1.3 Platentektoniek havo 4

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

1.3 Platentektoniek 

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les kan je:

uitleggen hoe en waarom de aardplaten bewegen;

Benodigde voorkennis 

Je weet wat convectiestromen zijn;
Je weet wat basalt en graniet is;
Je weet dat platen op verschillende manieren bewegen;
Je weet dat platentektoniek zorgt voor bergen, aardbevingen en vulkanen;

Het grote plaatje

Endogene processen

- Processen die zich afspelen binnen de aardkorst

Hoe beweegt de aarde?

Plaatbewegingen

Convergente plaatbeweging

• continentale plaat en een oceanische plaat 
• of 2 continentale platen 
• of 2 oceanische platen

Divergente plaatbeweging

• 2 oceanische platen 
• of 2 continentale platen 

Transforme plaatbeweging

• meestal 2 continentale platen 

Divergentie

Uit elkaar

Opwaartse convectiestroom (platen bewegen van 

elkaar af)

1. Twee oceanische platen:

• Mid-oceanische rug
  
• magma stroomt hier naar buiten en vormt nieuwe oceanische korst (basalt)
  
• Effusief vulkanisme, spleeteruptie, lichte aardbevingen
  

Divergentie

- Warmte is oorzaak: magma stijgt op ( de mantel kan de warmte niet kwijt, waardoor er druk wordt opgebouwd en de korst breekt!

- Magma botst tegen de onderkant van de aardkorst (lithosfeer)

- Lithosfeer wordt omhoog geduwd

- Er ontstaan scheuren in de lithosfeer.

Verder weg van de MOR is de oceaan dieper 

2 redenen.

Verder weg van de MOR is de oceaan dieper.

De korst is daar ouder en heeft langer de tijd gehad om af te koelen.

Daardoor is gesteente compacter, zwaarder dus zakt het dieper in de plastische asthenosfeer.

Daardoor is gesteente compacter, dus dunner.

Divergentie

Uit elkaar

2. Twee continentale platen:

• continent scheurt uit elkaar 
• Deel zakt weg -> loopt vol water (slenk)
• Hoger gelegen gedeelte vormt gebergte (horst)
• Vulkanisme langs breuk

Convergentie

Naar elkaar toe

Neerwaartse convectiestroom

1. een oceanisch, een continentaal

• Subductie: oceanisch zakt onder continentaal
• Aardbevingen door over elkaar schuiven platen
• Oceanische plaat smelt.
• Explosief vulkanisme: taai magma door mengeling sedimenten, gas en korst 
• Trog
• Plooiingsgebergte (bergketen langs breuk)

Convergentie

Naar elkaar toe

2. twee oceanische platen

• Subductie: oudere zakt onder jongere plaat
• Trog
• Vulkanische eilandenboog

Convergeren van 2 oceanische platen --> subductie

Ten zuiden van Japan liggen twee convergerende oceanische platen. 

Pacifische plaat

Filipijnse plaat

Convergentie

Naar elkaar toe

3. twee continentale platen

• Beide platen even zwaar
• plooiing van de platen -> gebergte
• Aardbevingen

convergentie: Naar elkaar toe

Zware oceanische plaat duikt onder lichtere continentale plaat = subductie	Twee continentale platen tegen elkaar
- Gebergtevorming (Andes) - Trogvorming	- Gebergtevorming: plooiingsgebergte (Himalaya)

De vorming van de Alpen

• convergentie (naar elkaar toe)
• opstuwing land
• plooiingsgebergte 

Klik op de illustratie 

Schild

Oceanische korst recycled zichzelf.

Continentale korst duikt niet weg. Wordt afgebroken door verwering en erosie. 

Oudste, afgevlakte gedeelte -> schild

Transform

Langs elkaar

• aardbevingen
• Geen afbraak of opbouw 

Processen

Bij plaatektoniek zijn drie processen erg belangrijk:

• Convectiestroming
• Seafloor spreading (ridge push)
• Subductie (slab pull)

Deze processen zorgen er samen voor dat de platen in beweging zijn

Oorzaak platentektoniek

Lang werd gedacht dat het door convectiestromen kwam, maar tegenwoordig geven ze het model van ridge push and slab pull model als voornaamste oorzaak

Waarom bewegen die aardplaten ook alweer?

De hitte van de aardkern verwarmt de mantel, waardoor mantelmateriaal omhoog beweegt naar het aardoppervlak. Daar koelt het onder de lithosfeer af om weer naar beneden te zakken.

convectiestromingen

Ridge Push

Het magma dat bij divergentie

tussen de platen opstijgt, duwt

de platen uit elkaar.

  

(Hier is dus sprake van een

duwkracht)

Slab pull

Het gewicht van een plaat die omlaag

duikt zal de plaat verder de diepte in

sleuren.

De zwaartekracht speelt

dus een belangrijke rol

(Er is als het ware sprake van een trekkracht)

• hoe verder weg van de Mid-Oceanische Rug, hoe dieper de oceaan 
               - magma duwt bij MOR de oceanische korst omhoog.   
  
               - hoe ouder oceanische korst, hoe verder afgekoeld, hoe  dunner en                             zwaarder, hoe dieper de korst in de mantel zakt.

Hoe komt het dat de oceaan ondieper is in het midden?

Aantekening laten maken: ridge push en slab pull

Breukgebergten ontstaan waar twee 

continentale platen uiteen drijven (divergentie).

Rek: Verschijnsel dat optreedt als een aardplaat uit elkaar wordt getrokken onder invloed van platentektoniek.

Ontstaan van riftvallei

Breuklijnen

- Overal in de aardkorst zitten breuklijnen --> ook bij riftvalleien

- De aarde is hierdoor eigenlijk wat instabiel

- Geen grote plaatgrenzen, maar kleinere breuken op een plaat! 

Divergentie: Breukgebergte

Breuken in de korst

Lage delen: Slenk

"hoge delen": Horst

Type gebergte: Breukgebergte

Voorbeelden: Dode zee (slenk), Rijndalslenk (slenk), Jura, Zwarte Woud, Vogezen (horst)

1. Opbollen aardkorst

2. Door divergente beweging en opbollen ontstaan scheuren

Divergente zone in het oosten van Afrika

• Losbreken van Oost-Afrika: Riften
  
• Ontstaan Riftzone --> Oost-Afrikaanse Slenk

      of Riftvallei

• Delen zakken weg (slenken)
  
• En delen komen omhoog (horsten of 

     riftschouders)

• --> Breukgebergte
  
• Magma aan het oppervlak: vulkanen!
• In slenken: Eerst (langgerekte) meren
• Als deze groter worden: oceanen