HC Verlichting 1650-1900

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

H. 2: HC Verlichting 1650-1900

3 leidende vragen:

1. Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige samenleving (1650-1789)?

2. Hoe werden verlichte ideeën tijdens de democratische revoluties in de Verenigde Staten en Frankrijk in de praktijk gebracht (1776-1813)?

3. In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

2.1 Wetenschappelijke Revolutie

Wetenschappelijke revolutie 17e eeuw:

periode met een groot aantal uitvindingen als gevolg van een nieuwe manier van onderzoeken (empirisme en rationalisme)

De Wetenschappelijke Revolutie  leidde tot de Verlichting 

Oorzaken van de Wetenschappelijke Revolutie

- de ontdekkingsreizen 

- ambachtelijke technieken

- humanistische tekstanalyse

- rationalisme van Descartes

- empirisme van Locke

Descartes

- 'cogito ergo sum' 

- alle kennis komt voort uit logisch denken --> rationalisme

- keert zich tegen vaste ideeën van autoriteiten (staat, kerk)

1596-1650

John Locke

- ' tabula rasa' 

- alle kennis is gebaseerd op waarneming en ervaring --> empirisme

Nieuwe ontdekkingen

- Iscaac Newton 

- empirist

- zwaartekracht

- natuurwetten

Gevolgen Wetenschappelijke Revolutie 

- nog meer ontdekkingen

- twijfel aan leerstellingen Kerk

- nieuwe ideeën over God (deïsme)

- discussie over positie van godsdienst: geloof individuele zaak, geen zaak van overheid

Verlichting

-denkstroming 18e eeuw die uitgaat van de ratio 

--> toepassing wetenschappelijke methodes en ideeën op samenleving waardoor ideale samenleving ontstaat (rationeel optimisme: maakbaarheid samenleving)

Welke gebieden van de samenleving moesten dan getoetst worden aan de rede?

1. traditie (scheiding van kerk en staat)

2. religieuze praktijken (verdraagzaam zijn)

3. bestaande gezagsverhoudingen ( volkssoevereiniteit, sociaal  contract, trias politica)

4. opvoeding (kinderen moesten als kind behandeld worden)

5. onderwijs 

6. verbreiding van kennis (encyclopedie)

Rationeel optimisme

Met zijn verstand kon de mens alle maatschappelijke, economische en politieke problemen oplossen!

Probleem: het verstand heeft zijn grenzen, het kan niet alles verklaren. Bovendien bepalen ook niet-rationele overwegingen het gedrag van mensen

Verlichte denkers

- Locke 

- Rousseau 

- Montesquieu

- Smith

John Locke

- natuurrechten

- sociaal contract

- macht bij het volk

- wetten voor iedereen gelijk

- godsdienstige tolerantie

natuurrechten

rechten die voor iedereen gelden omdat ze door de natuur gegeven zijn

sociaal contract:

contract tussen vorst en volk waarbij het volk bepaalde taken aan de overheid overdraagt

Locke: volk mag vorst afzetten bij wanbeleid

John Locke was aandeelhouder van de Royal African Company , een van de pijlers van de ontwikkeling van de slavenhandel.

Rousseau 

- natuurrechten

- recht op vrijheid en gelijkheid

- sociaal contract

- algemene wil

- 'directe democratie' / volkssoevereiniteit

algemene wil

de gemeenschappelijke wil van het volk waarop politieke keuzes gebaseerd moeten zijn

Adam Smith

- geen overheidsingrijpen economie

- economisch liberalisme:

vrije markt

- rationeel eigenbelang 

-> welvaart voor iedereen

Montesquieu

- trias politica: scheiding der machten (wetgevende, uitvoerende, rechtsprekende)

Verspreiding verlichte ideeën

- salons, koffiehuizen

- boeken, briefwisselingen,

  encyclopedie

--> vorsten moeten rekening houden met publieke opinie in alle lagen van de bevolking

Reactie vorsten

- kritische ideeën verboden, zoals:

- kritiek op bestuur (absolutisme, erfelijke macht, droit divin)

- kritiek op kerk

- bepaalde ideeën toegestaan en gestimuleerd

Verlicht absolutisme:

(Frederik de Grote - Pruisen

Catherina - Rusland

2.2 Revoluties in de Verenigde Staten en Frankrijk

2.3 De erfenis van de Verlichting

Liberalisme

- Vrijheid voor het individu op alle terreinen van de samenleving

- Kleine overheid (orde, rust en veiligheid)

- Censuskiesrecht (verschil conservatieve en radicale liberalen)

- Liberalisme drijfveer achter de Belgische Opstand en de grondwetwijziging van 1848

Socialisme

- problemen oplossen die ontstaan waren door de industrialisatie

- De zwakkeren in de samenleving beschermen en volledige scheiding van kerk en samenleving

- Grote sterke overheid

- Marxisten (revolutie) en sociaaldemocraten (via parlement en algemeen kiesrecht)

Feminisme

- Weinig gehoor door burgerlijk gezinsideaal

- Vooral welgestelde vrouwen

- Strijden voor kiesrecht, ontwikkelingsmogelijkheden en opvoedcursussen

- Strijden tegen prostitutie en drankmisbruik

Conservatisme

- Kerk en adel waren vaak geen voorstander van veranderingen

- tegen de Verlichting

- Traditionele waarden en normen

- Overheid moet wel zorgen voor de zwakkeren in de samenleving

Confessionalisme

- Geloof is het uitgangspunt voor politieke opvattingen

- ARP eerste partij (bang voor neutrale houding overheid)

- Sociale kwestie belangrijk (verwildering van de goede zeden)

- Uitgaan van harmoniedenken