Voedings- en eetstoornissen

• Voeding
• MBO
• Studiejaar 1

Module gezondheid en voeding

Lesaanbod: Voedings- en eetstoornissen

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste kenmerken van pica, ruminatiestoornis, restrictieve of vermijdende voedselinnamestoornis, anorexia, boulimia en eetbuistoornis beschrijven
  
• Je kunt de factoren beschrijven die bijdragen tot het ontstaan er van
  
• Je kunt gezondheidsrisico’s van obesitas beschrijven
  
• Je kunt factoren die samenhangen met obesitas beschrijven
  
• Je kunt uitleggen wat je als begeleider het best wel en het best niet moet doen.
• Je kunt uitleggen wat in de behandeling wel en niet werkt voor mensen met een eetstoornis.

Waar of niet waar?

• Anorectische vrouwen besteden een groot deel van de dag aan denken en praten over voedsel en soms zelfs aan het bereiden van uitgebreide maaltijden voor anderen.
  
• Vrouwen met boulimia wekken alleen braken op na een eetbui.
  
• Als je afvalt, reageert je lichaam door minder calorieën te gaan verbruiken.
  

Prevalentie

Eetstoornis komt in Nederland 1,87% voor (in Belgie 3,54%!). Vrouwen met een eetstoornis 3,73% (in Belgie 5,16%!).

 

Amerikaans onderzoek liet zien dat 50% van alle vrouwelijke studenten minstens 1 keer een eetbui gehad heeft gevolgd door braken/laxeren.

Ook bij mannen komt steeds vaker een verstoord eetgedrag voor.

Anorexia nervosa

Kenmerken:

• Ernstig lichaamsverlies als gevolg van zeer beperkte calorie inname of zichzelf uithongeren.
  
• Extreme angst om aan te komen of dik te worden, ondanks abnormaal mager zijn
  
• Een verwrongen beeld van (deel van) eigen lichaam
  
• Onvermogen om gevaren te zien van abnormaal laag gewicht.

Patronen

• Na eerste menstruatie
  
• Jonge vrouwen die op kamers gaan wonen om te studeren
  
• Balletdanseressen en modellen
  

Risico's

• Bloedarmoede
  
• Huidproblemen
  
• Hartritmestoornissen en lage bloeddruk
  
• Spijsverteringsproblemen
  
• Onregelmatige menstruatie en amenorroe (uitblijven menstruatie)
• Osteoporose
  
• 5-20% overlijdt, als gevolg van zelfmoord, uithongering of ondervoeding
  
• Jonge vrouwen met anorexia 8 keer zo veel kans op zelfmoord

Boulimia nervosa

Kenmerken

• Extreme eetbuien (meestal in het geheim) van 30 tot 60 minuten gevolgd door compenserend gedrag
  
• Gevoel van gebrek aan controle tijdens eetbuiten
  
• Enorme angst voor gewichtstoename (streven niet naar extreme magerte)
  

Extreme nadruk leggen op vorm of gewicht wat betreft zelfbeeld

Risico's

• Afbraak tandglazuur en tandgaatjes 
• Alvleesklierontsteking, slokdarmontsteking, maagontsteking
• Buikproblemen (maag zwelt op, kan zelfs scheuren), nierbeschadiging
• Bloederige diarree en ook kaliumtekort door laxeermiddelen.
• Verder 25% tot 35% doet een poging tot zelfmoord.

Beinvloedende factoren

• Maatschappelijke druk en hoge verwachtingen
  
• Idealiserend beeld van mager zijn
  
• Druk van leeftijdsgenoten is een belangrijke voorspellende factor
  
• Toch is sociale druk niet de enige factor; diepere emotionele problemen liggen er aan ten grondslag
  
• Onzekerheid en onvoldoende sociale vaardigheden spelen een rol
  
• Depressie en piekeren kunnen leiden tot eetbuien
  
• Seksueel misbruik of mishandeling is ook een risicofactor
  
• Eetstoornissen komen veel minder voor in niet-westerse culturen
  
• Wel ontdekten onderzoekers dat extreme magerte bij jonge vrouwen in Ghana verband hield met vasten om religieuze redenen.
  

Biologische factoren

• Serotonine speelt een rol bij reguleren van honger en verzadiging, bij stemming en eetlust.
  
• Door antidepressivum fluoxetine neemt beschikbaarheid van serotonine toe; eetbuien nemen af.
  
• Genetische factoren spelen een rol. Eetstoornissen zitten vaak in de familie.
  
• Ook tweelingenonderzoek laat dit zien: 50% overeenstemming voor anorexia bij eeneiige tweelingen tegenover 5% bij tweeeiige tweelingen.
  

Andere verklaringen

• Verlichting van angst voor gewichtstoename door te braken bij boulimia en afwijzen van voedsel zijn negatieve bekrachtigers.
  
• Perfectionistische houding 
• Gevoel van macht/controle door te gaan vasten, het gevoel dat ze op andere vlakken niet hebben
  
• Zwart-witdenken en zeer streng voor zichzelf zijn werkt in de hand dat vrouwen met boulimia hun verstoorde eetgedrag volhouden
  
• Anorexia vormt misschien een onbewuste poging om de ontwikkeling tot volwassene (en het zich losmaken van het gezin) stil te zetten.
  
• Gebrek aan koestering en steun vanuit gezin is een belangrijke beïnvloedende factor.
  
• Anorexia als manier om evenwicht te bewaren in disfunctionele gezinnen, vanuit het idee dat systemen neigen om zichzelf in stand te houden. Toch is het onzeker of de oorzaak het gezin is of de stoornis zelf. Waarschijnlijk is er sprake van een wisselwerking tussen gezin en de stoornis.
  

Behandeling

• Moeilijk te behandelen; bij 50% van mensen met anorexia treedt terugval op 1 jaar na ziekenhuisontslag.
  
• Gebleken is dat gedragstherapie tijdens ziekenhuisopname positief effect heeft op gewichtstoename
  
• Cognitieve gedragstherapie blijkt effectief bij boulimia; bij tweederde verdwenen eetbuien.
  
• Om zelfopgewekt braken uit te bannen, werkt blootstelling met responspreventie (therapeut blijft bij de patient als deze aan eten van verboden voedsel wordt blootgesteld)
  

Eetbuistoornis (binge eating disorder)

• Herhaalde eetbuien zonder compenserend gedrag zoals braken/laxeren
  
• Dwangmatig overeten
  
• Komt meestal voor bij vrouwen met overgewicht, op hogere leeftijd dan anorexia of boulimia.
  

Komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

CGT is effectief bij deze stoornis

Obesitas

• Medische aandoening met BMI van 30 of meer.
  
• Er zijn wereldwijd evenveel mensen met overgewicht als mensen die ondervoed zijn
  
• 1 Miljard mensen met overgewicht of obesitas
  
• Aantal kinderen/jongeren met obesitas afgelopen 25 jaar verdubbeld
  
• Een op de drie kinderen is te zwaar
  
• Obesitas verkort de levensduur met 7 jaar
  
• Amerikanen consumeren dagelijks in totaal 815 miljard calorieën.
  
• De extra calorieën zijn genoeg om een land van 80 miljoen mensen in leven te houden.
  
• Combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren
  
• Stofwisselingsfactoren (als we afvallen, reageert het lichaam alsof het wordt uitgehongerd door stofwisselingssnelheid te vertragen). Lichaamsbeweging compenseert dit
  
• Ernstige obese mensen hebben 200 miljard vetcellen, tegenover 25 of 30 miljard bij gezond gewicht.
  

Vetcellen

• Als je niet hebt gegeten, daalt bloedsuikerspiegel, waardoor vet aan cellen wordt onttrokken om het lichaam van voedingsstoffen te voorzien
  
• Hypothalamus registreert dat hoeveelheid vet in cellen afneemt en geeft seintje aan de hersenschors, waardoor hongergevoel wordt ingeschakeld.
  
• Hoe meer vetweefsel, hoe meer signalen naar de hersenen worden gestuurd dat vetvoorraad uitgeput raakt. Dus hoe meer vetweefsel, hoe sneller/sterker hongergevoel.
  
• Bij afvallen verdwijnen vetcellen niet, ze krimpen alleen..
  
• Mensen met veel vetweefsel hebben dubbel pech, doordat vetweefsel langzamer voedsel afbreekt dan spierweefsel.
  
• Erfelijkheid en ook in de vroege jeugd overtollig eten spelen een rol.
  

Diëten 

Snelle diëten werken niet; minstens 9 van de 10 komen evenveel aan als ze zijn afgevallen.

ABC's (Aanleiding, gedrag, gevolg)	Strategieen
Triggers in omgeving veranderen	Geen zoet in huis, kleinere borden, restjes invriezen, vermijd keuken, eten loskoppelen van TV
Interne triggers beheersen	Het is oké om honger te hebben. Elke minuut dat ik het eten uitstel, verbruik ik energie
Eettempo verlagen	Leg je bestek neer na elke hap, kauw goed, proef elke hap, geef je hersenen de tijd te registreren), moet je je bord leegeten?
Routine van boodschappen doen veranderen	Houd je aan je lijstje, doe boodschappen snel, nadat je hebt gegeten
Gedragsalternatieven	Vervang eten door activiteiten die niets met eten te maken hebben, vergroot beschikbaarheid van caloriearm voedsel
Jezelf belonen	Om 1 pond per week te verliezen, moet je 500 calorieen per dag minder eten. Maak een beloningsprogramma. Red je het niet, ga dan gewoon verder.

Andere voedings- en eetstoornissen

• Pica
• Ruminatiestoornis
• Vermijdende of restrictieve voedselinnamestoornis
• Orthorexia  

Voedsel vanuit de maag weer naar de mond terug laten stromen

Niet innemen van of geen interesse in voedingsmiddelen

Eten van niet-eetbare zaken

Pica

Ruminatiestoornis

Vermijdend of restrictieve voedselinname stoornis

Groepsgesprek

Denk eerst individueel na over deze stelling:

'Als een cliënt een paar maanden slecht eet, heeft hij of zij een eetstoornis'.

Formuleer 1 argument voor en 1 argument tegen deze stelling.

Bespreek in groepen van 4 deze stelling en wissel argumenten uit. 

Do's en don'ts

• Moet je wel of niet vragen hoe het gaat?
• Als het niet goed gaat, moet je wel of niet doorvragen waarom?
• Moet je wel of niet overtuigen/stimuleren meer te eten?
• Moet je het wel of niet over eten hebben?

Do's en don'ts

1. Blijf vragen hoe het gaat en vraag door als het niet goed gaat, maar ook als het wel goed gaat.

2. Overtuigen meer te eten werkt averechts. Je kunt wel kijken of het lukt om samen te eten en hier een zo ontspannen mogelijk moment van te maken.

3. Begin niet zelf over 'eten'. Als de client er zelf over begint, dan luister je actief. 

Fabels

Lees de 10 meest voorkomende misvattingen over eetstoornissen via onderstaande link. Welke misvatting had jij?

https://www.psyq.nl/eetstoornis/onzichtbare-eetstoornissen/artikelen/10-fabels-over-eetstoornissen

Welke misvatting had jij?

Signalenkaart

Via deze link vind je een mooie overzichtelijke signalenkaart. 

https://www.psyq.nl/eetstoornis/onzichtbare-eetstoornissen/signalenkaart 

Neem deze signalenkaart door. Wat vind je hier handig aan?

Ervaringsverhaal

Via deze link vind je het ervaringsverhaal van Caroline. 

https://www.psyq.nl/eetstoornis/ervaringsverhalen/caroline-de-behandeling-heeft-me-echt-veel-gebracht

2 Vragen:

- Wat heeft haar gemotiveerd hulp te zoeken/te accepteren?

- Wat in de behandeling heeft haar geholpen?

Waar wil jij je nog verder in verdiepen na aanleiding van deze les?

Ik heb nieuwe kennis opgedaan ten aanzien van voedings- en eetstoornissen

Zeer oneens

Oneens

Neutraal

Eens

Zeer eens

Bedankt voor jullie aandacht!