampkring?

1. atmosfeer
2. hemel
3. lucht
4. wolken

5 factoren die leven mogelijk maken

3. Zwaartekracht

• Zorgt ervoor dat gassen en
  voorwerpen niet de ruimte in
  worden geslingerd.

5 factoren die leven mogelijk maken

4. Water

• Wij+planten kunnen niet zonder
• De aarde bestaat voor meer dan
  70% uit water.
• Slechts 1,5% van al het water is
  zoet. Veel zit opgeslagen in ijs
  of diepe aquifers in de grond. 
  Klein deel zit in rivieren/meren.
  
  

Aquifer: waterdragende laag in de ondergrond

B118: waterkringloop

5 factoren die leven mogelijk maken

5. Voedsel

• Een van de natuurlijke
  hulpbronnen op aarde.

B125: koolstofkringloop

Hoe warm zou het op aarde zijn zonder broeikaseffect?

1. 0 graden celsius
2. -35 graden celsius
3. -18 graden celsius
4. 15 graden celsius

Ecologische voetafdruk =

1. De impact die een persoon heeft op zijn omgeving
2. Als je in de groene verf bent gaan staan
3. Planten die extra hard groeien door klimaatverandering
4. Alles wat vervuilend is

Duurzame aarde

De aarde is kwetsbaar: Mensen gebruiken verschillende natuurlijke hulpbronnen:

• Olie, aardgas, steenkool, katoen, voedsel etc.

Voor alles wat je doet/gebruikt is
een klein beetje ruimte nodig ->

Wat is overshoot day?

Earth Overshoot Day

= de dag van het jaar,
geteld vanaf 1 januari,
waarop de mens alle
natuurlijke hulpbronnen
heeft verbruikt die de
aarde in een jaar kan
produceren.

Hoe zal de datum van Earth Overshoot Day zich in de komende decennia volgens jou ontwikkelen? Leg uit.

Wie heeft er een de grootste ecologische voetafdruk?

1. Keniaan
2. Amerikaan
3. Braziliaan
4. Nederlander

In welk land zal de ecologische voetafdruk in de toekomst sterk groeien?

1. Verenigde Staten
2. Nederland
3. Australië
4. China

Paragraaf 2

Bevolkingsprognose

-De wereldbevolking blijft de komende 100 jaar nog groeien.

-De groei verschuift van Azië naar Afrika

 

Hoe kan een bevolking groeien of krimpen (2 manieren)?

Natuurlijke bevolkingsgroei

Sociale bevolkingsgroei

  

• Geboortecijfer +
• Sterftecijfer -
  

• Immigratie +
• Emigratie -

Natuurlijke bevolkingsgroei

Sociale bevolkingsgroei

Geboorte - sterfte 

• Geboorteoverschot
• Sterfteoverschot

Immigratie - emigratie

• Vestigingsoverschot
• Vertrekoverschot

Het geboorte- en sterftecijfer worden sterk beïnvloedt door het welvaartsniveau van een land. Een stijgende welvaart leidt tot een dalend sterfte- en geboortecijfer. 

Het demografische transitiemodel vertelt ons dus hoe en waarom de bevolking groeit bij een stijgend welvaartsniveau.

!

Het Demografische Transitiemodel

In de eerste fase van het demografische transitiemodel zijn zowel het geboorte- als het sterftecijfer erg hoog. Dit is het geval bij veel landen tijdens de middeleeuwen. Tegenwoordig kunnen we alleen nog de alleramste landen en indianenstammen die nauwelijks contact hebben met andere volken plaatsen in de eerste fase van het model.

De omvang van de totale bevolking is redelijk klein.

1

In de 2e fase van het model maakt het land de eerste economische groei door. Door deze economische groei is er meer geld beschikbaar voor de gezondheidszorg en scholing. Zo is er meer kennis over hygiëne en zijn er meer ziekenhuizen en artsen beschikbaar. Hierdoor daalt het sterftecijfer. Let op: Het geboortecijfer blijft nog wel hoog! Omdat er een (groot) verschil ontstaat tussen het sterfte- en geboortecijfer groeit de bevolkingsomvang. Er komen namelijk veel mensen bij (hoog geboortecijfer), maar er overlijden weinig mensen (dalend sterftecijfer). Veel landen in de Periferie kunnen worden geplaatst in deze fase.

2

In de 3e fase van het model neemt de welvaart verder toe. Onder andere omdat het scholingsniveau hoger wordt, anticonceptie makkelijker beschikbaar wordt en steeds meer vrouwen werken daalt het geboortecijfer. Mensen krijgen vaak later (en dus minder) kinderen. De totale bevolkingsomvang neemt wel toe, maar als het geboortecijfer (ongeveer) gelijk wordt aan het sterftecijfer stopt de groei van de bevolking. Vooral landen in de Semi-Periferie bevinden zich in deze fase.

3

In de 4e fase kunnen vooral de rijke landen uit het centrum geplaatst worden. Er is veel medische kennis en mensen kiezen er voor om weinig (gemiddeld 2 a 3) kinderen te krijgen. Deze landen hebben een laag (rond de 10) sterfte- en geboortecijfer. De bevolking neemt dan ook nauwelijks toe. 

4

In de 5e en laatste fase van het model neemt de totale bevolkingsomvang af. Er zijn nog maar weinig landen die zich in deze fase van het model bevinden. Waarschijnlijk is Duitsland een van de weinige landen die zich in deze fase bevindt. Na de Tweede Wereldoorlog was er sprake van een Baby-Boom (er werden veel baby's geboren). Deze groep mensen wordt oud en begint te overlijden. Omdat deze groep zo groot is stijgt het sterftecijfer en het is mogelijk dat het sterftecijfer hoger ligt dan het geboortecijfer. Met andere woorden: Er vallen meer mensen af dan dat er bij komen. Hierdoor daalt de totale bevolkingsomvang. 

5

In de grafiek worden 5 fases onderscheiden, elk met zijn eigen kenmerken. Op de X-as (horizontale lijn) wordt de tijd weergegeven: hoe meer naar rechts, hoe verder in de tijd. Op de Y-as (verticale lijn) staat de waarde van het geboorte- & sterftecijfer weergegeven. De gele lijn laat het geboortecijfer zien en de zwarte lijn het sterftecijfer. De bruine lijn laat de totale bevolkingsomvang zien. Er is geen waarde gekoppeld aan de bruine lijn, omdat die per land natuurlijk verschilt. Het is vooral belangrijk om in de gaten te krijgen wanneer de bevolking sterk groeit. 

Indonesie in het transitiemodel

Indonesië maakt op dit moment een demografische ontwikkeling door die je kunt vergelijken met de situatie in Nederland vlak na de Tweede Wereldoorlog. In Nederland is de bevolking in die tijd ook sterk gegroeid. Alleen nam het geboortecijfer daarna sterk af, totdat de Nederlandse bevolking geen groei meer vertoonde. (fase 3)

Ook in Indonesië neemt het geboortecijfer sterk af en uiteindelijk zal dit ook gelijk liggen aan het sterftecijfer. Het geboortecijfer daalt doordat de welvaart toeneemt en mensen ervoor zorgen dat ze een pensioen opbouwen. Hierdoor is het niet meer noodzakelijk om kinderen te hebben die later voor je kunnen zorgen. Daarnaast werken en studeren er steeds meer vrouwen, waardoor huwelijken op latere leeftijd worden gesloten. Ook de religie is aan het moderniseren. Vroeger was het de heilige plicht van mensen om zoveel mogelijk kinderen te krijgen, tegenwoordig is het voor vele gezinnen in de stad niet zo praktisch en weegt dit zwaarder dan de religieuze achtergrond. Gelukkig is de medische zorg beter geworden, waardoor er minder kindersterfte is. De noodzaak om veel kinderen te nemen is eveneens hierdoor afgenomen. Tenslotte is de overheid zich er van bewust dat er een eind moet komen aan de enorme bevolkingsgroei. Er zijn verschillende reclamecampagnes gestart om gezinsplanning te stimuleren.

Bevolkingsdiagrammen in transitie 

In de eerste fase van het demografische transitiemodel zijn zowel het geboorte- als het sterftecijfer erg hoog. Dit is ook te zien in deze bevolkingsdiagram, je ziet namelijk dat de voet van de pyramide, wat de mensen tussen 0 en de 15 jaar weer geeft, erg breedt is. Richting de top wordt hij al snel erg puntig. dit houdt in dat de bevolking vanaf 65 snel kleiner wordt. Deze vorm van de bevolkingsdiagram noemen ze ook wel een pyramide-vorm.

1

In de 2e fase van het model maakt het land de eerste economische groei door.  Dit is ook duidelijk te zien aan de bevolkingsdiagram. Door de breede voet vertelt dat geboortecijfer nog steeds hoog is, maar er overlijden weinig mensen, het sterftecijfer is dalend. Dit is ook duidelijk te zien door dat de punt van de bevolkingsdiagram minder stijl wordt. Deze vorm van de bevolkingsdiagram noemen ze ook wel een pyramide-vorm.

2

In de 3e fase van het model neemt de welvaart verder toe, daardoor wordt de groei van de bevolking afgeremd. Je ziet aan de voet van de bevolkingsdigram dat de geboortecijfer daalt, want hij wordt minder breedt. Het sterftecijfer neemt door de toenemende welvaart ook af, dit zie je doordat de top niet meer punt heeft, maar meer rond wordt. Deze vorm van de bevolkingsdiagram noemen ze ook wel een granaat-vorm.

3

In deze fase kunnen vooral de rijke landen uit het centrum geplaatst worden. In de 4e fase is er een lage en vrij wel gelijke sterfte- en geboortecijfer. De bevolking neemt dan ook nauwelijks toe. De bevolkingsdiagram zal meer recht worden. In de toekomst zal het naar de 5e fase verschuiven, het geboortecijfer zal dalen en het sterftecijfer zal sterk gaan stijgen waardoor de bevolkingsgroei zal afnemen. Deze vorm van de bevolkingsdiagram noemen ze ook wel een urn-vorm

4/5

Elke fase in het demografische transitiemodel heeft ook een eigen bevolkingsdiagram. 

!

Wat laat de bevolkingsdiagram van Indonesië zien?

1. Een ontwikkeld land
2. Een land in ontwikkeling
3. Een sterfteoverschot
4. Een geboorteoverschot

In welke fase van het demografisch transitie model zit Rusland in 2016?

1. Fase 1
2. Fase 2
3. Fase 3
4. Fase 4

Bekijk de leeftijdsdiagram van Rusland. Welke ontwikkeling zie je?

1. Land in ontwikkeling; veel geboorten, minder sterfgevallen
2. Een ontwikkeld land; weinig geboorten, redelijk veel sterfgevallen
3. Ontwikkelingsland; veel geboorten, veel sterfte

Groei ongelijk verdeeld

Rijke landen:

- langzame toename of bevolkingskrimp

- oude bevolking; vergrijzing

- laag vruchtbaarheidscijfer

(= het gemiddeld aantal kinderen per vrouw)

Arme landen:

- snelle bevolkingsgroei

- jonge bevolking;  vergroening

- hoog vruchtbaarheidscijfer 

Sociale bevolkingsgroei

De immigratie - emigratie is sociale bevolkingsgroei.

Waarom migreren mensen?

Migratie

Binnenlandse migratie: trek naar de steden. 

- 100 jaar geleden: 8/10 op het platteland

- sinds 2007: meer stedelingen dan plattelanders 

- vooral in arme landen: hoog urbanisatietempo

Buitenlandse migratie

Ongeveer 230 miljoen mensen zijn emigranten. 

De grootste groep: economische migranten voorbeeld: Mexicanen in de V.S.

En er is grote groep vluchtelingen bijvoorbeeld: Syriërs in Europa 

Migratie

Interne migratie > vooral urbanisatie 

Tussen landen > economische migranten, vluchtelingen 

Migratiestromen

http://metrocosm.com/global-migration-map.html

Geboortecijfer

Sterftecijfer

Emigratie

Vestigingsoverschot

Immigratie

Sociale bevolkingsgroei

Migratie

vertrekoverschot

Geboorteoverschot

strefteoverschot

Natuurlijke bevolkingsgroei

Bevolking en duurzaamheid

Door bevolkingsgroei sprake van overbevolking

Draagkracht = Het vermogen van de natuur om mensen te voorzien in hun bestaan, zonder dat het natuurlijke evenwicht verstoord wordt

Als er in een gebied meer mensen zijn dan de middelen van bestaan toelaten

Waarom is welvaartsgroei een oorzaak voor de voedselcrisis in de wereld?

Waarom is welvaartgroei ook een oplossing voor de voedselcrisis in de wereld?

Aan de slag!

• Kijk welke opdrachten je moeilijk vond van paragraaf 1 t/m 4
• Dit mail je mij (per paragraaf minimaal 1 en maximaal 3 opdrachten noemen)
  
  
• Ga leren voor de toets: maak een samenvatting / maak de opdrachten opnieuw / stel vragen.