G2a - 4 en 9 okt

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Cijfers...

Welke cijfers krijgen jullie nog terug?

• Presentatie 'isme'
• Werkstuk slavernij

Toetsen de rest van het jaar?

• Diagnostische toetsen
• Misschien later 'echte toetsen', mondeling, opdracht, verslag??

College - De Nederlandse Opstand

Les 3 'De strijd om Haarlem'

NIEUW

1568 - 1648

De Nederlandse Opstand

of

De Tachtigjarige oorlog

De Nederlanden

• Rond 1550
  
• Nederland, Luxemburg en België
  
• Gewest: soort provincie

Of De Lage Landen

Karel V

Regeerperiode Lage Landen: 1515 - 1555

Filips II

Regeerperiode Lage Landen: 1555 - 1581

Filips II streeft naar eenheid

Doelen Filips II in de Nederlanden:

• De gewesten méér op dezelfde manier en vanuit dezelfde plaats besturen: centralisatie.
• Verspreiding protestantisme tegen gaan.

Nog fanatieker dan zijn vader!

Vrede van Augsburg

Met de Vrede van Augsburg (1555) komt er een einde aan de strijd tussen de volgelingen van Luther en de katholieken onder leiding van Karel V. Voortaan bepaalt de keurvorst de godsdienst voor de onderdanen in zijn gebied.

Wiens gebied, diens gebed

1555: Vrede van Augsburg

• Keurvorsten willen protestant worden
• Karel V sluit Vrede van Augsburg:
• Keurvorsten mogen zelf geloof in hun gebied bepalen

1566- Smeekschrift 

1566- Beeldenstorm 

Hertog van Alva

De Hertog van Alva wordt de nieuwe landvoogd.

Hij krijgt de opdracht:

• De opstandelingen straffen. 
• Alleen het katholieke geloof toestaan.
• Centralisatie van bestuur. 

Bloedraad

• Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerte, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
• Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.

De Nederlandse Opstand

Met terreur maakt Alva de bevolking bang. Dat werkt: vrijwel niemand durft in opstand te komen.

Willem van Oranje probeert het wel.Hij wil de legers van Alva aanvallen en de Nederlanden bevrijden.

Slag bij Heiligerlee (1568)

Succes voor de opstandelingen

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen. 
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen.

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

1572-1579

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk.
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje.
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ze ontzet.

Bloedbad van Naarden (2)

Ook kwamen vanuit de naburige dorpen mensen naar Naarden, de straten van Naarden waren gevuld met handelaren om de geroofde buit op te kopen. De plunderende soldaten verkrachtten daarbij de vrouwen en meisjes.

Toen staken ze de hele stad in brand, om verstopte burgers te dwingen hun schuilplaatsen te verlaten. Deze burgers werden met dolken en vleesbijlen vermoord. Diegenen die verzet boden werden doodgemarteld, omringd door lachende soldaten. Men tapte bij de slachtoffers het bloed af en dronk dat als wijn. 

Lambertus Hortensius moest getuige zijn van de moord op zijn zoon, waarbij een Spaanse soldaat zijn zoons hart uitsneed en bij hem in het gezicht wierp. Ongeveer honderd burgers die nog door de besneeuwde weiden wisten te ontsnappen vielen alsnog in Spaanse handen, zij werden naakt aan hun voeten in bomen gehangen om dood te vriezen.

Bloedbad van Naarden (1)

Nadat de stad Naarden zich had overgegeven aan de Spanjaarden, beloofden de Spaanse troepen dat ze de bevolking met rust zouden laten. Dat deden ze niet...

De Spaanse bevelhebber Romero nodigde de inwoners uit in het stadhuis in gebruik. Er hadden zich daar ongeveer vijfhonderd mensen verzameld. Op dat moment sloegen de deuren open en verschenen Spaanse musketiers. Ze vuurden hun musketten op de dichte massa en sloegen de overgebleven mensen neer met het zwaard en degen. 

Veel van hen waren de toren ingevlucht en luidden de klok. De Spanjaarden dreven er de spot mee en staken de kerktoren daarna in brand, de slachtoffers, dood en levend verteerden tot as. De Spanjaarden vermoordden binnen enkele minuten bijna alle inwoners.

Toen drongen de Spanjaarden de huizen binnen. Burgers werden neergeschoten, hun huizen geplunderd, bewoners werden gedwongen de buit naar het Spaanse kamp te brengen, nadien werden zij als "dank" gedood. 

Pacificatie van Gent

De Spaanse soldaten beginnen te plunderen. Geen soldij ontvangen.

Alle gewesten verklaren samen:

• Spaanse soldaten verdijven
• Tegen centralisatie en meer zelfstandigheid gewesten
• Voorlopig geen aandacht verschillen godsdienst

1576

 Unie van Atrecht    1579

• Na de Pacificatie van Gent zien we dat calvinisten in de zuidelijke gewesten de katholieken proberen weg te jagen. Dit leidt weer tot onrust bij de zuidelijke gewesten.

• De zuidelijke katholieke gewesten gaan samenwerken in de Unie van Atrecht. Onder leiding van de Hertog van Parma. 
• Groot deel huidig België aanhangers Spanjaarden. 

 Unie van Utrecht

 1579

• Samenwerking tussen de zeven noordelijke Nederlanden (en Gent en Antwerpen).
• Tegen de landvoogd en de Spaanse koning. 

Plakkaat van Verlatinghe

1581

• Een vorst die hun Prins, min of meer, ter dood veroordeeld, mag niet meer onze heer zijn!
• De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
• Dat gebeurt in het document: de Plakkaat van Verlatinghe.

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Klik hier

De Republiek der Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

Kaart

Zelfbestuur

• Geen eenheid
• Elk gewest eigen regels, privileges, rechtspraak en bestuur.
  
• Bestuur gewest = Gewestelijke Staten 

Gewestelijke Staten: Vergadering van adel, geestelijkheid en burgers. 

(staten --> standen)

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. 

De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

Het beleg van Den Bosch (1629)

Nadat Piet Heijn de zilvervloot had veroverd, was er geld om een groot project op te pakken: de verovering van Den Bosch op de Spanjaarden. Tijdens het beleg trok een Spaans leger over de Veluwe richting Holland om de Staatse troepen bij Den Bosch weg te lokken. Er werd een grote strook land onder water gezet en de Spanjaarden werden tegengehouden. Den Bosch werd veroverd en weldra volgden de rest van Noord-Brabant en Limburg.

Vrede van Munster 1648

In 1648 werd de Vrede van Munster gesloten:

• De Zuidelijke Nederlanden blijven bij Spanje.
• Spanje erkende de noordelijke Nederlanden als onafhankelijke staat.
  
• De Republiek zal de zuidelijke gwesten niet meer proberen te veroveren.
• De rivier de Schelde blijft gesloten. (einde haven Antwerpen --> Amsterdam nieuwe grote handelsstad)

EINDE TACHTIGJARIGE OORLOG

Generaliteitslanden

1. Brabant
2. Zeeuws-Vlaanderen
3. Delen van Limburg

Deze gebieden werden bestuurd door de Staten-Generaal. 

Gewesten die bij de Unie van Atrecht hoorden. Hadden gekozen voor de katholieke Spanjaarden. Zijn veroverd door stadhouder Maurits

Holland en Drenthe

Holland:

• was het machtigste gewest.
• betaalde 58% van de uitgaven Republiek
• 'Wie betaald, bepaald'

Drenthe:

• wel een eigen besuur van het gewest
• geen vertegw. in de Staten-Generaal
• betaalde 1% van de belastingen

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

Wat is de juiste volgorde?

1. Smeekschrift der edelen - Hagenpreken - Beeldenstorm
2. Beeldenstorm - Hagenpreken - Smeekschrift der edelen
3. Smeekschrift der edelen - Beeldenstorm - Hagenpreken
4. Beeldenstorm - Smeekschrift der edelen - Hagenpreken

Wat was koning Filips II?

1. Protestants
2. Katholiek

Is Filips II voor of tegen centralisatie?

1. Voor
2. Tegen

Is Filips II voor of tegen godsdienstvrijheid?

1. Voor
2. Tegen

Om verschillende redenen was Filips II niet populair in de Nederlanden.
Welke reden hoort er niet bij?

1. Filips II verminderde de politieke invloed van de Nederlandse edelen.
2. Filips II sprak alleen Frans, terwijl de Nederlandse edelen alleen Spaans spraken.
3. Filips II voerde vele oorlogen, waardoor er steeds meer belasting moest worden betaald.
4. Filips II vervolgde de calvinisten heel streng.

Wat vroegen de edelen in het Smeekschrift der edelen?

1. lagere belastingen
2. minder macht voor de stadhouder
3. protestanten minder streng vervolgen
4. minder macht voor Filips II