1.3: Amsterdam in de Gouden Eeuw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Aan de slag met:

• leren:
• kenmerkende aspecten (1 t/m 25)
• verplichte voorbeelden (blz 29/30)
• (af-)maken:
• tekstvragen  hoofdstuk 1.3
• CE vragen hoofdstuk 1.3

Belangrijk: Maandag a.s diagnostische toets

Impressie van het ontstaan en de groei van Amsterdam

Het ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)

KA:

- De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

- Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

 Internationale handel, de Republiek in bloei

• Oorzaken van de economische bloei in de Republiek, vooral in Amsterdam:
  


• 1.  Oostzeehandel (moedernegotie) leidde tot de stapelmarkt
•     Extra voordeel:  Amsterdam had 'eigen schepen' itt de Hanzeaten



• 2. 1585: 'Val van Antwerpen' > 
•      Blokkade van de Schelde door Geuzen > concurrent uitgeschalkeld +
•      vele ambachts- en kooplieden vertrokken naar de Republiek > impuls economie
• 3. Innovatief oa:
•      fluitschip, klok, windmolens, (houtzagerijen en droogleggingen), goede infrastructuur 
• 4. Oorlogsgeweld in buurlanden

handel in luxe artikelen, afkomstig uit Azië

handel in bulkgoederen, afkomstig uit de landen rondom de Oostzee

Documentaires over 

1. 'Oorlog op zee'

(15 min)

2. de VOC 

(15 min)

3. de Batavia (schip)

(15 min)

0

0

0

WIC (1621 - 1792)

• West-Indische Compagnie >
• monopolie op handel met Am. 
• opgericht na 12-jarig bestand >
• doorstart oorlog met Spanje
• Kaapvaart (o.a. Zilvervloot, 1628) 
• Slavenhandel
• minder succesvol dan de VOC

bestuur in de Republiek:

• regenten in de Gewestelijke Staten
• gewesten soeverein: 
• wetgeving/belastingen/rechtspraak
• defensie en buitenlandse zaken in:
• Staten-Generaal belangrijk:
• raadspensionaris van (gewest) Holland
• daarnaast: stadhouder > 
• aanvoerder Staatse leger 

Staten-Generaal

• Ridderzaal in Den Haag


• ook bemoeienis met internationale handel:
• VOC (1602) en WIC (1621)


• - handelscompagnieën samengevoegd
• - monopolierecht
• - verdragen sluiten met inlandse vorsten
• - forten bouwen / oorlog voeren 
• - koloniën stichten
• - kaapvaart
•  in zekere zin: oorlogseconomie

JP Coen, stichter van Batavia

Tegenwoordig aan discussie onderhevig:

- @Meeto beweging

- kolonialisme onder vuur

Oorlogsgeweld in buurlanden bevorderde economie Republiek:

1. Heilige Roomse Rijk: 

    - RK <> Lutheranisme ondanks '1555' > 30- jarige oorlog (1618-1648)

    - export (oa textiel, wapens) winstgevend voor Republiek

2. Engeland: beleid koning Karel I (1625 >) onder vuur:  

   - centralisatie bestuur > hogere belastingen 

   - katholicisme herstellen > ruzie met Anglicaanse kerk en parlement > parlement ontbonden > 

  - burgeroorlog > Karel I onthoofd (1649) , Republiek olv Cromwell (dictatoriale macht, 10 jr)

Impressie vanuit de speelfilm 'To kill a king'.

Opdracht: Ontleen aan het filmfragment de reden die Karel I aanvoerde om zijn veroordeling te verwerpen, en de reden voor Cromwell om dit besluiten te verdedigen. 

Oorlogsgeweld in buurlanden bevorderde economie Republiek:

3. Frankrijk: 

  - betrokken bij 30-jarige Oorlog (Lodewijk XIII / kardinaal Richelieu steunden de protestanten ....)

  - beleid Lodewijk XIV (1643-1715): absolutisme en bestrijden protestantisme >

  - vlucht hugenoten, oa naar de Republiek, 

  - veelal welgestelde ondernemers/ambachtslieden 

Lodewijk besluit Hugenoten te vervolgen (1685)

Arbeidsimmigranten in de Republiek

• vele immigranten door:
• - welvaart republiek
• - religieuze tolerantie (gewetensvrijheid) 
• - oorlogsgeweld 
• Hugenoten, Joden, arme 'Duitsers' >
•  bevolkingstoename, vooral in A'dam:
•  1570: 30.000        1688: 200.000
•  Stadsuitbreidingen > 
• grachtengordel:
•  video >>>>>>>>>>>
• Animatie (dia 14)

Een deftig bestaan

• regenten vormden een oligarchie en
• aristocratisering:
•  - buitenhuizen, luxe grachtenhuizen
•  - adellijke titels gekocht
•  - minder gefocust op handel
•  - luxueuze levensstijl oa schilderijen:

Huis met de Hoofden, De Geer

Croese, 

graanhandelaar te Delft, 

Jan Steen

KA: .... de bloei in cultureel opzicht van de Republiek

Rembrandt: Marten en Oopjen (1634)

Rembrandt: Portret van een geleerde (1645)

Zelfportret Rembrandt, 1669

Wetenswaardigheden 

1975

messteken

1990: met zwavelzuur bespoten

gered door gedestilleerd water

Nachtwacht voor en in WO II

'ondergedoken' in: de duinen,

een kasteel en de mijnen

Interactief programma op:

Beleefdenachtwacht.nl

korte introductie op volgende dia

Buitenlandse compagnieën:

1. Engeland

• East India Company (1600) 
• -  verloor aanvankelijk concurrentiepositie aan VOC 
• -  vanuit handelsposten in India producten verhandeld
• - vanaf 2e helft 17 eeuw, meer concurrentie voor VOC
• -  1651: 'Act of Navigation' >
• - aanval op Nederlandse handelspositie >
•  3 'Engelse zeeoorlogen' (1652, 1665, 1672) 
•  Protectionisme en Mercantilisme ook door Frankrijk:

Buitenlandse compagnieën:

2. Frankrijk

• Compgnie de Indes Oriëntales (1664)
• Louis XIV en Colbert 
• Monopoliepositie, naast:
• Invoerrechten en
• Havens gesloten voor Hollanders
• Gevolgen beleid Frankrijk en Engeland:
• Handelspositie Nederland bedreigd >
• 'Van Gouden Eeuw naar Zilveren Eeuw'
• Ook van belang:
• Vrede van Münster (1648)

Spanningen binnen Republiek inherent aan bestuursvorm:

• Tussen raadspensionaris en stadhouder vaak machtsstrijd:
  
• Raadspensionaris behartigde de belangen van de rijke  burgers/handelaren/kooplieden > 
• internationaal goede contacten
• Stadhouder ontleende gezag aan militaire status >
• zocht oplossing voor conflicten met buitenland vaak in militair ingrijpen
• Extra Info:
• Probleem speelde al bij 12-jarig Bestand (1609 - 1621)

stadhouder prins Maurits van Oranje (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

Standbeeld Van Oldenbarnevelt, tegenover het Binnenhof

Documentaire over conflict Maurits en Van Oldenbarnevelt

(schooltv 15 min)

Tussen raadspensionaris en stadhouder vaak machtsstrijd:

• Raadspensionaris behartigde de belangen van de rijke  burgers/handelaren/kooplieden > 
• Stadhouder ontleende gezag aan militaire status >
• Vrede van Münster (1648): einde 80-jarige Oorlog 
• Stadhouder Willem II en Oranjegezinden: tegen vredesverdrag
• ook van belang: Oranjegezinden vooral 'het gemeen', 
• tegen de regenten
• Staatsgezinden: voorstander van vredesverdrag 
• Spanningen leidden zelfs tot machtsgreep Willem II (1649) , mislukte
• 1650: Willem II (pokken) > 'Eerste Stadhouderloze Tijdperk', tot 1672:
• Rampjaar

Het Rampjaar, 1672

elementen:

• 1.  De machtsstrijd tussen de Prinsgezinden/de Oranjes en de Staatsgezinden/Republikeinen
  
• 2. Machtspolitiek van koning Lodewijk XIV > oorlog middel om:
  
•     - status te verhogen, 
  
•     - land te verwerven, 
  
•     - inkomsten te genereren
  
•  augustus 1672: aanval van Engeland, Frankrijk, bisschoppen van Munster en Keulen
•  De Ruyter behaalt successen op zee, de Republiek deels ingenomen
•  Johan de Witt krijgt de schuld (verwaarlozing landleger) > vermoord
•  Willem III wordt als stadhouder te hulp geroepen >
•  Waterlinie ingezet > Franse bezetting Holland mislukt  

Stelling van Amsterdam

Van Gouden naar Zilveren Eeuw

• Oorzaken economisch (relatief) verval:
  
•  1.  concurrentie Eng en Fr  compagnieën
•  2. Minder geld voorradig door;
•      - vele oorlogen met Frankrijk >
•     - belastingen omhoog >
•    - aflossen schuld en rente >
•     - koopkracht omlaag 
•  3. Regenten investeerden minder in handel
•      meer in kunst, inpolderingen, huizen 

Vader en zoon Bicker, Barthlomeus van der Helst

4 korte documentaires over Amsterdam:

1. Het horrorhotel (5.08)

2. Wandelen over de stadsmuur (4.14)

3. Vrouwenproblemen in de stad (4.25)

4. Wandeling in oeroud A'dam (3.25)