T4 Evolutie - Herhaling

Herhaling
V4
Thema 4
Evolutie
1 / 30
next
Slide 1: Slide
BiologieMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

This lesson contains 30 slides, with interactive quizzes, text slides and 1 video.

time-iconLesson duration is: 120 min

Items in this lesson

Herhaling
V4
Thema 4
Evolutie

Slide 1 - Slide

BS1: organisch <-> anorganisch
Anorganische stoffen zijn:
  • klein en eenvoudig gebouws
  • bestaan maar uit een paar atoomsoorten
  • belangrijkste voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen zijn:
  • ingewikkelder van bouw
  • bestaan ten miste uit C, H en O atomen (vaak N en/of P en soms S en andere soorten)
  • zijn door organismen geproduceerd 
  • belangrijkse voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

Slide 2 - Slide

BS1: zelforganisatie
Eenheden uit een bepaald organisatieniveau (toevallig) samenkomen en daardoor nieuwe eigenschappen krijgen op een hoger organisatieniveau

Voorbeelden
  • Organische moleculen uit de oersoep vormen gezamenlijk de eerste oercellen
  • Celdifferentiatie
  • Populatievorming

Slide 3 - Slide

BS1: prokaryoot <-> eukaryoot
prokaryoot
  • Organismen zonder een echte celkern in de cellen
  • Altijd eencellig
  • Domeinen: bacteriën en archaea

eurkaryoot
  • Organismen met echte celkernen in de cellen
  • Vaak meercellig maar kunnen ook eencellig zijn
  • Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Slide 4 - Slide

BS1: autotroof <-> heterotroof
autotroof
  • Organismen produceren voor hun eigen organische stoffen
  • Nemen alleen anorganische stoffen uit hun omgeving op
  • Fotoautotroof (energie uit licht), chemo-autotroof (energie uit chemische processen)

heterotroof
  • Organismen produceren eigen organischce stoffen uit andere organische stoffen
  • Nemen ook organische stoffen op uit omgeving want zijn daarvan afhankelijk
  • Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Slide 5 - Slide


Zeeanemoon
In afbeelding 3 zie je bijzondere zeeanemonen. Deze organismen vangen hun prooi met tentakels. De zeeanemoon Anthopleura elegantissima kan een symbiose (langdurige samenleving) aangaan met de alg Symbiodinium californium.

Wat voor organismen zijn de anemoon en de alg vóórdat ze de symbiose aangaan?

A
De anemoon en de alg zijn beide autotroof.
B
De anemoon en de alg zijn beide heterotroof.
C
De anemoon is autotroof en de alg is heterotroof.
D
De anemoon is heterotroof en de alg is autotroof.

Slide 6 - Quiz

BS1: Welk celtype hoort bij welk domein/rijk?
prokaryota
funghi 
(schimmels)
animalia
(dieren)
plantae
(planten)

Slide 7 - Drag question

BS1: Aan welke eigenschappen is een dierlijke cel te herkennen?

Slide 8 - Open question

BS1: taxonomie (indelingsbiologie)
taxon (mv taxa)
indelingsrang

binaire naamgeving
Genusnaam soortnaam
vb Canis lupus (wolf)

genusnaam met hoofdletter
soortaanduiding met kleine letter

Er is sprake van verwantschap bij zelfde Genusnaam

Slide 9 - Slide

BS1: Zet de taxa in de juiste volgorde. Boven in de grootste en onderin de kleinste.
soort (species)
ondersoort (ras)
geslacht (genus)
familie
orde
klasse
stam
rijk
domein

Slide 10 - Drag question

BS2: archaea <-> bacteriën
Archaea
  • heel erg klein (elektronenmicroscoop)
  • klein domein 
  • extremofiel (kunnen overleven in extreme omstandigheden)

Bacteriën
  • heel erg klein (elektronenmicroscoop)
  • groot domein 
  • circulair chromosoom in cytoplasma met losse plasmiden
  • heterotroof (behalve cyanobacterien/blauwalgen)

Slide 11 - Slide

BS2: voortplanting en genetische diversiteit bij prokyaroten 
deling
  • snel en kost weinig energie
  • dochtercellen zijn genetisch identiek
  • toch genetische diversiteit door hoge mutatiesnelheid
Conjugatie
  • uitwisseling van plasmiden
  • uitwisseling door seks pilum (buis)
  • toch genetische diversiteit door hoge mutatiesnelheid

Slide 12 - Slide

BS1: Virussen en bacteriofagen
  • extreem klein
  • afhankelijk van gastheercellen
  • laten niet alle levenskenmerkend zien
  • bevatten oppervlakteeiwitten, eiwitmantel en DNA/RNA
bacteriofaag
  • type virus dat bacterien infecteert
  • kan worden gebruikt bij bestrijding bacteriele infectie

Slide 13 - Slide

Slide 14 - Video

BS2: schimmels
  • heterotroof
  • eencellig of meercellig
  • celwanden bevatten chitine

ééncellig
  • gisten (bakkersgist)
  • voortplanting door deling

meercellig
  • schimmeldraden (hyfen)
  • voortplanting door sporen
  • mycelium (netwerk van schimmeldraden)
  • paddestoelen


Slide 15 - Slide

Terugblik: bacteriën en schimmels
Dit is juist!
Dit is onjuist!
Schimmels bestaan uit meerdere cellen dit noem je meercellige schimmels
Schimmels ruimen resten van dode organismen op in de natuur
Alle schimmels kun je eten
Schimmels veroorzaken geen ziektes bij mensen
Bacteriën bestaan uit één cel
Bacteriën bewerken voedsel in je darmen zodat het beter te verteren is
Bacterien kunnen voedsel NIET laten bederven

Slide 16 - Drag question

BS3: zie afbeelding hiernaast. Deze giraffen evolueren volgens de leer van...
A
Jean Baptiste de Lamarck
B
Charles Darwin

Slide 17 - Quiz

BS3: Darwinisme - evolutie volgens Charles Darwin
Pijlers van het Darwinisme
  • Er is variatie binnen de populatie / elk individu in de populatie is anders dan anderen
  • Er is te weinig draagkracht voor elk individu in de populatie (struggle for life)
  • Sommige individuen hebben een selectievoordeel ten opzichte van anderen 
  • Individuen met selectievoordeel hebben een grotere voortplantingskans en daardoor een grotere overlevingskans
  • Door onderlinge voortplanting van individuen met selectievoordeel neemt frequentie van eigenschap in populatie toe.

Neo-Darwinisme: de variatie binnen een populatie heeft een genetische oorzaak: mutaties

Slide 18 - Slide

BS3: Het juiste antwoord op een 'Darwinvraag'. Hoe is in de evolutie een bepaalde eigenschap ontstaan?
Een 'Darwinantwoord' bestaat altijd uit de volgende elementen
  • Benoem letterlijk: "Er is sprake van genetische diversiteit in de populatie" 
  • Beschrijf op welke wijze de omgeving selectiedruk uitoefent op de populatie
  • Beschrijf welk selectievoordeel sommige individuen (dan) hebben
  • Benoem letterlijk: "Door onderlinge voorplanting wordt de gunstige eigenschap doorgegeven aan het nageslacht"

Gebruik nooit: "het organisme heeft zich aangepast" Dit is echt FOUT!

Sleutelwoorden in een Darwinantwoord: genetische variatie, selectiedruk, selectievoordeel, onderlinge voortplanting

Slide 19 - Slide

De volgende tekst is evolutionair niet juist opgesteld.
De ijsbeer paste zich aan aan zijn nieuwe, sneeuwrijke omgeving door zijn vacht wit te laten worden

Maak van de bovenstaande omschrijving een juist 'Darwinantwoord'.

Slide 20 - Open question

BS5: homologie <-> analogie
homologie
  • zelfde ontstaansgeschiedenis
  • zelfde bouwplan
  • verschillende functies

verwantschap
analogie
  • verschillende ontstaansgeschiedenis
  • verschillend bouwplan
  • zelfde functies

geen verwantschap

Slide 21 - Slide

BS5: Rudimentaire organen
  • organen die in de loop van de evolutie hun functie hebben verloren
  • organen kunnen zelfs verdwijnen
  • voorbeelden: blindedarm bij de mens, bekken bij een walvis, dijbeen bij een slang

Slide 22 - Slide

BS5: Cladistiek
afstammingsboom

clade (= tak)
  • een groep organismen met overeenkomstige voorouder

splitsingspunten in cladogram
  • dichotoom (van een tak naar twee takken)
  • een gemeenschappelijke voorouder
  • boven splitsing verschillen clades slechts in 1 eigenschap

splitsingspunt


Slide 23 - Slide

BS5: In welk cladogram zijn C en D het meest verwant aan elkaar én zijn zij het meest verwant aan soort E i.v.m. soorten A en B?

Slide 24 - Open question

BS5: Cladistiek
Men streeft naar clades waarbij alle nakomelingen van een gemeenschappelijke voorouder zijn opgenomen.
Clades waarbij dit het geval is noem je: monofyletisch

Sommige clades zijn polyfyletisch
Dit is een clade waarin organismen zijn opgenomen waarin niet de gemeenschappelijke voorouder is opgenomen

Clades waarvan de gemeenschappelijke ouder en een deel van alle nakomelingen maar niet allen zijn opgenomen, noemt men parafyletisch

Slide 25 - Slide

BS5: Hoe in clades indelen?
Tot ver in de 20e eeuw:
  • op basis van uiterlijke kenmerken

Vrij recentelijk: op basis van moleculaire homologie
  • overeenkomsten in DNA sequenties
  • overeenkomsten in eiwitbouw (homologie in aminozuurvolgorde (primaire structuur))

Hierdoor kunnen cladogrammen er totaal verschillend uitzien!
Een recente ontdekking op basis van indeling in moleculaire homologie laat zien dat walvissen zeer nauw verwant zijn aan hoefdieren.
Een blauwe vinvis is nauwer verwant aan een giraffe dan aan een haai.

Slide 26 - Slide

Soortvorming
Cladogram = dichotoom
UIt een soort kunnen twee nieuwe soorten ontstaan

maar...

evolutionaire processen zoals mutatie, selectiedruk, selectie verklaren niet waarom meerdere soorten uit één voorouder kunnen ontstaan.

Het ontstaan van twee soorten uit één gemeenschappelijke soort voorouder wordt soortvorming genoemd.

Slide 27 - Slide

Soortvorming
Allopatrische soortvorming
  • geografische isolatie
  • verschil in selectiedruk in beide nieuwe omgevingen
  • selectie op verschillende eigenschappen
  • na verloop van tijd: populaties kunnen niet meer onderling voortplanten

Slide 28 - Slide

Tips ter voorbereiding op de toets
  • Leer alle begrippen eerst uit je hoofd
  • Spendeer meer tijd aan oefenen dan aan leren
  • Oefen vooral veel met de vaardigheden 
  • Bekijk bronnen altijd kritisch

Waar vind je meer oefenmateriaal?
  • Examentrainer in je boek (achterin het hoofdstuk)
  • biologiepagina.nl (kies 4H > Evolutie in kolom biologie voor jou)
  • bioplek.org (vooral animaties)

Succes!!!

Slide 29 - Slide

Slide 30 - Slide