Nederland na 1945

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3,4

Nederland na 1945

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen op welke manier de verzorgingsstaat in Nederland na de Tweede Wereldoorlog werd opgebouwd.

Rol van de overheid verandert

• Crisis is niet vanzelf overgegaan
• Mensen hadden vóór de oorlog vertrouwen verloren in democratie en voor niet-democratische stromingen gekozen
• Er was erg veel ellende in de oorlog geweest

Wederopbouw

vanaf 1945

De Wederopbouw lukt!

• Afspraken over lonen en prijzen: geleide loonpolitiek
  
• Harmoniemodel: samenwerken/de schouders eronder en niet zeuren!
• Eerste industrialisatie nota: kleine bedrijven gaan samenwerken ⇒ kosten lager ⇒ export stijgt
• De SDAP (vanaf 1946: PvdA) komt in de regering
• Hulp vanuit VS: Marshallplan

Harmoniemodel en geleide loonpolitiek

Het succes van de wederopbouw kwam mede door het harmoniemodel. Overheid, werkgevers en werknemers spraken samen af om de geleide loonpolitiek in te voeren: de lonen bleven 10 jaar op het zelfde niveau, waardoor Nederlandse producten goedkoop bleven voor het buitenland. Dit zorgde voor groei van de export en dus meer werkgelegenheid voor de burgers. De winst werd gebruikt voor de wederopbouw.

Het Marshall-plan

Het Marshallplan was een omvangrijk materieel hulpplan, dat op initiatief van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marshall  in werking trad.

Dit European Recovery Program (ERP) was gericht op de economische wederopbouw van de door de oorlog getroffen landen in Europa. Het plan moest er ook voor zorgen dat de Europese landen, die deze hulp kregen, kapitalistisch zouden blijven en dus niet zouden overgaan op het communisme.

Willem Drees

Willem Drees (PvdA) was tussen 1948 en 1958 minister-president.

In die periode werd langzaam de verzorgingsstaat opgebouwd, met de komst van wetten zoals de Algemene Ouderdomswet (AOW, 1957)

'Vadertje Drees' wordt dan ook wel gezien als de grote man achter

de verzorgingsstaat, hoewel sommige wetten niet eens door hem zijn bedacht.

Het verhaal gaat dat Nederland de Marshallhulp heeft gekregen omdat de toenmalig minister-president Willem Drees de vertegenwoordiger van de Verenigde Staten in plaats van met een staatsbanket, met een kopje thee met een mariakaakje ontving. De vertegenwoordiger vond dat Nederland de steun blijkbaar hard nodig had en dat een land met een zo sobere minister-president het geld ongetwijfeld goed zou besteden.

Verzorgingsstaat in opbouw

• Werkloosheidswet (WW, 1949)
• Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (WAO, 1967)
• Algemene Ouderdomswet (AOW, 1957)
• Algemene Bijstandswet (ABW, 1965)

Bejaarden vieren de invoering van de AOW. Applaus voor minister Drees. (Foto uit: 1956)

Sociale verzekering en sociale voorziening

- De A.O.W, W.A.O, WW en ZW zijn sociale verzekeringen. Je moet hebben gewerkt en hebben bijgedragen aan de pot, waaruit alles betaald wordt. De overheid en werkgevers betalen hier ook aan mee. Dit gaat volgens het solidariteitsprincipe: Hoe meer je verdient, hoe meer je bijdraagt aan de pot.

- Heb je nooit gewerkt, dan kun je beroep doen op de bijstand. Dit is een sociale voorziening, die alleen door de overheid wordt betaald. 

Vanaf de jaren '60

• Geleide loonpolitiek wordt losgelaten
• Er komt een loongolf: een stijging van lonen, soms wel met 10%
• Uitkeringen zijn gekoppeld aan lonen, dus ook deze stijgen mee.
• Door de ontdekking gasveld in Slochteren (1959) kan de verzorgingsstaat makkelijker worden gefinancierd: het gas wordt aan het buitenland verkocht.
• Nederland wordt een consumptiemaatschappij

Een auto, vakantie en een sigaar...

...wat een luxe!

Amerikanisering

De invloed van Amerika in Europa neemt niet alleen politiek toe:

na de oorlog komen ook bedrijven als Coca Cola en Levi Strauss naar Nederland. Hierdoor nemen ook in het dagelijks leven, zoals bijvoorbeeld in de kleding of de muziek, veel Nederlanders Amerikaanse gebruiken over.

Dit heeft amerikanisering.

De Amerikaanse acteur James Dean wordt vaak genoemd als rolmodel voor de opstandige tiener: vetkuif, spijkerbroek en roken. Niet alleen de Amerikaanse jeugd nam zijn uiterlijk (en gedrag) over. Ook de Nederlandse jongeren, die zijn films in kleur in de bioscoop konden bekijken, vonden hem 'stoer'. De ouders spraken er, uiteraard, schande van! Lang heeft James Dean niet van zijn succes kunnen genieten: op 24-jarige leeftijd kwam hij bij een auto-ongeluk om het leven.

Toename overheidsinvloed 

• De rol van de overheid neemt enorm toe
  
• Niet alleen op het gebied van welvaart, maar ook als het gaat om gezondheidszorg.
• Dat is ook logisch: zieke mensen kosten de overheid veel geld. 

Jeugdculturen

Vanaf de jaren 50 gaan jongeren steeds langer naar school, waardoor ze vaak een hogere opleiding dan hun ouders volgen én in contact kwamen met andere ideeën.

Door de stijgende welvaart kunnen (en gaan) jongeren zich steeds meer onderscheiden door hun kleding, kapsel, muziek en manier van omgaan met elkaar. Ze vormden een eigen jeugdcultuur.

Elvis Presley (1935-1977) was een Amerikaans zanger en acteur. Hij wordt vaak The King of Rock and Roll of kortweg The King genoemd. Veel ouders spraken schande van de bewegingen die Elvis met zijn heupen maakt: "Het had alleen maar te maken met seks!"

Nozems

Nozems zijn vaak werkende jongeren. Ze dragen spijkerbroeken, leren jassen en hadden vetkuiven. Meisjes dragen korte rokken en petticoats. Ze staan in groepjes bij elkaar op straat of bij een snackbar, hangend op hun brommer. Ze maken (volgens ouderen...) veel lawaai en schreeuwden naar voorbijgangers. Ze luister naar rock-’n-rollmuziek, uiteraard: uit Amerika.

Provo

Halverwege de jaren zestig ontstaat in Amsterdam de provobeweging. 

Provo komt van het woord ‘provoceren’, dat ‘uitdagen’ of ‘uitlokken’ betekent. Dat is ook precies wat de provo’s willen: iets doen of zeggen om een reactie uit te lokken. 

Met ludieke acties, grappig en zonder geweld, wilden zij de ouderen aan het denken zetten. 

Hippies

Amerikaanse jongeren komen in protest tegen de oorlog die hun regering voert in Vietnam. Hieruit ontstaat de hippie- of flowerpowercultuur. 

Eind jaren zestig komt deze jeugdcultuur ook naar Nederland. De hippies hebben lange haren en vrolijke, kleurrijke kleding. Ze willen zo eenvoudig mogelijk en zonder luxe leven. 

De slogan van de hippies is: ‘Make love, not war’. 

Het Woodstock-festival (1969) wordt wel gezien als hét hippie-festival. Bijna alle grote bands uit die tijd waren aanwezig bij '3 Days of Peace & Music'. Hoewel het wereldberoemd is geworden, was het bijzonder slecht georganiseerd (slechte sanitaire voorzieningen) en kwamen er veel te veel mensen binnen (zonder te betalen). De organisatie maakte dan ook geen winst.

Tweede Feministisch Golf

Vrouwen hebben niet dezelfde kansen in de samenleving als mannen. Vrouwen die buitenshuis werkten, verdienen vaak minder dan mannen die hetzelfde werk doen. De meeste mensen vinden dat het beter is dat een vrouw thuis voor de kinderen zorgt en dat de man kostwinner is. 

Tijdens de Tweede Feministische Golf verzetten veel vrouwen zich tegen deze rolverdeling en ongelijkheid.

Ontzuiling en secularisatie

Veel mensen voelen zich niet meer thuis in hun zuil. Waarom zouden ze nog luisteren naar een dominee of priester? Ze hadden immers geld en hersenen genoeg om zelf over hun leven te beslissen. 

Hierdoor ontstaat ontzuiling en secularisatie (kerk en geloof worden minder belangrijk)

Pluriforme samenleving

Door de stijgende welvaart is er in Nederland zoveel werk dat mensen uit andere landen worden gehaald om hier te werken. Deze gastarbeiders (uit Marokko, Turkije, Spanje en Italië) doen hier ongeschoold werk. Kennis van de Nederlandse taal of cultuur was niet nodig om het werk te kunnen doen: 

de mensen waren te gast en zouden weer teruggaan.

Wat was het Marshallplan?

1. Het Amerikaanse aanvalsplan op de Sovjet-Unie
2. Het aanvalsplan om Duitsland te verslaan
3. Een plan van de Amerikaanse regering om economische steun te geven aan Europa
4. Het plan om de Europese economie afhankelijk te maken van Amerika

Sleep naar de juiste plek

Verzuiling

Ontzuiling

EO en KRO-NCRV zijn christelijke omroepen. 

Kinderen met verschillende religies zitten op 1 school 

Mensen met verschillende culturen leven met elkaar samen. 

Katholieke kinderen gaan naar een katholieke school.

Hippies

Nozems

Vredelievend

Provo's

Jaren '50

meer inspraak

Jaren '60

Elvis

Sleep de omschrijvingen naar de juiste plek 

Voor de jaren 60 

Vanaf de jaren 60 

gehoorzaamheid

verzuiling

Ontzuiling

groepsnormen

welvaart

Iindividualisering

secularisatie

Veel armoede

Migranten uit Indonesië

Gezinshereniging

Eerste gastarbeiders uit Turkije en Marokko

Surinamers komen naar Nederland

Jaren 50

Jaren 60

Jaren 70

Jaren 80

Neemt toe

Neemt 

af

Consumptie

maatschappij

Gastarbeiders

Amerikanisering

Verzuiling

Aantal gelovigen

Secularisatie

Mobiliteit

Begrippen uit deze les

• wederopbouw
• geleide loonpolitiek
• harmoniemodel
• eerste industrialisatie nota
• Marshallhulp
• gasveld
• consumptiemaatschappij

Personen uit deze les

• Willem Drees (PvdA)

Jaartallen uit deze les

• vanaf 1945: Wederopbouw
• 1949: Werkloosheidswet
• 1967: Wet Arbeidsongeschiktheids-verzekering
• 1957: Algemene Ouderdomswet
• 1965: Algemene Bijstandswet