Les 8. Ethisch stappenplan: verplichte vaccinatie

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

G

N

I

E

K

K

I

W

T

N

O

E

L

E

R

O

M

ij

p

p

p

a

h

c

s

a

a

M

&

s

n

e

M

t

L

1

Waarden en normen hebben 

een belangrijke rol bij ...

1. Plichtethiek (Eén vinger omhoog)
2. Gevolgenethiek (Twee vingers omhoog)
3. Beide (Drie vingers omhoog)
4. Geen van beide (Vier vingers omhoog)

Je gaat om met een vriend die niet erg populair is. Je komt andere vrienden tegen die je uitnodigen om met ze om te gaan, maar ze willen niet dat je vriend komt.

1. Moreel dilemma (Eén vinger omhoog)
2. Dilemma (Twee vingers omhoog)

Je besluit om met de groep vrienden mee te gaan en de andere vriend achter te laten.

1. Gevolgethiek (Eén vinger omhoog)
2. Plichtethiek (Twee vingers omhoog)

Ethisch 

STAPPENPLAN

1. VERKENNEN

6. BESLUITEN

2. FORMULEREN

3. ANALYSEREN

4. INBRENGEN

5. AFWEGEN

Voorbereiding

Benodigdheden

- Herschrijfbare flip overs

- Whiteboardstiften

Uitleg werkvorm

Hang de flip-overs aan alle muren in het  lokaal en laat alle tafels in het midden zetten. Je verdeelt de klas in groepjes van 3 met elk een eigen flip-over. Ze gaan bij de flip-over staan. De laat stap 1 klassikaal zien op de PPT. Leerlingen werken aan stap 1 als ze klaar zijn mogen ze naar jou (docent) komen. Voor een volgende opdracht. Jij bepaalt dan of ze verder mogen of dat ze beter eerst nog even kunnen spieken bij anderen. Als ze verder mogen dan geef je aan dat ze naar jouw laptop mogen en de volgende stap & vraag daarbij mogen bekijken. LET OP: ze moeten hem daarna wel weer terug zetten naar stap 1 zodat andere groepjes niet meteen alle stappen zien.

Is een groepje eerder klaar? Laat die groep vragen stellen aan andere groepjes en andere groepen helpen.

LET OP: Je mag bij deze werkvorm spieken bij andere groepjes

Belangen

1. Bewustwording klimaatprobleem
2. Verandering van beleid (burgers, overheid en bedrijven)
3. Betere toekomst voor de mensheid

Argumenten

1. Ik mag een weg blokkeren, want het probleem is dringend.
2. Ik mag een weg blokkeren, want het probleem moet nu echt onder de aandacht worden gebracht, want anders zijn we te laat.
3. Ik mag een weg blokkeren, want andere manieren hebben geen effect gehad.
4. Ik mag de weg blokkeren, want hoe vervelend het ook is voor de weggebruikers, het wordt nog veel vervelender voor alle mensen die na ons worden geboren, als wij nu niets doen.

Waarden

1. Milieu
2. Verantwoordelijkheid
3. Zorgzaamheid (voor elkaar en voor de toekomst)

Belangen

1. Inkomen (voor het gezin)
2. Klanttevredenheid
3. Werkvreugde

Argumenten

1. Je mag geen weg blokkeren, want de hulpdiensten moeten hiervan gebruik kunnen maken.
2. Je mag geen weg blokkeren, want het is gevaarlijk.
3. Je mag geen weg blokkeren, want veel mensen hebben er last van.
4. Je mag geen weg blokkeren, want je hebt geen toestemming van de overheid.
5. Je mag geen weg blokkeren, want het is openbaar terrein.

Waarden

1. Veiligheid
2. Welvaart
3. Gezin
4. Betrouwbaarheid

Demonstrant

Chauffeur

NOS

Mag je een weg blokkeren om aandacht te vragen voor het klimaat?

Belangen

1. Bewustwording klimaatprobleem
2. Verandering van beleid (burgers, overheid en bedrijven)
3. Betere toekomst voor de mensheid

Argumenten

1. Ik mag een weg blokkeren, want het probleem is dringend.
2. Ik mag een weg blokkeren, want het probleem moet nu echt onder de aandacht worden gebracht, want anders zijn we te laat.
3. Ik mag een weg blokkeren, want andere manieren hebben geen effect gehad.
4. Ik mag de weg blokkeren, want hoe vervelend het ook is voor de weggebruikers, het wordt nog veel vervelender voor alle mensen die na ons worden geboren, als wij nu niets doen.

Waarden

1. Milieu
2. Verantwoordelijkheid
3. Zorgzaamheid (voor elkaar en voor de toekomst)

Belangen

1. Inkomen (voor het gezin)
2. Klanttevredenheid
3. Werkvreugde

Argumenten

1. Je mag geen weg blokkeren, want de hulpdiensten moeten hiervan gebruik kunnen maken.
2. Je mag geen weg blokkeren, want het is gevaarlijk.
3. Je mag geen weg blokkeren, want veel mensen hebben er last van.
4. Je mag geen weg blokkeren, want je hebt geen toestemming van de overheid.
5. Je mag geen weg blokkeren, want het is openbaar terrein.

Waarden

1. Veiligheid
2. Welvaart
3. Gezin
4. Betrouwbaarheid

Demonstrant

Chauffeur

NOS

Verdeel de klas in groepen van 3/4 leerlingen. Geef bij elke groep aan of zij de stelling vanuit de demonstrant of vanuit de chauffeur moeten bekijken. Deel vervolgens een groot papier uit en laat de leerlingen hierop alle belangen, argumenten en waarden opschrijven die zij vanuit het toegewezen perspectief kunnen bedenken. Wissel na verloop van tijd de perspectieven om. De groep die eerst vanuit de demonstrant heeft gedacht, krijgt nu het vel papier van de chauffeur. Laat de groepen nu zoveel mogelijk argumenten bedenken om de chauffeur te overtuigen vanuit het standpunt van de demonstrant. Hun argumenten schrijven ze op het papier. In hun argumentatie moeten ze de belangen, argumenten en waarden noemen die ze eerder op het andere vel hebben opgeschreven.

Aan het eind

van de les ... 

kan ik het ethisch stappenplan gebruiken om tot een besluit te komen bij een moreel dilemma.

Opdracht 1.a

VACCINATIE

Wat ga je doen?

Denk na over de volgende stelling en maak daarna de onderstaande opdrachten in je schrift: "De overheid mag vaccinaties verplichten."

1. Ben jij het eens met deze stelling? Leg je antwoord uit en noem minstens twee argumenten.
2. Welke waarden spelen hierbij voor jou een belangrijke rol? Gebruik hiervoor je waardenmuur.

Benadrukken relevantie

• Waarom vaccinatie? Nieuwe slide toevoegen.

Ethisch 

STAPPENPLAN

1. VERKENNEN

6. BESLUITEN

2. FORMULEREN

3. ANALYSEREN

4. AFWEGEN

5. INBRENGEN

Voorbereiding

Benodigdheden

- Herschrijfbare flip overs

- Whiteboardstiften

Uitleg werkvorm

Hang de flip-overs aan alle muren in het  lokaal en laat alle tafels in het midden zetten. Je verdeelt de klas in groepjes van 3 met elk een eigen flip-over. Ze gaan bij de flip-over staan. De laat stap 1 klassikaal zien op de PPT. Leerlingen werken aan stap 1 als ze klaar zijn mogen ze naar jou (docent) komen. Voor een volgende opdracht. Jij bepaalt dan of ze verder mogen of dat ze beter eerst nog even kunnen spieken bij anderen. Als ze verder mogen dan geef je aan dat ze naar jouw laptop mogen en de volgende stap & vraag daarbij mogen bekijken. LET OP: ze moeten hem daarna wel weer terug zetten naar stap 1 zodat andere groepjes niet meteen alle stappen zien.

Is een groepje eerder klaar? Laat die groep vragen stellen aan andere groepjes en andere groepen helpen.

LET OP: Je mag bij deze werkvorm spieken bij andere groepjes

Stap 1. 

VERKENNEN

Wat ga je doen?

Breng in kaart wie bij het dilemma betrokken zijn en bepaal welke informatie over hen ontbreekt.

Betrokkenen:

Verplicht

1. Overheid
2. Gevaccineerden
3. Niet-gevaccineerden

Overig

• Zorg
• Farmaceutische industrie
• Politie (controle)

Voorbeeld: Welke personen laten zich niet vaccineren en wat zijn hun beweegredenen?

1. Reformatorische gezindte (zie lesonderdeel 8): een groep die zich al jaren verzet tegen vaccinaties vanwege Gods voorzienigheid (d.w.z. alles wat gebeurt, is van God, dus ook ziektes) en twijfel over de veiligheid van het middel.
2. Antivaxxers (zie lesonderdeel 9): een diverse groep aan mensen die twijfelt aan de veiligheid van vaccins en niet wil dat de overheid hun autonomie aantast.

Waarom willen sommige politici vaccinatie verplichten?

1. De overheid heeft de taak om haar burgers te beschermen. Zij moet dus zorgen voor veiligheid. Als een grote groep burgers zich niet laat vaccineren, komt de groepsimmuniteit in gevaar (zie les onderdeel 7). Hierdoor woorden zwakkeren sneller ziek en komt de zorg onder een onthoudbare druk staan.

Rol van de docent:

Geef leerlingen ruimte om zelf vragen te stellen. Loop door het lokaal en vraag bij de verschillende groepen welke vragen zij hebben over de situatie. Als het nodig is, kan je hen in de richting sturen van de bovenstaande groepen en hun waarden.

Stap 2.

FORMULEREN

Wat ga je doen?

Formuleer het morele dilemma waarop jij aan het einde van het denkproces een antwoord wilt hebben. Zorg ervoor dat je gevolgen van de verschillende mogelijkheden in kaart brengt.

Doel: Formuleer een gesloten vraag waarop het antwoord sturend is voor een zo goed mogelijk besluit over het morele dilemma.

Vraag: Welke vraag helpt mij om tot een zo goed mogelijke oplossing te komen voor het trolleyprobleem?

Voorbeeld: "Mag de overheid vaccinatie verplichten?"

1. Optie A. Ja, de overheid mag vaccinatie verplichten met als gevolg dat een kleine groep hiertoe gedwongen wordt.
2. Optie B. Nee, want iedere burger moet zelf over zijn lichaam beslissen, ook al lopen anderen hierdoor gevaar.

Rol van de docent: Zorg ervoor dat het dilemma zo scherp mogelijk wordt opgeschreven, zodat er geen onduidelijk is over de vraag waar de leerlingen een antwoord op moeten zoeken.

Stap 3.

ANALYSEREN

Wat ga je doen?

Breng van iedereen die bij het dilemma betrokken is in kaart welke belangen, argumenten en waarden zij hebben.

Doel: De leerling krijgt hierdoor een zo goed mogelijk overzicht van de waarden en belangen die een belangrijke rol spelen voor de betrokkenen.

Vraag: Wie zijn bij het dilemma betrokken een welke waarden en belangen hebben zij?

Voorbeeld: Zie: Stap 1.

Rol van de docent: Zorg ervoor dat alle betrokkenen genoemd worden. Het is goed mogelijk dat tijdens de analyse nieuwe vragen naar boven komen. Geef de leerlingen de ruimte om deze (tijdens een klassikaal moment) te stellen.

Stap 4.

AFWEGEN

Wat ga je doen?

Maak een afweging tussen de belangen, waarden en argumenten van de betrokkenen bij het dilemma. Maak daarbij gebruik van een of meerdere ethische stromingen. En verantwoord waarom het ene argument volgens jou zwaarder weegt dan het andere.

Neem in deze stap nog geen besluit!

Doel: 

Vraag: Welke waarden van welke betrokkenen wegen het zwaarst?

Voorbeeld:

Rol van de docent: Zorg ervoor dat alle betrokkenen zijn genoemd en hun waarden en belangen zijn gewogen. Ontbreken één of meerdere betrokkenen, noem deze dan tijdens de bespreking.

Stap 5.

INBRENGEN

Wat ga je doen?

Voeg aan de afweging alternatieve oplossingen toe, die niet zijn ingebracht door de betrokkenen bij het ethische dilemma.

Doel: Geef ruimte voor eventuele mogelijkheden, die in de voorgaande stappen nog niet naar voren zijn gekomen.

Vraag: Zijn er nog andere mogelijkheden die kunnen leiden tot een besluit?

Voorbeeld: Kinderen die niet zijn gevaccineerd, wordt de toegang tot kinderopvang ontzegt (zie: Dijkhoff, Klaas, ‘Klaas Dijkhoff over vaccinatie’, https://www.vvd.nl/nieuws/klaas-dijkhoff-over-vaccinatie [11 september 2018])

Rol van de docent: Laat hier de creativiteit van de leerlingen hun vrije gang gaan en weeg de alternatieven op redelijkheid en houdbaarheid.

Stap 6.

BESLUITEN

Wat ga je doen?

Besluit wat het best mogelijke antwoord is op jouw ethische vraag. Neem in dit besluit alle overwegingen mee, die tijdens het denkproces voorbij zijn gekomen.

Doel: Formuleer en zo evenwichtig mogelijk antwoord op de morele vraag uit Stap 1., dat je kan uitleggen en verdedigen.

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Zorg ervoor dat het antwoord de voorgaande stappen bevat en voorkom daarmee dat leerlingen antwoord geven zonder een gedegen uitleg een verantwoording.

Opdracht 1.b

VACCINATIE

Wat ga je doen?

Bekijk jouw eerste antwoord op het dilemma en maak daarna de onderstaande opdrachten.

1. Is jouw antwoord op het dilemma veranderd na gebruik van het stappenplan? Zo ja, leg uit welke stappen daaraan hebben bijgedragen. Zo niet, welke nieuwe inzichten heb je dankzij het stappenplan gekregen?
2. Welke onderdeel van het stappenplan vind jij het belangrijkst? Motiveer je antwoord.

Stap 4.

AFWEGEN

Wat ga je doen?

Maak een afweging tussen de belangen, waarden en argumenten van de betrokkenen bij het dilemma. Maak daarbij gebruik van één of meerdere ethische stromingen. En verantwoord waarom het ene argument volgens jou zwaarder weegt dan het andere.

1. VERKENNEN

6. BESLUITEN

2. FORMULEREN

3. ANALYSEREN

4. AFWEGEN

5. INBRENGEN

Voorbereiding

Benodigdheden

- Herschrijfbare flip overs

- Whiteboardstiften

Uitleg werkvorm

Hang de flip-overs aan alle muren in het  lokaal en laat alle tafels in het midden zetten. Je verdeelt de klas in groepjes van 3 met elk een eigen flip-over. Ze gaan bij de flip-over staan. De laat stap 1 klassikaal zien op de PPT. Leerlingen werken aan stap 1 als ze klaar zijn mogen ze naar jou (docent) komen. Voor een volgende opdracht. Jij bepaalt dan of ze verder mogen of dat ze beter eerst nog even kunnen spieken bij anderen. Als ze verder mogen dan geef je aan dat ze naar jouw laptop mogen en de volgende stap & vraag daarbij mogen bekijken. LET OP: ze moeten hem daarna wel weer terug zetten naar stap 1 zodat andere groepjes niet meteen alle stappen zien.

Is een groepje eerder klaar? Laat die groep vragen stellen aan andere groepjes en andere groepen helpen.

LET OP: Je mag bij deze werkvorm spieken bij andere groepjes

Debat

DE OVERHEID MAG VACCINATIES VERPLICHTEN

S

S

S

Gespreksleider

S

S

S

S

S

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

• S = Spreker
• P = Publiek
• Rood = Tegenstander
• Groen = Voorstander

Opdracht

DEBATREGELS

Wat ga je doen?

• Stap 1. Bespreek met degene naast wie je zit welke regels jullie belangrijk vinden tijdens een debat.
• Stap 2. Maak daarna een lijstje van minimaal 5 regels waaraan iedereen zich moet houden tijdens het debat. Denk hierbij aan zowel de deelnemers als het publiek.
• Stap 3. Zet tot slot de regels in volgende van belangrijk naar minder belangrijk in je schrift.

Opdracht

VOORBEREIDING

Wat ga je doen?

• Stap 1. Neem samen met jouw groep de informatie door die je vindt in het uitgereikte stappenplan.
• Stap 2. Noteer de argumenten in je schrift, die jullie goed kunnen gebruiken. Schrijf ook op bij welke ethische stroming dit argument het beste past.
• Stap 3. Schrijf bij ieder argument op welk tegenargument jullie kunnen verwachten en bepaal samen hoe je hierop gaat reageren.

Opdracht

DEBATTEREN

Wat gaan we doen?

De klas wordt opgedeeld in drie groepen:

1. Voorstanders
2. Tegenstanders
3. Publiek

De voor- en tegenstanders gaan met elkaar in debat volgens de regels die hiernaast staan. Het publiek noteert in het schrift welke argumenten zij overtuigend vinden en kunnen uitleggen waarom zij dit vinden.

Freeze & Go

Opdracht

EVALUEREN

Beantwoord de onderstaande vragen en noteer deze op het uitgedeelde papier.

1. Wie heeft jou meest overtuigd in het debat? Leg uit welke argumenten jij het meest overtuigend vond.
2. Welke betrokkene bij het dilemma is volgens jou te weinig genoemd in het debat? Benoem de argumenten die hierdoor niet in het debat zijn genoemd.
3. Welke verbeterpunten zie jij voor het volgende debat?

Aan het eind

van de les ... 

kan ik het ethisch stappenplan gebruiken om tot een besluit te komen bij een moreel dilemma.