Verdienen & Uitgeven (5e) H3. De structuur

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Verdienen & Uitgeven

1. Inkomen verdienen

• toegevoegde waarde
• productiefactoren: natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap
• bruto binnenlands product (bbp) = bruto binnenlands inkomen

2. De economische kringloop

• geldstromen tussen gezinnen, bedrijven, overheid, banken en buitenland

3. De structuur

• groeifactoren en productiefactoren: natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap

4. Goede tijden, slechte tijden

• hoogconjunctuur en laagconjunctuur (recessie of zelfs depressie)

Week 9 (vanaf 24 februari) 

Hoofdstuk 3. De structuur

• actualiteit (Trump wil importheffingen van 25% op Europese producten)
• herhaling vorige les (2. De economische kringloop)
• klassikaal bespreken opdracht 2.6, 2.7 en 2.9
• leerdoelen
• instructie (3. De structuur)
  
• maakwerk: 3.1 t/m 3.8, 3.9 t/m 3.19 en 3.22 t/m 3.27

Filmpje (importheffingen)

1. Hoe groot is het saldo Buitenland tussen de VS en Europa vanuit de VS gezien?

• goederen: E - M = 344 - 502 = -158 miljard (handelstekort)
• diensten: E - M = 427 - 319 = 108 miljard (handelsoverschot)
• totaal: -158 + 108 = -50 miljard (handelstekort)

2. Is een handelstekort een zwakte?

• nee, dat hoeft niet, blijkbaar ben je zo rijk dat je meer kunt kopen dat je zelf maakt

3. Lossen importheffingen het 'probleem' van een handelstekort op?

• economen denken van niet, de importheffingen wakkeren de inflatie aan

4. Wat zou wel een oplossing van een handelstekort kunnen zijn?

• meer concurrerende producten of diensten maken die het buitenland wel wil
• minder lenen -> dan nemen de bestedingen (waaronder de importen) af 

Economische kringloop (afkortingen)

W =

Y =

C =

B =

S =

I =

O =

E =

M =

• Binnenlands Product
  
• Nationaal Inkomen
  
• Consumptie (consumptiegoederen)
  
• Belastingen
  
• Sparen
  
• Investeringen (kapitaalgoederen)
  
• Overheidsbestedingen
  
• Export
  
• Import

Economische kringloop (formules)

saldo buitenland = saldo lopende rekening betalingsbalans

Y = 

Y = 

- particulier spaarsaldo =

- overheidssaldo =

- nationaal spaarsaldo =

- saldo buitenland =

- saldo totalen =

• C + B + S                 (BBI = bestedingen van gezinnen = BBP)
  
• C + I + O + E - M    (BBI = bestedingen aan bedrijven = BBP)
  
• S - I
  
• B - O
  
• (S - I) + (B-O)
  
• E - M
• (S - I) + (B - O) = (E - M)

Opgave 2.6

a. Bereken welk bedrag de bedrijven en overheid samen aan de gezinnen betalen in de vorm van loon, rente, huur, pacht en winst.

• Y = Ybedr + Yo = 460 + 40 = 500

b. Toon met een berekening aan dat je de uitgaven van gezinnen weer kunt geven als: Y = C + B + S

• 500 = 250 + 100 + 150

c. Leg uit wat de geldstroom van banken naar bedrijven (I = 120) voorstelt.

• de banken lenen bedrijven € 120 miljard ter financiering van de investeringen

Opgave 2.6

d. Welke sectoren kopen goederen en diensten bij bedrijven?

• Gezinnen (C), Overheid (Com + Io) en Buitenland (E)

e. Toon met behulp van getallen in de figuur aan dat geldt:

Y = C + I + O + E - M

• constateer dat O = Cop + Com + Io
• 500 = 250 + 120 + (70 + 40) + 160 - 140
  

f. Heeft de overheid een tekort of een overschot?

• constateer dat O = Cop + Com + Io
  
• O - B = (70 + 40) - 100 = 10 overheidstekort (overheidsuitgaven > belastingontvangsten)
  

Opgave 2.6

g. Bereken welke bedrag buitenlandse bedrijven bij Nederland moeten lenen.

• E - M = (160 - 140) = 20 exportoverschot, dus het buitenland heeft een tekort en moet dus 20 miljard lenen

h. Laat zien dat geldt: S = I + (O- B) + (E - M)

• 150 = 120 + (110 - 100) + (160 - 140)
  
• (S - I) + (B - O) = (E - M)
• - I naar de andere kant: S + (B - O) = I  + (E - M)
• (B - O) naar de andere kant S = I + (O - B) + (E - M)

Opgave 2.7

a. Toon aan dat het land een nationaal spaartekort heeft door het binnenlands product te vergelijken met de nationale bestedingen, b. bepaal het importoverschot en c. leg uiy dat het nationaal spaartekort samengaat met het importoverschot.

• binnenlands product = W  = € 500 miljard
• nationale bestedingen (exclusief buitenland!) = C + I  + O = € 250 + € 110 + € 150 = € 510 mld
  
• nationaal spaartekort = € 500 - € 510 = - € 10 miljard = (E - M) = € 90 - € 100 = (S - I) + (B - O)

• W = Y
• C
• I
• O
• E
• M

Van een land is het volgende gegeven:

 - binnenlands product € 500 miljard

 - consumptie € 250 miljard

 - investeringen van bedrijven € 110 miljard

 - overheidsbestedingen € 150 miljard

 - export € 90 miljard

 - import € 100 miljard

BBP / BBI berekenen

Tekst

(ambtenarensalarissen)

+ afschrijvingen

Opgave 2.9

De gegevens in tabel 2.1 hebben betrekking op een land in 2021.

De bedragen zijn in miljarden euro's.

Bepaal de hoogte van het BPP op 3 verschillende manieren.

1. Bestedingen

• BBP = C + I + O + E - M  = 341 + 160 + 188 + 653 - 568 = 774 miljard

2. Primaire inkomens

• BPP = loon + winst + rente + huur + pacht = 583 + 191 = 774 miljard

3. Toegevoegde waarde 

• BPP = omzet - onderlinge leveringen + overheidsproductie = 1.332 - 643 + 85 = 774 miljard

Leerdoelen H3. De structuur

• Ik kan de begrippen op pagina 38 omschrijven (zie ook LWEO). 
• Ik kan uitleggen hoe de verschillende productiefactoren de productie kunnen beïnvloeden.
  
• Ik kan uitleggen wat de invloed is van de productiefactoren op de hoogte van het BBP.
• Ik kan uitleggen hoe zowel de aanbod- als vraagfactoren het BBP beïnvloeden.
• Ik kan uitleggen dat menselijk kapitaal en technologische vooruitgang van steeds groter economisch belang zijn.
• Ik kan uitleggen door welke factoren de arbeidsproductiviteit bepaald wordt.
• Ik kan aangeven welke factoren de grootte van de beroepsbevolking bepalen.
• Ik kan de invloed van investeringen op arbeidsproductiviteit en productie zijn.
• Ik kan de relatie tussen inkomensongelijkheid en economische ontwikkeling uitleggen.
• Ik kan uitleggen waarom een lage tijdvoorkeur leidt tot meer vermogensvorming.

Bruto Binnenlands Product (BBP)

De hoogte van het BBP wordt bepaald door 2 factoren:

1. de productiecapaciteit (= aanbodzijde = structuur) bestaat uit de maximale productie van alle productiefactoren in een land (hoofdstuk 3)
2. de bestedingen (= vraagzijde = conjunctuur) komen van de 4 sectoren in de economische kringloop (hoofdstuk 4):

        consumenten, bedrijven, overheid en buitenland

        Y = C + I + O + (E - M)

Bruto Binnenlands Product (BBP)

Productiecapaciteit (structuur)

De grootte van de productiecapaciteit (structuur)

wordt bepaald door de kwantiteit (omvang)

en de kwaliteit van de productiefactoren (KANO):

1. Kapitaal
   
2. Arbeid
   
3. Natuur
4. Ondernemerschap

1. De productiefactor Kapitaal

De omvang (kwantiteit) van de productiefactor kapitaal wordt bepaald door:

1. het producentenvertrouwen
2. de winsten van bedrijven
   
3. de rente (in Nederland door de ECB)
   
4. de besparingen van gezinnen
   
5. de invloed van de overheid met subsidies en heffingen
   

       (arbeids-, kapitaal- of milieubesparend)

De innovatie (kwaliteit) van de productiefactor kapitaal wordt bepaald door de besteding ervan die leidt tot een verhoging van de arbeidsproductiviteit.

2. De productiefactor Arbeid

De omvang (kwantiteit) van de productiefactor Arbeid wordt bepaald door:

1. de omvang van de bevolking (zoals geboortes, immigratie en emigratie)
2. de samenstelling van de bevolking (zoals vergrijzing)
3. de participatiegraad (zoals deeltijd en kinderopvang)
4. de wetgeving (zoals leerplichtleeftijd en pensioenleeftijd)

De arbeidsproductiviteit (kwaliteit) wordt bepaald door:

1. de mate van scholing
2. de efficiëntie (doelmatigheid) van de organisatie
3. de mate van mechanisering, automatisering en digitalisering
4. de arbeidsmentaliteit

Arbeidsproductiviteit

De productiefactor arbeid wordt voornamelijk bepaald door de arbeidsproductiviteit: hoeveel ik produceer binnen een bepaalde tijd.

• productiekosten lager (loonkosten per uur verdelen over meer producten) => prijzen lager
• betere internationale concurrentiepositie => meer export
  
• economische groei!

Loonkosten per product

Loonkosten per product

Als de arbeidsproductiviteit stijgt, en de totale loonkosten van de werknemer blijven gelijk, dan zullen de loonkosten per product...

• dalen, we kunnen de loonkosten immers over meer producten verdelen 

Als de arbeidsproductiviteit daalt, en de totale loonkosten van de werknemer blijven gelijk, dan zullen de loonkosten per product...

• stijgen, we kunnen de loonkosten immers over minder producten verdelen

Als de arbeidsproductiviteit 5% stijgt, en de totale loonkosten van de werknemer stijgen met 7%, dan zullen de loonkosten per product...

• stijgen, de arbeidsproductiviteit stijgt immers minder hard dan de totale loonkosten

Loonkosten per product

Als de arbeidsproductiviteit en de totale loonkosten veranderen, hoeveel procent veranderen de loonkosten per product dan?

Procentuele verandering: omzetten naar indexcijfers!

loonkostenperproduct=​arbeidsproductiviteit​​loonkostenperwerknemer​​×100

indexcijferloonkostenperproduct=​indexcijferarbeidsproductiviteit​​indexcijferloonkostenperwerknemer​​×100

Loonkosten per product

Vanuit CAO is besloten de lonen te verhogen met 4%. De arbeids-productiviteit stijgt tegelijkertijd met 3%. Met hoeveel procent zijn de loonkosten per product gestegen?

• indexcijfer loonkosten per product = 104 / 103 𝑥 100 = 100,97
• loonkosten per product stijgen met 0,97%
  
• sommige ondernemingen zullen nu de verkoopprijzen verhogen

indexcijferloonkostenperproduct=​indexcijferarbeidsproductiviteit​​indexcijferloonkostenperwerknemer​​×100

3. De productiefactor Natuur

De omvang (kwantiteit) en kwaliteit van de productiefactor natuur is moeilijker te beïnvloeden dan de andere productiefactoren, maar denk aan:

  

1. ontginning van nieuwe bronnen
   
2. inpoldering
   
3. irrigatie
4. boskap
5. overbevissing
6. milieuvervuiling
7. recycling

4. De productiefactor Ondernemerschap

De omvang (kwantiteit) en de kwaliteit van de productiefactor ondernemerschap kun je beschouwen als een eigenschap van de productiefactor Arbeid, denk hierbij aan:

1. zorgen voor een efficiënte organisatie
   
2. maken van goede investeringskeuzes
   
3. vergroten van de productiecapaciteit o.b.v.                                                                                                    de productiefactor waar een tekort aan is
4. de overheid kan ondernemerschap stimuleren

        door subsidies (zoals starters-, zelfstandigen-,

        MKB- en investeringsaftrek)

Inkomensongelijkheid

Voordelen:

• meer prikkels => arbeidsproductiviteit ↑

Nadelen:

• hogere inkomens hebben een lage tijdsvoorkeur => consumptie ↓
• lagere inkomens hebben minder geld voor scholing => arbeidsproductiviteit ↓ 
• lagere inkomens hebben meer schulden
• lagere inkomens hebben meer sociale en gezondheidsproblemen
• minder sociale cohesie

De arbeidsproductiviteit van een land kan gemeten worden door:

1. de totale waarde van de productie te delen door het aantal arbeidsjaren
2. de totale toegevoegde waarde te delen door het aantal werknemers
3. het nationaal inkomen te delen door de totale beroepsbevolking
4. het bruto binnenlands product te delen door het aantal werknemers

Wat is geen oorzaak van een stijging van de arbeidsproductiviteit per uur?

1. mechanisering en automatisering
2. het maken van overuren
3. scholing
4. arbeidsverdeling en specialisatie

Door innovatie bij een tuinbedrijf worden 6 van de 9 werknemers overbodig en ontslagen. De arbeidsproductiviteit in het tuinbedrijf is gestegen met...

1. 67%
2. 100%
3. 200%
4. 300%

Irrigatie is een voorbeeld van het verhogen van de kwantiteit en kwaliteit van de productiefactor...

1. Kapitaal
2. Arbeid
3. Natuur
4. Ondernemerschap

Maakwerk deze week

• wat: 3.1 t/m 3.8 in je schrift
  
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met 3.9 t/m 3.19 in je schrift