H1: Aarde in beweging

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Hoofstuk 1: Aarde in beweging

H1: Aarde in beweging

§1: De aardkorst verschuift

• Open LessonUp

H1: Aarde in beweging

§1: De aardkorst verschuift

Wat gaan we doen?

• Uitleg 1.1
  
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je weet dat het supercontinent 'Pangea' lang geleden uiteen gevallen is;
• Je begrijpt hoe platentektoniek werkt.
• Je kunt uitleggen hoe het plooiingsgebergte onstaat.

H1: Aarde in beweging

§1: De aardkorst verschuift

Uitleg 

De aardkorst is opgebouwd uit:

• aardkorst of aardplaten
• aardmantel
• aardkern

Platen bewegen van elkaar af of naar elkaar toe.

Dit bewegen noem je platentektoniek. Hier vind je:

• vulkanisme
• aardbevingen
• gebergten

H1: Aarde in beweging

§1: De aardkorst verschuift

Uitleg 

270 miljoen jaar geleden ontstond er een supercontinent Pangea:

1. Alle aardplaten botsten op elkaar.
2. Er ontstond één oceaan en één droog continent
3. Gesteentestroom duwt aardkorst omhoog
4. Pangea valt uit elkaar

Gevolgen van het uit elkaar vallen:

• ontstaan kleinere continenten
• grotere invloed van de zee
• aantal planten- en diersoorten neemt toe

H1: Aarde in beweging

§1: De aardkorst verschuift

Uitleg 

Het ontstaan van de Alpen, plooiingsgebergte:

1. Tussen Italië en Europa lag een oceaan
2. Aardkorst Afrika schuift naar het noorden
3. Zee wordt smaller --> zeebodem zit klem      --> gesteentelagen worden omhoog geduwd --> de Alpen ontstaan
4. Nu: Alpen groeien
5. Toekomst: Afrika botst op Europa

H1: Aarde in beweging

§1: De aardkorst verschuift

Leerdoelen 1.1 herhaling

• Je weet hoe platentektoniek werkt
• Begrijp je hoe Pange lang geleden uit elkaar gevallen is
• Kun je uitleggen hoe de Alpen (plooiingsgebegte) onstaan zijn

Begrippen

aardkern, aardkorst, aardmantel, platen, platentektoniek, supercontinent, plooiingsgebergte

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

• Open LessonUp

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

Wat gaan we doen?

• Controle spullen en huiswerk
• Herhaling
• Uitleg 1.2
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je weet wat een aardbeving is en wat de gevolgen in dichtbevolkte gebieden kunnen zijn;
• Je begrijpt hoe aardbevingen ontstaan en dat de gevolgen in arme en rijke landen van elkaar kunnen verschillen;
• Je kunt op een kaart met de aardkorstplaten de gebieden aanwijzen met een groot aardbevingsrisico.

Wat is de aardkorst?

1. a
2. b
3. c

Wat is de aardkern?

1. a
2. b
3. c

De Afrikaanse korst verplaatst naar ...

1. ... het westen
2. ... het noorden
3. ... het oosten
4. ... het zuiden

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

Uitleg

Een aardbeving is een trilling die ontstaat door een plotselinge verschuiving van delen van de aardkorst. Hoe ontstaat een aardbeving?

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

Uitleg

Voorbeeld aardbeving westkust van Zuid-Amerika:

• oceaanbodem schuift onder continent
• dikke gesteentelaag komt vast te zitten 
• door te grote druk schiet oceaanbodem terug = aardbeving
• op aardoppervlak wordt schokgolf gevoeld: epicentrum
• gemeten op de schaal van Richter ( 30x klachtiger dan de vorige)
• het waar is te voorspellen, het wanneer is niet te voorspellen

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

Uitleg

Gevolgen van aardbevingen:

• gebouwen storten in
• mensen gevangen onder puin
• gasleidingen en elektriciteitskabels kapot
• branden

De gevolgen voor arme landen verschillen van rijke landen, omdat:

• rijke landen meer kennis en geld hebben om aardbevingsbestendig te bouwen, 
• mensen in rijke landen meer spullen hebben en daardoor hogere financiële schade kennen.
• B.V Japan vs India

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

Leerdoelen 1.2 herhaling

• Je weet wat een aardbeving is en wat de gevolgen er van kunnen zijn;
  
• Je begrijpt hoe aardbevingen ontstaan en dat de gevolgen in arme en rijke landen van elkaar kunnen verschillen;
  
• Je kunt op een kaart met de aardkorstplaten de gebieden aanwijzen met een groot aardbevingsrisico

Begrippen

aardbeving, epicentrum, schaal van Richter

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

• Open LessonUp

Benodigdheden:

- gekleurde blaadjes voor lagen

- klei voor sedimentgesteente

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

Wat gaan we doen?

• Herhaling
• Uitleg 1.3
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je weet wat een vulkaan is en wat de gevolgen van vulkaanuitbarstingen kunnen zijn;
• Je begrijpt hoe vulkanen ontstaan en waarom de gevolgen voor mensen in arme landen verschillen van die voor bewoners van rijke landen;
• Je kunt op een kaart met de aardkorstplaten de gebieden aanwijzen met vulkanisme.

Wat is de directe oorzaak van een aardbeving?

1. oceaankorst zakt onder continent
2. oceaankorst komt klem te zitten
3. oceaankorst 'schiet' los
4. schokgolven laten huis trillen

In vergelijking met rijke landen zijn de gevolgen voor arme landen ...

1. groter, omdat de financiële schade er groter is
2. kleiner, omdat zij meer kennis hebben
3. kleiner, omdat er minder mensen wonen
4. groter, omdat zij minder aardbevingsbestendig bouwen

H1: Aarde in beweging

§2: Aardbevingen

Leerdoelen 1.2 herhaling

• Je weet wat een aardbeving is en wat de gevolgen er van kunnen zijn;
  
• Je begrijpt hoe aardbevingen ontstaan en dat de gevolgen in arme en rijke landen van elkaar kunnen verschillen;
  
• Je kunt op een kaart met de aardkorstplaten de gebieden aanwijzen met een groot aardbevingsrisico

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

Uitleg

Hoe ontstaat een vulkaan?

1. gesteente oceaanbodem wordt mantel ingeduwd
2. gesteente smelt, magma ontstaat
3. verhit materiaal is lichter, dus wilt omhoog
4. te hoge druk --> uitbarsting
5. magma wordt lava en verlaat vulkaan via krater

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

Uitleg

Gevolgen van een vulkaanuitbarsting:

• grote gebieden raken bedekt met as en lava
• gloeiend hete gaswolken die met hoge snelheid vulkaan afrazen 800 graden
• rijke landen kunnen sneller signaleren, waarschuwen en evacueren

Signalen vulkaanuitbarsting:

• kleine trillingen (aardbevingen)
• rook
• opzwellen (satellietbeelden)
• onrustige dieren

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

Leerdoelen 1.3 herhaling

• Je weet wat een vulkaan is en wat de gevolgen van vulkaanuitbarstingen kunnen zijn;
  
• Je begrijpt hoe vulkanen ontstaan en waarom de gevolgen voor mensen in arme landen verschillen van die voor bewoners van rijke landen;
  
• Je kunt op een kaart met de aardkorstplaten de gebieden aanwijzen met vulkanisme.

Begrippen

Vulkanen, krater, lava, magma, midoceanische rug.

H1: Aarde in beweging

§4: Tsunami's

• Open Lesson up

Benodigdheden:

- gekleurde blaadjes voor lagen

- klei voor sedimentgesteente

H1: Aarde in beweging

§4: Tsunami's

Wat gaan we doen?

• Herhaling
• Uitleg 1.4
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je weet wat een tsunami is en wat de gevolgen van tsunami's zijn;
• Je begrijpt hoe tsunami's ontstaan en waarom de gevolgen voor mensen in arme landen verschillen van die voor bewoners van rijke landen;
• Je kunt op een kaart de kusten aanwijzen die door tsunami's getroffen kunnen worden.

Wat zijn de signalen vóór de vulkaanuitbarsting?
Let op: meerdere antwoorden zijn goed!

rook

onrustige dieren

kleine aardbevingen

opzwellen

uitvloeiende lava

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

Leerdoelen 1.3 herhaling

• Je weet wat een vulkaan is en wat de gevolgen van vulkaanuitbarstingen kunnen zijn;
  
• Je begrijpt hoe vulkanen ontstaan en waarom de gevolgen voor mensen in arme landen verschillen van die voor bewoners van rijke landen;
  
• Je kunt op een kaart met de aardkorstplaten de gebieden aanwijzen met vulkanisme.

H1: Aarde in beweging

§4: Tsunami's

Uitleg

Een tsunami is een grote vloedgolf die ontstaat door een aardbeving in de zeebodem

Hoe ontstaat een tsunami?

H1: Aarde in beweging

§4: Tsunami's

Uitleg

Een tsunami in drie stappen:

• aardbeving in oceaanbodem
• aardplaat geeft oceaanwater een duw
• golfbeweging in water

• golf nadert ondiepe kustzone
  
• optreden grondeffect
  
• golf neemt in hoogte toe
  
• zuiging aan voorkant golf
• kustlijn trekt zich terug

• supergolf bereikt kust
• extreem krachtige, hoge, verwoestende golf
• golf met dezelfde kracht terug naar zee
• verwoestende zuigende werking

H1: Aarde in beweging

§4: Tsunami's

Uitleg

Gevolgen van tsunami's:

• geen tijd om te vluchten
• sterke vloedgolf verwoest alles
• aardbevingsschade kan vluchtroute blokkeren

Grotere gevolgen voor arme landen, omdat rijke landen:

• een beter waarschuwingssysteem kennen
• hogere en stevigere dijken kunnen bouwen
• gebouwen steviger zijn gebouwd
• beter vervoer om snel te kunnen vluchten

H1: Aarde in beweging

§4: Tsunami's

Leerdoelen 1.4 herhaling

• Je weet wat een tsunami is en wat de gevolgen van tsunami's zijn;
  
• Je begrijpt hoe tsunami's ontstaan en waarom de gevolgen voor mensen in arme landen verschillen van die voor bewoners van rijke landen;
  
• Je kunt op een kaart de kusten aanwijzen die door tsunami's getroffen kunnen worden.

Begrippen

kustlijn, tsunami, 

H1: Aarde in beweging

§5: Nederland op reis

• Open LessonUp

Benodigdheden:

- gekleurde blaadjes voor lagen

- klei voor sedimentgesteente

H1: Aarde in beweging

§5: Nederland op reis

Wat gaan we doen?

• Uitleg 1.6
  
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je weet  dat het stukje aardkorst waar Nederland ligt niet altijd op dezelfde plek heeft gelegen;
• Je begrijpt dat ondergrond bewijst dat Nederland ooit ergens anders heeft gelegen;
• Je kunt op de wereldkaart aanwijzen welke reis Nederland op de aardbol heeft afgelegd.

Zoek op het internet afbeeldingen van tsunami's.

www.google.nl

Wat heb je vorige les geleerd over tsunami"s?

H1: Aarde in beweging

§5: Nederland op reis

Uitleg

Hoe weten we waar Nederland vroeger lag

• Geologie, weterschap van de aarde.
• Evolutie van de aarde.
• Aardrijkskundige tijdvakken (Carboon, Krijt).  Elk tijdvak heeft een ander klimaat
• verschillende fases, warm/ koud, onder water/ boven water.
• Fossielen dicht in de aardlagen. (aardweterschapper)

H1: Aarde in beweging

§5: Nederland op reis

Uitleg

De reis van Nederland

• vele Miljoenen jaren
• steenkool, we lagen op de evenaar
• steenzout, we lagen in een woestijnzone

H1: Aarde in beweging

§5: Nederland op reis

Leerdoelen 1.5 herhaling

• Je weet dat het stukje aardkorst waarop Nederloand ligt niet altijd op dezelfde plek heeft gelegen;
• Je begrijpt dat dat in het ondergronds bewijs ligt dat Nederland ergens anders heeft gelegen;
• Je kunt op de wereldkaart aanweijzen welke reis Nederland heeft afgelegd

Begrippen

Geologie, evolutie van het leven, geologische tijdschaal, fossielen.

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

• Open LessonUp

Benodigdheden:

- gekleurde blaadjes voor lagen

- klei voor sedimentgesteente

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

Wat gaan we doen?

• Uitleg 1.6
  
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je weet dat in Nederland de gevolgen van platentektoniek klein zijn;
• Je begrijpt waarom in Nederland toch aardbevingen voorkomen;
• Je kunt een aantal argumenten noemen voor en een aantal tegen de gaswinning in Groningen.

Waarom merken we in Nederland weinig van de gevolgen van platentektoniek (aardbevingen, vulkanen, tsunami's)?

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

Uitleg

Nederland ligt ver van een plaatrand. Hierdoor zijn er geen vulkanen, tsunami's en aardbevingen...

In Nederland komen er wél aardbevingen voor als gevolg van het winnen van aardgas.

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

Uitleg

Gevolgen van aardgaswinning:

• scheuren in gebouwen
• instortingsgevaar
• waardedaling van woningen (woz)

Kans op aardbevingen in Groningen verminderen door:

• gaswinning verminderen of stoppen =  is gestopt
• lege gasvelden vullen met broeikasgas CO2

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

Uitleg

Nederland ligt ver van een plaatrand. Hierdoor zijn er geen vulkanen, tsunami's en aardbevingen...

In Nederland komen er wél aardbevingen voor als gevolg van het winnen van aardgas.

1. De druk daalt in de aardgashoudende laag
2. De laag wordt langzaam ingedrukt
3. Er ontstaan drukverschillen
4. Delen van de laag kunnen verzakken langs een breukvlak

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

Leerdoelen 1.6 herhaling

• Je weet dat in Nederland de gevolgen van platentektoniek klein zijn;
  
• Je begrijpt waarom in Nederland toch aardbevingen voorkomen;
  
• Je kunt een aantal argumenten noemen voor en een aantal argumenten tegen de gaswinning in Groningen.

Begrippen

Geen

H1: Aarde in beweging

§6: Tektoniek in Nederland

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat?	Waar?
Lezen 1.6	LB 24-25
Opdracht online	WB 26-27

H1: Aarde in beweging

PO1: demonstratie natuurrampen

• Mobiel in telefoontas
• Open LessonUp
• Pak papieren boek en Plenda erbij

H1: Aarde in beweging

PO1: demonstratie natuurrampen

Les 1

• Introductie PO1
• Goedgekeurd onderwerp, planning en taakverdeling per groep op Magister inleveren

Les 2 en 3

• Planning bijwerken
• Werken aan demonstratie

Les 4/5

• Demonstratie uitvoeren

H1: Aarde in beweging

PO1: demonstratie natuurrampen

Demonstraties geven

1. Demogroep start op
2. Tijdens wissel van demogroepen: invullen feedbackformulier, 1 formulier per groep
   
3. Feedbackformulieren worden ingenomen/ingeleverd bij docent
4. Demo wordt uitgevoerd
5. Wissel --> feedback invullen en inleveren
6. etc...

H1: Aarde in beweging

PO1: demonstratie natuurrampen

Van negatieve naar positieve feedback

Voorbeeld: 

• Negatief: "Je durft het publiek niet aan te kijken"
• Positief: "Kijk de volgende keer het publiek aan"
• Oftewel, beschrijf hoe het de volgende keer beter kan, niet wat er nu fout gaat

Oefenen:

1. Demonstratie was saai --> positief
2. Demonstratie was onduidelijk --> positief

H1: Aarde in beweging

§3: Vulkanisme

Uitleg

Stratovulkaan	Schildvulkaan
Aardplaten bewegen naar elkaar toe	Aardplaten bewegen van elkaar af
1) gesteente oceaanbodem wordt mantel ingeduwd 2) gesteente smelt, magma ontstaat 3) verhit materiaal is lichter, dus wilt omhoog 4) te hoge druk --> uitbarsting 5) magma wordt lava en verlaat vulkaan via krater	1) ontstaan kier in de aardkorst 2) kier wordt opgevuld met heet gesteente ( lava ) 3) contact lava met oceaanwater 4) lava stolt, nieuw stukje oceaanbodem ontstaat 5) midoceanische rug =minder diep deel van de oceanen waar platen uit elkaar gaan, soort van langgerekte berg op bodem