TL H5.1 en H5.2 De overheid en onze economie

• Economie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

TL H5.1 en H5.2 De overheid en onze economie

KB/BB: werken aan GPO (Yentl en Jenthe mogen dit in de meldkamer maken) 

Leerdoelen 

• Na deze les ken je de 3 adviesorganen van de overheid en kun je uitleggen wat zij doen. 
• Na deze les kun je uitleggen waaruit blijkt dat Nederland een Sociale Markteconomie heeft. 
• Na deze les kun je de 2 andere soorten Economie noemen + een bijbehorend voorbeeld-land. 
• Je weet wat marktwerking is.
• Je weet welke organisaties onderdeel uit maken van de collectieve sector en welke organisaties deel uit maken van de particuliere sector

Organisaties worden verdeeld in 2 sectoren:

• Je hebt de particulier sector. Dit zijn alle organisaties van burgers en winst proberen te maken.
• Deze sector heeft altijd te maken met marktwerking.
• Dit betekent dat de prijs van producten in de sector bepaald word door de vraag en aanbod van het product.
• Bij een hoge vraag en weinig aanbod zijn producten duur.
• Bij een lage vraag en veel aanbod zijn de producten goedkoop.

De 2e sector noemen we collectieve sector: 

• Dit zijn alle organisaties die geen winst willen maken en de overheid betaalt deze organisaties. 
• Voorbeelden van organisaties in de collectieve sector is het 't Schylger Jouw of de Stilen op West.
• De overheid betaalt organisaties in de collectieve sector, zodat:
• Er goederen en diensten beschikbaar zij waar geen winst op kan worden gemaakt (politie en leger).
• De goederen en diensten betaalbaar blijven (zorg).
• De overheid de kwaliteit van de goederen zelf hooghoudt (rechtspraak).
• Sommige dingen kun je mensen niet apart voor laten betalen (zoals straatverlichting of dijken).

Soms stoot de overheid een onderdeel van de collectieve sector af.

• Dit heet privatiseren. De overheid laat dan particulieren/burgers taken overnemen.
  
• Een voorbeeld is het treinverkeer.
• Het tegenovergesteld gebeurt ook. Dit heet nationaliseren. Dan neemt de overheid een deel van de particuliere sector over. 
• Een voorbeeld is dat de overheid tijdelijk een paar banken in 2008 overnam. 

Vroeger regelde de overheid meer dan nu

• Wat regelde de overheid 30 jaar geleden nog en doet nu het bedrijfsleven?
• Openbaar vervoer
• Onderdelen van de zorg
• Nadeel hiervan was:
• Veel bureaucratie
• Dit zorgde voor lange wachttijden en ineffectief werken

Marktwerking

• Bedrijven concurreren tegen elkaar, waardoor producten goedkoper worden en betere kwaliteit hebben.
  

Vrije markt economie 

• Een economie waar bedrijven lekker zelf mogen weten wat ze doen noemen we een vrije markt economie
• De  overheid grijpt niet in met wetten en regelgeving
• Een compleet vrije markt economie bestaat niet.
• De VS is 1 van de landen die het dichtste bij een vrije markt economie komt. 

Planeconomie (Noord-Korea)

• De overheid bezit alle bedrijven.
• Er is geen marktwerking.
• Noord-Korea heeft een planeconomie.

Nederland: sociale markteconomie

• Een economie waarbij de overheid de economie stuurt voor de veiligheid en om de basisbehoeften betaalbaar te houden.
• Dit hebben wij in Nederland.

Planeconomie

Vrijemarkt economie

Sociale markteconomie

De overheid bepaalt het aanbod

Zoveel mogelijk winst

Concurrentie

Tekorten / slechte kwaliteit

Recht van de sterkste

Weinig wetten en regels

Subsidies en uitkeringen

De sterke helpt de zwakke

 De overheid grijpt in bij een economie om:

• Het land veilig te houden.
• Om de basisbehoefte betaalbaar te houden.
• Om ervoor te zorgen dat iedereen volgens het sociaal minimum leeft. 
• De overheid grijpt in door bijvoorbeeld:
• minimumloon in te voeren
• Regels over werktijden en veiligheid op de werkplek (arbeidsomstandigheden)
• Uitkeringen te betalen en ziektes te genezen 

Noem voorbeeld van collectieve goederen in Nederland

Adviesorganen van de overheid 

• CBS : (Centraal bureau voor de statistiek): Verzamelt informatie voor de overheid en burger. 
• CPB (centraal planbureau):Onderzoekt wat de gevolgen kunnen zijn van economische maatregelen
• SER (Sociaal Economische Raad): Geeft de regering advies over onderwerpen, zoals werkgelegenheid, lonen, uitkeringen, pensioenen en andere sociaaleconomische dingen.
  

Welke instelling geeft advies/informatie over de vraag: welk gevolg heeft het afschaffen van minimum jeugdloon voor de jeugdwerkloosheid?

1. CBS
2. CPB
3. SER

Welke instelling geeft advies/informatie over de vraag: Hoe hebben de lonen van vrouwen zich ontwikkeld sinds 1975?

1. CBS
2. CPB
3. SER

Welke instelling geeft advies/informatie over de vraag: Is het verstandig om de kinderopvangtoeslag voor werkende ouders te verlagen?

1. CBS
2. CPB
3. SER

De adviesorganen van de overheid moeten kunnen zien om of de economie groeit

• De overheid kan zien of de economie groeit door te kijken naar het BBP. Dit staat voor Bruto Binnenlands Product. 
• De BBP geeft aan wat de totale waarde is van alle producten en diensten die een land maakt. 
• 1028 miljard euro was de BBP van Nederland in 2022.
• Als een economie een half jaar, achter mekaar krimpt noemen we dit een recessie. Een economie krimpt wanneer het BBP daalt. 
• Als zo'n recessie lang duurt heb je een economisch crisis. 

Zelfstandig werken 

TL: Maak opgave 3, 5, 7, 8a, 9a van H5.1 + opgave 2, 4a, 6, 7 & 8 van H5.2

KB/BB: Werken aan GPO