Mentale verhalen: stress en studiedruk

• Mentorles
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Introduction

Aan de hand van het werk en levensverhaal van Vincent van Gogh én een filmpje van Mentale Thee, verkennen de leerlingen het thema 'stress en studiedruk'. Via stellingen en opdrachten gaan ze in gesprek en komen ze tot reflectie en een eigen perspectief.

Instructions

Algemene doelen

- Het gesprek over 'stress en studiedruk' op gang brengen.

- Kennismaken met Vincent van Gogh.

Aansluiting curriculum

- De thematiek in deze les sluit aan op mentorlessen.

Differentiatie

- Deze les kan in combinatie met de lessen over; vriendschap en hulp zoeken, sombere gevoelens en lef gedaan worden.

- De les kan naar eigen inzicht gegeven worden en worden aangepast op het niveau en de leeftijd van de leerlingen. Er kunnen slides worden weggelaten en of toegevoegd. Pas de les vooral naar eigen inzicht aan.

Benodigde materialen

• Voor de stellingen en vragen kunnen leerlingen hun mobiel of device gebruiken. De les kan ook worden uitgevoerd zonder mobiel.
• Pen en papier
• Eventueel koptelefoon/oortjes

Mentale verhalen

Hoe raak je met je leerlingen in gesprek over onderwerpen als hulp zoeken, stress, lef en sombere gevoelens? En hoe geef je hier concreet vorm aan? Om het gesprek over deze thema’s te openen en ermee aan de slag te gaan, zijn er vier lessen ontwikkeld vanuit de kunst en het levensverhaal van Vincent van Gogh. In de video's praten Maren Porte en Sanne Haak, van de podcast Mentale Thee, met leeftijdsgenoten over deze thema's. Het lesmateriaal is ontwikkeld in samenwerking met ervaringsdeskundigen en experts.

DE CHECKERS

Wil je handvatten om één op één met jongeren over mentale klachten in gesprek te gaan? Ga dan naar www.de-checkers.nl. DE CHECKERS is een online tool die je leert hoe je jongeren met beginnende mentale klachten kunt ondersteunen door een luisterend oor te bieden en de juiste vragen te stellen.

Signaleren, Herkennen & Verbinden

De online tool bestaat uit 3 modules van elk 15 minuten, die je stapsgewijs door het proces leiden:

• Module 1 – Hoe herken je dat iemand niet lekker in zijn vel zit?
• Module 2 – Hoe ben je een goede gesprekspartner?
• Module 3 – Hoe help je iemand verder?

DE CHECKERS is ontwikkeld voor én met jongeren in opdracht van @MIND Us.

Mentale verhalen: Stress en studiedruk

Vincent van Gogh

Vraag: Wat weten jullie al over Vincent van Gogh? 

Instructie werkvorm: Leerlingen kunnen antwoorden via hun mobiel. Deze werkvorm kan ook zonder mobiel worden uitgevoerd. Daarbij worden de antwoorden op het digibord geschreven (klik daarvoor op het potlood-icoon).

Introduceer vervolgens ook aan de hand van de antwoorden van de leerlingen waar deze les over gaat.

Wie is dit?

Dit is een portret van Vincent van Gogh die zonnebloemen schildert. Het werd gemaakt door zijn kunstenaarsvriend Paul Gauguin.

Wat is Vincents stemming in dit portret volgens jou?

Werkvorm: leerlingen kunnen individueel hun antwoord geven via hun device of door hun hand op te steken. 

Bespreek de antwoorden. Laat leerlingen onderbouwen hoe ze tot hun antwoord kwamen. Stel de vraag: waaraan zie je dat Vincent ... stemming heeft? (denk bijv. aan de stand van zijn ogen, zijn mond, zijn houding, maar ook kleurgebruik. Er is geen goed of fout.

Vincents reactie

Vincent schreef later over dit portret: ‘Mijn gezicht is sindsdien flink opgeklaard, maar ik ben het echt, extreem moe en geladen, zoals ik toen was’.

Context

De maker van Vincents portret, Paul Gauguin, woonde twee maanden bij Vincent in het Gele huis in Arles (Zuid-Frankrijk). Vincent droomde ervan om daar een 'atelier van het zuiden' op te richten. Hij wilde vernieuwende kunst maken, samen met andere kunstenaars. Uiteindelijk kwam alleen Paul Gauguin.

Vincent en Paul voerden verhitte gesprekken over hoe je als schilder moest werken. Vincent schilderde het liefst naar de werkelijkheid: de dingen die hij echt kon zien. Paul schilderde meestal wat hij zelf bedacht, uit zijn geheugen en zijn fantasie. Vincents hoge verwachtingen van samen wonen en werken kwamen niet uit. Dat zorgde voor stress en spanning. Toen Vincent na een zoveelste ruzie zijn eigen oor afsneed, vertrok Paul uit Arles.

Bespreek kort: Kunnen de leerlingen de stemming die Vincent zelf omschrijft terugzien in het portret?

Vincents familie

Vincent was de oudste zoon van een gerespecteerde dominee. Zijn familie had hoge verwachtingen van zijn toekomst, dus hij stond onder druk om dingen goed te doen. Maar Vincent maakte zijn school niet af, en startte op zijn 16de als hulpje in de kunsthandel van een oom. Hij werkte in verschillende steden: Den Haag, Londen en Parijs. Toch paste de baan na een aantal jaar niet meer bij hem. Hij werd ontslagen en was kort onbetaald hulpdocent op een jongensschool in Engeland. Toen wilde hij dominee worden (zoals vader), en daarna werkte hij even als prediker tussen de arme mijnwerkers in België. Succes bleef uit, wat niet alleen voor stress zorgde bij Vincent, maar ook bij zijn familie. Sterker nog: zijn ouders schaamden zich soms voor hem, omdat hij zich niet gedroeg zoals mensen van hem verwachten.

Vincents broer

Vincent had drie jongere zussen en twee jongere broers. Als oudste broer gaf hij advies over van alles en nog wat: wat ze moesten lezen, de omgang met hun ouders, liefde... Maar op een gegeven moment veranderde dat. Toen Vincents leven anders ging lopen dan verwacht, nam zijn broer Theo (op de foto) de rol van ‘verstandige zoon en broer’ over. Theo werd een succesvol kunsthandelaar en hielp zijn ouders en broers en zussen met advies en met geld.

Maatschappij

In de 19de eeuw was er in Nederland sprake van een klassenmaatschappij. Je plek op de ‘sociale ladder’ bepaalde je aanzien. Als je hoog op de ladder stond, was omlaag gaan een schande. Je wilde natuurlijk het liefst omhoog. Dit betekende bijvoorbeeld dat je moest zorgen dat je een gerespecteerd beroep koos: vergelijkbaar met dat van je ouders, of béter. En natuurlijk moest je trouwen met iemand van dezelfde klasse, of hoger.

Vincent zelf

Vincent besloot pas op zijn 27ste kunstenaar te worden. Hij volgde geen opleiding daarvoor, maar leerde van andere kunstenaars en vooral door veel te oefenen. Vincent had geen andere baan en ontving elke maand geld van zijn jongere broer Theo. In ruil daarvoor stuurde hij hem zijn tekeningen en schilderijen. Hij hoopte dat Theo het geld later weer zou terugverdienen door de kunstwerken te verkopen.

Vincents plek in de wereld 

Context

Vincents hoge verwachtingen van zichzelf waren niet de enige dingen die hem stress bezorgden. In zijn tijd, de 19de eeuw, had zijn sociale omgeving ook verwachtingen van hem. Dat leverde flink wat spanning op. Kijk maar eens naar de invloedcirkels rondom Vincent.

Liefde?

In Vincents tijd was het belangrijk om te trouwen met iemand van dezelfde, óf van een hogere klasse. Vincent was een paar keer flink verliefd en had een aantal relaties, maar trouwde nooit. Zijn familie vond de keuzes die hij maakte niet gepast, en liet hem dat ook duidelijk merken. 

Bespreek eerste de context en vervolgens de informatie in de hotspots. 

'Wat ik wil en mij ten doel stel is bliksems moeilijk en toch geloof ik niet dat ik te hoog mik.'

Vincent schreef:

Vrienden

Wat verwachten vrienden van jou, denk jij?

Tegenwoordig

Context

Tegenwoordig spelen verwachtingen nog steeds een grote rol bij stress en druk. Denk maar aan artiesten als Stromae, of aan topsporters zoals de Amerikaanse turnster Simone Biles. Maar ook mensen die niet zo in de schijnwerpers staan kunnen stress en druk ervaren. Misschien jij ook wel.

Ik

Wat verwacht jij van jezelf?

Familie

Zijn er dingen die jouw familie van je verwacht?

Liefde

Ervaar je rondom de liefde ook verwachtingen?

Maatschappij

Wat denk jij dat er vanuit de maatschappij van jou wordt verwacht?

School

Welke verwachtingen van jou zijn er vanuit school?

Optie: laat de leerlingen voor zichzelf bedenken/opschrijven wat er per categorie van hen verwacht wordt. Of laat hen er eentje kiezen.

Stelling:
stress krijg je vooral door anderen.

Eens

Oneens

Optie: laat de leerlingen antwoorden via hun device. 

Optie: laat de leerlingen hun antwoord geven door te staan voor 'eens' en zitten voor 'oneens'. 

Laat de leerlingen (klassikaal of in duo's) in debat gaan over de stelling.

Duur filmpje: 3.13 min.

Ervaar jij wel eens stress of studiedruk?

Ja

nee

Laat leerlingen deze vraag voor zichzelf beantwoorden. 

Daarna: check in duo's. 

In welk van de drie
jongeren herken jij je
het meest qua uitspraken?

Wie van de drie: afbeelding

1. De persoon links
2. De middelste persoon
3. De persoon rechts

Leerlingen beantwoorden deze vraag individueel.

Daarna kort klassikaal bespreken. 

Van welk van hen
zou jij wat meer
willen hebben?

Wie van de drie: afbeelding

1. De persoon links
2. De middelste persoon
3. De persoon rechts

Let op: het gaat bij deze vraag om de eigenschappen van de jongeren (niet om uiterlijke kenmerken). 

Leerlingen beantwoorden deze vraag individueel.

Daarna kort klassikaal bespreken. 

Hoe zou je dit kunnen
bereiken?

Werkvorm: check in duo's. 

Zou je elkaar hierbij
kunnen helpen?

Werkvorm: denken, delen, uitwisselen in kleine groepjes (4 tot 6 leerlingen).

Waar denk je dat mensen in jouw omgeving stress van krijgen?

Optie: leerlingen beantwoorden de vragen individueel. Daarna een aantal klassikaal bespreken. 

Zeg jij weleens
net voor een toets:
'Ik heb niet geleerd'?

Ja

nee

Optie: laat de leerlingen hun antwoord geven door te staan voor 'ja' en zitten voor 'nee'. 

Hoe reageren anderen daar dan op?
En waarom denk je dat ze zo reageren?

Deze twee vragen kunnen klassikaal besproken worden. 

Opdracht: alle ballen in de lucht

Stap 1

Neem een vel papier. Welke dingen veroorzaken op dit moment stress bij jou? Schrijf ze op. Teken om elk ding een cirkel, zodat het een bal wordt. Varieer in grote en kleine cirkels als dat passend voor jou is. Veel stress? Grote cirkel. Minder? Kleiner.

Intro

Ken jij het gevoel dat er soms veel van jou gevraagd wordt? Door jezelf en / of door anderen?

Stap 2

Bedenk nu voor elke bal wie jou daarbij mogelijk kan helpen. Schrijf dat ernaast.

Vincent als voorbeeld

Let op: het gaat om dit moment. Over een paar maanden kunnen er weer hele andere dingen in de cirkels staan. 

Waar heb jij nu het meest aan? Kies een van deze opties:

Overzicht houden: planning maken

Maak een planning van de dingen die je de komende twee weken moet doen. Welke activiteiten worden beïnvloed door de stressdingen op je papier? Markeer ze. Hebben ze meer tijd nodig, denk je? Dan kun je ze bijvoorbeeld spreiden over meerdere momenten. Bedenk wat voor jou het beste werkt. Probeer alles zo duidelijk mogelijk op te schrijven, zodat je meteen weet wat je moet doen als je het leest.

Rust in je hoofd: meditatievideo

Soms helpt het als je even een moment rust neemt om je hoofd leeg te maken. Bijvoorbeeld door een meditatievideo te doen. Volg de aanwijzingen van de stem en focus en ontspan met deze mindfulness meditatievideo.

Planning maken kan alleen of in groepjes van 2 of 3. 

De mindfulness is zelfstandig.

Wat is mindfulness?

Mindfulness gaat over de kunst om aanwezig te zijn in het hier en nu, het volledig bewust zijn van de huidige ervaring. Mindfulness stimuleert je welzijn, helpt om beter om te gaan met de lastige kanten van het leven, en bevordert je geestelijke gezondheid en gevoel van welbevinden.

Doorpraten?

• Mentor/docent
• Vertrouwenspersoon
• Zorgcoördinator
• Iemand die jij vertrouwt
• Huisarts/schoolarts
• jongerenhulponline.nl
• Kindertelefoon: 0800-0432
• @ease

@ease is er voor alle jongeren van 12 tot 25 jaar! Ze kunnen er terecht om te praten over hun mentale gezondheid, school, werk, seksualiteit of financiën. Dat kan ook anoniem.