KUA les 3: Verlichting, Industrialisatie en Romantiek

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

KUA les 3: Verlichting, Industrialisatie en De Romantiek

Inhoud van deze les:

Modernisme: wat gaat eraan vooraf?

De Verlichting

De Industriële Revolutie

De Romantiek

Denk na over deze vraag

Lees meer over begrippen

Oorzaak - Gevolg

Quotes

Onder dit kopje zie je (fantasierijke) quotes. Lees hier meer over de maker of het onderwerp in een werk.

Modernisme

Avant-gardekunst eerste helft twintigste eeuw

Beter begrip van het modernisme?  Dan moeten we eerst kijken naar de 18e en 19e eeuw!

Wat betekent avant-gardekunst?

Avant-gardekunst is vooruitstrevende kunst. In oorlogsituaties was de 'avant garde' de ploeg die vooruit liep om het terrein te verkennen. In termen van kunst zijn de avant-gardekunstenaars dus de verkenners van nieuwe grond!

Iedereen kent wel het woord 'modern'. Het betekent 'van deze tijd, snel, nieuw, zakelijk, functioneel'. In de kunst heeft het 'modernisme' betrekking op avant-gardekunst (vooruitstrevende kunst) uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Voor een goed begrip van de stormachtige ontwikkelingen die de kunst doormaakt in die periode, is het van belang om wat van de voorgeschiedenis te weten. Een aantal van de veranderingen vinden hun oorsprong in de situatie waarin de maatschappij en de kunst zich aan het einde van de negentiende eeuw bevinden. Het is in deze periode dat de moderne samenleving geboren wordt. 

Bron: ART-history - De twintingste eeuw. 

1. Cultuur van het moderne. Inleiding: de negentiende eeuw (blz 6-7).

De Verlichting

Hoogtijdagen van De Verlichting

De periode van De Verlichting is niet goed af te bakenen, maar deze periode bereikte het hoogtepunt ten tijde van de achttiende eeuw. (1700-1800). 

"Voor jou kennis én voor jou kennis!"

Denis Diderot(1713-1784) zette zich 15 jaar in om een encyclopedie te maken met informatie van en voor het volk. Hij werd vaak tegen gewerkt door de kerk en andere instanties, omdat zij dreigden hun macht te verliezen door de verspreiding van kennis.

Het tijdspad van De Verlichting is lastig af te bakenen, maar we kunnen met zekerheid zeggen dat het hoogtepunt van de verlichting ligt in de achttiende eeuw. 

Op de afbeelding is de eerste encyclopedie van Diderot (uit 1751-1772) te zien.

Wat is De Verlichting?

De verlichting is een intellectuele beweging uit de achttiende eeuw. De belangrijkste waarden van deze beweging waren: rationalisme en empirisme. 

Rationalisme en Empirisme

De wetenschappelijke methoden rationalisme en empirisme waren belangrijk voor de verlichting. De bron van informatie was bij beide methoden anders: het rationalisme haalt zijn informatie uit de ratio (het denken), het empirisme uit de zintuigelijke ervaringen van de wetenschapper. 

Traditie v.s. vernieuwing

Tijdens de verlichting kwamen veel verschillende ideeën en kwesties onder de loep te liggen. Veel gevestigde en "stoffige" gedachten of tradities werden 'in het licht' van de ratio gebracht. 

Vertel hier over de basis van de verlichting:

Tijdens de verlichting kwamen veel verschillende (maatschappelijke) ideeën en kwesties onder de loep te liggen. Veel gevestigde en "stoffige" gedachten of tradities werden 'in het licht' van de ratio gebracht. 

Het was de gouden periode voor filosofen en wetenschappers.

De Industriële Revolutie

Mechanisering

Mechanisering

Er ontstaan fabrieken die met mechanisering productieprocessen van mensen overnemen. 

Spoorlijnen

Om de fabrieken aan te drijven wordt steenkool nodig én: er moet een manier gevonden worden om steenkool te vervoeren. De eerste spoorlijnen worden aangelegd en stoomschepen vervangen de zeilvaart. 

Arbeiders

De industrie zorgt eerst voor economische vooruitgang, maar al snel blijkt dit maar voor een select groepje te zijn: de bourgeouisie. 

"Dus ik word lui als ik normaal betaald word..?"

Groeiende concurrentie zorgt ervoor dat wordt bezuinigd op lonen. Daarnaast dachten ondernemers dat werknemers lui werden als ze te veel betaald kregen. Resultaat: lange werkdagen en een hongerloon.

Afbeelding: Lewis Hine - Een meisje in een katoenfabriek. 

Ook fabrieken voor snellere productie van stoffen verschijnen opeens in grote getale. 

Charlie Chaplin maakte in 1936 al een film die de gek aan stak met het 'Moderne leven'. 

In het fragment is 'The feeding machine' te zien, een gekke, surrealistische scene waarin ook de negatieve effecten van industriële vooruitgang worden belicht. 

"Oh kon ik maar onstnappen..."

Caspar David Friedrich schilderde deze jongeman in een indrukwekkende natuur. Natuurlijke fenomenen die ons het gevoel geven dat we overweldigd worden of nietig zijn geven de Romantici een ontsnappingsmogelijkheid (escapisme) en is daarom een veelvuldig onderwerp van Romantische schilderijen.

De erbarmelijke omstandigheden van de nieuwe industrie en de snelle samenleving zorgt ervoor dat kunstenaars zich niet meer identificeren met de maatschappij. Ze gaan op zoek naar rust en willen ontsnappen. Ze vluchten in de natuur, het raadselachtige, het sublieme. 

In dit schilderij van Friedrich wordt verwezen naar een duistere natuur en een aanbidding voor een god (het ongrijpbare). 

Vervuiling v.s. Natuur

De stedelijke gebieden vervuilden snel door onder andere de vele fabrieken op steenkool. Alles was grauw en vies, en de kunstenaars konden zich niet identificeren met die omgeving. Om de puurheid op te zoeken, verdiepten ze zich in de natuur!

Op dit schilderij van William Turner is een heftige storm te zien waarin een boot genadeloos wordt meegesleurd. De ruigheid van de zee en de lucht wordt op een ruige wijze weergeven: het is bijna impressionistisch. De overweldigende kracht van de natuur is een duidelijk onderwerp in dit schilderij.

Ik zet mij af tegen jullie waarden!

De Romantiek zette zich af tegen de verlichting en de snelle ontwikkelingen van de Industriële Revolutie. Ook bij de Salon van Parijs zorgden de Romantici voor de nodige hoeveelheid opschudding.

Eugène Delacroix

Dit schilderij heet 'De vrijheid leidt het volk'. Het is een schilderij gemaakt in 1830 door Eugène Delacroix en werd in 1831 tentoongesteld tijdens de Salon van Parijs. Het schilderij behoort bij De Romantiek.

Eugene Delacroix - De vrijheid leidt het volk (1830). 

Dit schilderij neemt deel aan de salontentoonstelling van Parijs in 1831. 

Het onderwerp is de driedaagse Julirevolutie in Frankrijk. Een revolutie waar, volgens dit schilderij, alle klassen achter stonden.

Romantiek: 

Afzetten tegen de status quo van de Salon 

Dit schilderij was gedurfd voor een salontentoonstelling, ten eerste omdat het geen weergave was van een historische gebeurtenis of mythe: het was een verbeelding van een recente gebeurtenis! 

In de Academie, en dus bij de Salon's, waren vooral historische gebeurtenissen en (Oud-Romeinse) mythen het belangrijkste onderwerp. Ze werden op realistische wijze geschilderd en bevatten vaak reverenties naar de klassieke tijd: Neo-classisisme was de 'mainstream' stijl van de salon. 

Delacroix heeft daarnaast de 'held': Marianne een plaats gegeven tussen het volk, waar ze volgens eerdere regels waarschijnlijk zwevend boven het 'gewone volk' zou zijn afgebeeld. Op die manier zou zijn aangegeven dat zij een personificatie is van een begrip: vrijheid. Ook is het uiterlijk van de vrouw absoluut niet volgens het schoonheidsideaal van de klassieke oudheid: tijdens de salon werd de weergave van de vrouw zelfs benoemd als 'een hoer' of 'viswijf'. Het schilderij schudde in ieder geval het degelijke publiek op!

Wat is De Romantiek?

De Romantiek is een bijzondere (kunst)stroming, omdat het vooral uit gaat van gevoel en van een bepaalde mind set. De stroming kwam op rond 1750 en ontstond vooral uit reactie op het onstaan van de 'moderne wereld' van wetenschap en industrie. 

Wetenschap en ratio v.s. gevoel en natuur

De Romantiek is een directe reactie op de ratio en de ontwikkelingen van de verlichting. Ze laten wetenschappelijk denken los en leggen de focus op gevoel, liefde en subjectiviteit. Het overweldigende van de natuur is een belangrijk onderwerp.

Industriële Revolutie en De Verlichting

Ratio

Snelheid en vooruitgang

Verbeelding wetenschap en Klassieke Oudheid

De Romantiek

Gevoel

Ontsnappen aan de snelle samenleving

Verbeelding raadselachtige

en overweldigende

Oefening

Zoek op internet 5 belangrijke beeldende kenmerken van de beeldende kunst uit de volgende periodes: 

Romantiek, realisme, impressionisme, post-impressionisme en expressionisme.

Schrijf ook drie belangrijke kunstenaars van deze periode op.

Volgende les: 

Realisme

Impressionisme

Exotisme

Post-Impressionisme

Tip van de dag!

Herinneren jullie de feeding machine van Charlie Chaplin nog? In de hedendaagse kunst is ook een goed voorbeeld te vinden van gekke (nutteloze) machines. Simone Gertz maakte deze Breakfast Machine. Haar YouTube account is ook zeker een blik waard! 

Met deze dia kan nog een leuke link gelegd worden met hedendaagse kunst en de industriële revolutie. Ook nu gaan technische vernieuwingen alle kanten op, maar is het allemaal wel zo rooskleurig?