7.1 De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

7. Tijd van pruiken en revoluties (1700 - 1800)

• Kenmerkende aspecten:
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)
• De democratische revoluties in westerse landen als gevolg van discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
• Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789

17e en 18e eeuw:

•  Ancien Régime
• Standensamenleving
• Door toename ecnomische macht 3e stand > sociale verhoudingen onder druk
• Ook: politieke emancipatie geëeist door 3e stand
• Gilden onder druk
• Boeren en arbeiders zeer arm
• Na de wetenschappelijke revolutie ook:
• wetenschappelijk nadenken over maatschappelijke verhoudingen >
• rationalisme > Verlichting o.a

1. Voltaire

• 1694 - 1778
• tegen godsdienstige dogma's
• godsdienstvrijheid
• droit divin afgewezen
• tegen onwetendheid
• verjaagd uit Frankrijk
• gewerkt aan het hof van Frederik de Grote:
• prestige +
• Verlicht Despoot:
• 'Alles voor het voll, niets door het volk'

2. Rousseau

• 1712 - 1778
• 'Du contrat social' :
• - alle macht is van het volk afkomstig:
  
• - 'volkssoevereiniteit'
• - algemene wil is leidend
• - volksvertegenwoordiging
• Alle mensen zijn gelijk en
• moeten geheel vrij zijn in ontwikkeling >
• 'onderwijs verpest de jeugd'
• liefde voor de (ongerepte) natuur ipv
• het (verpeste) stadsleven

3. John Locke (1632-1704)  

• Iedereen is gelijk voor de wet
  
• constitutionele monarchie ideaal
• bij schenden van het contract >
• volk mag de vorst afzetten
• 
  
• 4. Montesquieu (1689-1755)
• 'trias politica' = 3 staatsmachten:
• - uitvoerende 
• - wetgevende
• - rechterlijke

0

 Wat is Verlichting?  >   "Durf te denken" (Kant, 1724-1804)

• Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  2 richtingen: 
• 1. empirisme =
• kennis op grond van zintuiglijke waarneming
• 2. rationalisme = 
• kennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren
• Gevolg: het ontstaan van het 'Verlichte denken':
• allerlei zaken in de samenleving worden ter discussie gesteld o.a:

1. Geloof:

• mechanistisch wereldbeeld populair
• Baruch d'Espinoza (1632 - 1677):
• zoon gevluchte Joodse ouders (Portugal)
• 'God is in alles in de natuur'
• 'bijbel is een uitvinding van de fantasie'
• nadruk op vrijheid van meningsuiting en
• democratie (Ethica)

0

Voltaire (Francois-Marie Arouet)

1694 - 1778

• 'Ik zeg wat ik denk'
• Bewondering voor:
• consitutionele monarchie 
• (de staat garandeert vrijheid en welvaart) en
• religieuze tolerantie
• tegen vooroordelen, orthodoxie en:
• onwetendheid > anti-democratisch
• voorstander van mensenrechten en de rede


• deïst ('God is een horlogemaker')
• inspirator van Franse Revolutionairen

2. Kritiek op de ordening in de samenleving

• Verlichte denkers tegen de standenmaatschappij:
• ipv erfelijke rechten en religieuze ideeën: natuurrechten o.a
• recht op vrijheid, leven en bezit
• pas eind 18e eeuw idee van universele vrijheid / volledige gelijkheid
• 'Droit Divin' werd verworpen:
• John Locke (1632-1704): sprake van een 'sociaal contract' en volk het 'recht op verzet'
• Rousseau(1712-1778): idee van 'permanente volkssoevereiniteit':
• 'de regering is de uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers'

Kunnen we wel vertrouwen op onze waarneming?

Wat zien we eigenlijk ?