5.3 Het zenuwstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.3 Het zenuwstelsel

WAT

* lezen 5.3 en 5.4, maken + nakijken      

** testjezelf 5.3 en 5.4
** groene context opgaven 5.3 en 5.4

*** examenopgaven T4

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent
3. vinger omhoog zodra docent langs je tafeltje loopt

actie - IN STILTE

Leerdoelen

5.3.1 Je kunt de bouw, functies en werking van de verschillende delen van het zenuwstelsel beschrijven.

5.3.2 Je kunt de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven.

5.3.3 Je kunt de bouw, functies en werking van de hersenen en het ruggenmerg beschrijven.

Het hormoon dat het lichaam snel tot grote activiteit kan aanzetten (bijv. vluchten) wordt geproduceerd door:

1. bijnieren
2. schildklier
3. hypofyse
4. alvleesklier

Zenuwstelsel op basis van bouw

• centraal zenuwstelsel:

       - grote hersenen

       - kleine hersenen

       - hersenstam

       - ruggenmerg

• perifere zenuwstelsel:
  

       - zenuwen: deze verbinden alle delen van 

          het hele lichaam aan het centraal 

          zenuwstelsel

Autonoom zenuwstelsel

onbewust, inwendige organen

Animaal zenuwstelsel

bewust, skeletspieren

Zenuwstelsel op basis van functie

Autonome en animale zenuwstelsel

Op basis van functie

• animale = bewuste bewegingen skeletspieren  + reflexen
• autonome = onbewust hartslagfrequentie, ademhalingsfrequentie, werking spijsverteringsorganen, verwijding vernauwing van bloedvaten

Het zenuwstelsel ingedeeld op functie:

Autonome zenuwstelsel

Animale zenuwstelsel

-Orthosympatisch

-Parasympatisch

Prikkel en impulsen

• Zintuigcellen (receptoren) vangen prikkels op en zetten deze om in impulsen.
  
• Prikkel: een invloed uit het milieu op een organisme.
  
• Impuls: een soort elektrisch signaal dat via zenuwcellen wordt verstuurd.
• Zenuwcellen (conductoren) geleiden impulsen naar het centrale zenuwstelsel, verwerken deze in het centrale zenuwstelsel en geleiden impulsen vanaf het centrale zenuwstelsel.
  
• Spieren of klieren (effectoren) reageren op impulsen die afkomstig zijn van het CZS
• Spieren reageren op impulsen door samen te trekken of te ontspannen en klieren door stoffen af te scheiden

Verschillende prikkels

Zintuigen zetten prikkels (verandering in omgeving) 

om in impulsen. 

Prikkels zijn niet altijd even sterk, hoe gaat je zenuwstelsel daar mee om?

• licht 
• geur
• kleur
• kouder of warmer
• structuur
• lichte druk
• harde druk

Signaalverwerking sv

waarbij:

• zintuigcellen prikkels (signalen) opvangen uit het milieu en deze omzetten in impulsen;
  
• zenuwcellen de impulsen naar het centrale zenuwstelsel geleiden en van het centrale zenuwstelsel naar spieren en klieren;
  
• spieren reageren op impulsen door samen te trekken of te ontspannen en klieren reageren op impulsen door stoffen af te scheiden.

Bouw zenuwcel

(Binas 88A)

In de basis is elke zenuwcel gelijk: cellichaam + 2 soorten uitlopers:

• In het cellichaam bevinden zich de celkern en alle organellen
• uitloper: dendrieten
• uitloper: axon

Bouw zenuwcel (Binas 88A)

Zenuwcellen kunnen impulsen ontvangen en doorgeven. 

• Een uitloper van een zenuwcel die impulsen ontvangt en naar het cellichaam toe geleid = dendriet.
• Een uitloper die impulsen van het cellichaam af geleidt =  axon.

www.bioplek.org

Myelineschede

• isolerende laag rondom uitloper
• bestaan uit de cellen van Schwann
• functie:  50 x snellere impulsgeleiding

De synaps

De synaps is: de ruimte tussen axon en dendriet

Synaps

Aan het einde van axonen 

Dit is de plek waar een impuls van de ene cel kan worden doorgegeven aan de volgende cel.

Plaats waar impuls wordt overgedragen noem je een synaps

In een synaps wordt 

doormiddel van 

neurotransmitters de 

impuls doorgegeven

synaps 

overdracht door neurotransmitters

Zie Binas 88D en E

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel

3 typen zenuwcellen

• Gevoelszenuwcellen (sensorische zenuwcellen)
  - geleiden impulsen van zintuigcellen naar het centrale zenuwstelsel.
  - cellichamen van de meeste gevoelszenuwcellen  vlak bij het centrale zenuwstelsel.
  - één lange dendriet en één kort axon.
  
• Schakelcellen
  - geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel. 
  - liggen geheel binnen het centrale zenuwstelsel.
  
• Bewegingszenuwcellen (motorische zenuwcellen)
  - geleiden impulsen van het centrale zenuwstelsel naar spieren en klieren.
  - cellichamen liggen in het centrale zenuwstelsel.
  - meerdere korte dendrieten en één lang axon naar een spier of klier. 

3 typen zenuwen

• gevoelszenuwen
• bewegingszenuwen en 
• gemengde zenuwen. 

De uitlopers van zenuwcellen liggen bij elkaar in zenuwen. De myelineschede isoleert axonen in een zenuw van elkaar. Om een zenuw heen ligt een laag bindweefsel. 

Bouw hersenen

Anatomie grote hersenen 

• Twee helften
• Verbonden met de hersenbalk
• Schors en merg

De grote hersenen: hersencentra

De hersenstam

• Verlengde van het ruggenmerg
• Geleiden impulsen van en naar de grote en kleine hersenen
• De impulsbanen kruisen elkaar hier.
• belangrijke lichaamsfuncties regelen, zoals het hartritme, de snelheid waarmee je ademhaalt en de bloeddruk. 

ruggenmerg

WITTE STOF

Uitlopers van schakelcellen

Ruggenmerg: in het midden

Hersenen: in de schors

GRIJZE STOF 

Cellichamen van schakelcellen

en bewegingszenuwcel

Ruggenmerg: in het midden

Hersenen: in de schors

Zintuig = Receptor

Spier = effector

Centraal zenuwstelsel

Motorische zenuwcel

Sensorische zenuwcel

Centrale zenuwstelsel

Perifeer zenuwstelsel

Grote hersenen

Hersenstam

Hersenzenuw

Ruggenmergzenuw

Kleine hersenen

Opdrachten nakijken

5.3    Het zenuwstelsel

Opdracht 22 t/m 32