2 Rechtsstaat, democratie en dictatuur

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

2 Rechtsstaat, democratie en dictatuur

Rechtsstaat

Een land waar alle rechten en plichten van de overheid en burgers zijn vastgelegd.

Dat betekent dat iedereen zich aan de wet moet houden, ook de minister-president of de koning. Die rechten en plichten zijn door het parlement (1e en 2e kamer) afgesproken. Deze mensen zijn gekozen door het volk.

Kenmerken van een rechtsstaat

- er is een grondwet waarin staat hoe de overheid en burgers met elkaar om moeten gaan. 

Er staat in hoe het land bestuurd moet worden en het bevat de belangrijkste rechten en plichten van de burgers. 

Kenmerken van een rechtsstaat

- In de grondwet staan Grondrechten: de belangrijkste rechten die in de samenleving gelden. 

Het belangrijkste grondrecht is artikel 1: allen die zich in Nederland bevinden worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.

Kenmerken van een rechtsstaat

Andere grondrechten:

- kiesrecht

- vrijheid van meningsuiting

- onaantastbaarheid van het lichaam

- vrijheid van godsdienst

Kenmerken van een rechtsstaat

- Er is sprake van rechtsbescherming: burgers worden beschermd tegen een te grote macht van de overheid en tegen willekeur van de overheid. De wet is voor iedereen gelijk en ook de overheid moet zich aan de wet houden.

- De macht mag niet in handen zijn van 1 persoon of een kleine groep mensen. Daarom is er een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke macht: een rechter kan ook een minister of bestuurder straf opleggen.

Kenmerken van een rechtsstaat

- Burgers hebben invloed op de manier waarop het land wordt geregeerd. Een rechtsstaat is dus altijd een democratie. (een staatsvorm waarbij burgers invloed hebben op de besluiten van politici)

Weet je voor je jezelf hoe burgers invloed hebben op besluiten?

Rechten en plichten

Een recht = wat je mag doen of waar je recht op hebt

Een plicht = iets wat je moet doen.

Een voorbeeld:

Vrijheid van godsdienst: je mag je eigen geloof hebben maar je moet anderen de ruimte geven om iets anders te geloven.

Aan de slag

- Lees bladzijde 16 + 17

- Maak opdrachten 1 t/m 4
- Ga naar blz 26 maak de begrippen t/m plicht 

- Maak een samenvatting of mindmap van 2.1

2.2 Parlementaire democratie

Democratie 

Demos = volk

Kratein = heersen

In een democratie is het volk dus de baas

Indirecte democratie

Bij de oude Grieken kwamen elke week alle Griekse mannen van de stad bij elkaar en stemden over allerlei zaken.

In Nederland gaat dat niet want we zijn met teveel mensen. Wij kiezen daarom mensen (politici) die in onze naam beslissingen maken. Dit noemen we een indirecte democratie.

Parlementaire democratie

De mensen die wij gekozen hebben noemen we volksvertegenwoordigers. Zij vormen het Parlement.

Omdat wij het parlement kiezen dat dus namen ons de beslissingen neemt is Nederland een parlementaire democratie.

Kenmerken van de Parlementaire democratie

- Er is algemeen kiesrecht (iedereen die Nederlander is en boven de 18 mag stemmen), je mag kiezen wie je zelf wilt (vrije verkiezingen) en stemmen is volledig anoniem. Op wie je stemt is jouw geheim als je het niet wilt vertellen.

We kiezen mensen voor de 2e kamer maar ook voor de gemeenteraad en het Europees Parlement.

Kenmerken van de Parlementaire democratie

- De politieke macht ligt bij het Parlement = 1e + 2e kamer. Zij zijn gekozen door het volk. Elk wetsvoorstel moet door het parlement zijn goedgekeurd. Het parlement controleert ook of de ministers hun werk goed uitvoeren.

- Bij ieder besluit moet een meerderheid (minstens de helft +1) van de stemmen vóór zijn. Het parlement moet daarbij ook rekening houden met de belangen van minderheden in ons land.

Kenmerken van de Parlementaire democratie

- Er is een grondwet waarin de rechten en plichten van overheid en burgers staan vastgelegd.  In de grondwet staat ook precies welke bevoegdheden de overheid heeft en welke macht.

- Er is sprake van een scheiding van de 3 machten: 

De wetgevende macht (regering + parlement)
De uitvoerende macht: ministers + ambtenaren
De rechtsprekende macht: onafhankelijke rechters

Trias politica

Als je dit niet goed snapt kijk dan nog eens naar:

https://schooltv.nl/video-item/clipphanger-wat-is-de-trias-politica

Wetgevende macht

Taak: het maken van wetten waar burgers en overheid zich aan moeten houden.

Wie: regering (koning + ministers) + parlement (1e + 2e kamer)

Gecontroleerd door: de rechters

Uitvoerende macht

Taak: goedgekeurde wetten uitvoeren

Wie: ministers + ambtenaren

gecontroleerd door:  het parlement (1e + 2e kamer)

Rechterlijke macht

Taak: beoordeelt of wetten goed worden nageleefd en doet uitspraak in conflicten.

Wie: onafhankelijke rechters

Gecontroleerd door: niemand zij zijn onafhankelijk en onpartijdig.

legalisteitsbeginsel

Bij de uitvoerende macht hoort het legaliteitsbeginsel: alles wat de overheid doet moet gebaseerd zijn op een wet. De overheid mag niet ineens iets compleets nieuws verzinnen.

scheve machtsverhoudingen

Op papier heeft het parlement de meeste macht, zij kunnen wetten tegenhouden door tegen te stemmen.

In de praktijk hebben ministers meer macht. De Trias politica klopt in Nederland namelijk niet helemaal. Minister zijn namelijk de wetgevende macht (ze mogen wetsvoorstellen maken) maar ook de uitvoerende macht.

scheve machtsverhoudingen

Ze maken dus wetsvoorstellen en kunnen ook nog eens bepalen hoe die wetten worden uitgevoerd.

Ministers hebben in de praktijk dus meer macht dan de 2e kamer die is gekozen door het volk.

Aan de slag

- Maak opdrachten 5 t/m 8 op blz 19

- Ga naar blz 26 en maak de begrippen tot en met 'legaliteitsbeginsel'

- Maak vast een samenvatting/mindmap van 2.2

2.3 Wanneer is een land een dictatuur?

Democratie vs Dictatuur

https://schooltv.nl/video-item/democratie-en-dictatuur-het-volk-versus-een-alleenheerser

Dictatuur

In een dictatuur hebben burgers niets te zeggen over het bestuur.

Het land wordt geregeerd door 1 persoon of een klein groepje mensen. 

Deze kennen we allemaal...

maar ken je deze

ook?

Kim jong Un

Noord - Korea

Ayatollah Ali Khamenei

Iran

of deze?

Xi Jinping China

kenmerken dictatuur

- 1 persoon of 1 politieke partij heeft alle macht

- Er is geen democratie en het land is geen rechtsstaat

- de bevolking heeft geen (politieke) grondrechten

- er is geen vrije pers

- de (geheime) politie en het leger spelen een grote rol

1 persoon of 1 partij

De politieke macht is in de handen van een dictator (Kim Jong Un) of een partij (communistische volkspartij China van Xi Jinping)

Het volk mag niet stemmen en niemand kan de machthebbers stoppen

Noord Korea

https://schooltv.nl/video-item/nieuwsuur-in-de-klas-noord-korea-leven-in-een-dictatuur

Geen democratie, geen rechtsstaat

Een dictatuur ontstaat vaak omdat iemand of een partij de macht grijpt. Dat noemen we een staatsgreep.

Een rechtsstaat is altijd een democratie. Een dictatuur is dus nooit een rechtsstaat.

geen grondrechten

In een dictatuur mag je niet leven zoals je zelf wilt. Je mag niet altijd zeggen wat je denkt en kritiek op de machthebbers kan gevaarlijk zijn. Soms is er ook geen vrijheid van godsdienst bijvoorbeeld de Oeigoeren in China:

https://schooltv.nl/video-item/nieuwsuur-in-de-klas-oeigoeren-onderdrukt-in-china

geen persvrijheid

Omdat er geen vrijheid van meningsuiting is, is er in een dictatuur ook geen persvrijheid. Kranten, radio en tv mogen alleen zeggen wat wordt goedgekeurd door de overheid. Er is sprake van censuur: berichten worden vooraf gecontroleerd.

Sterk leger

In een dictatuur is het leger belangrijk. Het leger steunt de dictator en treedt op tegen de bevolking als ze bijvoorbeeld in opstand komen.  In veel dictaturen zie je soldaten op straat of grote militaire parades. 

geheime politie

Vaak is er ook een geheime politie die mensen afluistert en de bevolking scherp in de gaten houdt. Willekeurige arrestaties en martelingen komen regelmatig voor. Soms zijn er ook strafkampen.

strafkolonie in Rusland

Verschillende dictaturen

- In Afrika heb je vaak generaals die dictator zijn geworden na jarenlange burgeroorlog

- In Syrië en Noord-korea gaat het om families die al generaties aan de macht zijn

- In China, Cuba en Vietnam zijn communistische dictaturen

- In Iran en Saudi-Ararbië zijn islamitische dictaturen van godsdienstige leiders met strenge regels.

Aan de slag

- ga naar blz 21 en maak opdr 9 t/m 12

- maak op blz 26 de laatste 3 begrippen

- Maak de invulsamenvatting op blz 27

Les 3

https://schooltv.nl/video-item/strafkampen-in-rusland-de-politieke-gevangenen-van-poetin

De situatie in Rusland

Werkles

- Maak de invulsamenvatting op blz 27

- maak een samenvatting/mindmap van 2.3 

- voeg je samenvattingen op mindmaps van 2.1 + 2.2 + 2.3 samen

- lever ze in bij mij via Teams/Magister (wordt Huiswerk, niet ingeleverd is weer een uur nablijven)