Ethiek in de zorg

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2,3

Ethiek in de zorg

Tijdens deze les kijken we terug op een stukje 'basis' binnen dit onderwerp: Ethiek in de zorg. Wat is hierover blijven hangen van het afgelopen schooljaar en wat zouden we hier graag nog meer over willen behandelen. Deze periode sluiten we af met ethische dilemma's binnen de zorg.  

Wat verstaan jullie onder ethiek?

Ethiek

Ethiek = Wat behoren wij als mens te doen volgens de Norm en welke principes (Waarden) bepalen hoe we met anderen en de wereld omgaan. Het is een tak van de filosofie die zich bezighoudt met menselijk handelen. Ethiek stelt vragen als:

Wat is het juiste om te doen in bepaalde situaties?

Wat zijn de morele verplichtingen van individuen en samenlevingen?

Hoe kunnen we beslissingen nemen die zowel eerlijk als rechtvaardig zijn?

jouw rol als zorgverlener :kritisch nadenken over wat het goede/juiste is om te doen.

Jouw ethisch handelen als hulpverlener.

Normen en Waarden

Normen zijn gedragsregels die aangeven hoe we ons in een samenleving of gemeenschap zouden moeten gedragen.  Bijvoorbeeld, normen over eerlijkheid, respect, of zorg voor anderen kunnen variëren tussen verschillende gemeenschappen of culturen.

Waarden zijn de diepere overtuigingen en principes die we als belangrijk beschouwen in ons leven, zoals vrijheid, gelijkheid, of rechtvaardigheid. Waarden zijn dus de onderliggende basis die bepalen waarom bepaalde normen bestaan.

In een ethisch dilemma komt het vaak voor dat twee of meer waarden of normen met elkaar in conflict zijn.

In de geneeskunde kan een arts bijvoorbeeld voor een dilemma staan waarin de waarde van zelfbeschikking van de patiënt conflicteert met de waarde van het beschermen van het leven als de patiënt bijvoorbeeld weigert een levensreddende behandeling.

Kortom, normen en waarden helpen bij het bepalen van wat "goed" of "slecht" is in specifieke situaties, maar als ze met elkaar in conflict komen, ontstaat er een ethisch dilemma waarbij je een keuze moet maken tussen verschillende mogelijke uitkomsten die elk hun eigen ethische rechtvaardiging hebben.

Een Ethisch dilemma is een keuze waarbij alle opties op het eerste gezicht lastig zijn, maar toch moet je kiezen om een besluit te nemen in je uiteindelijke handelen.

(Denk hierbij aan de visie, wetgeving, persoonlijke opvatting)

De meningen (jouw waarden en die van derden) over wat goede zorg is, lopen weleens uiteen. Vaak moet je balanceren tussen de waarden van de cliënt, de mantelzorgers en het beleid van je organisatie.
Dit levert ethische dilemma’s op.

Beroepsethiek

Verpleegkundigen en verzorgende hebben hun beroepsethiek vastgelegd in de ICN; hierin wordt de rol van de verzorgende en verpleegkundige beschreven ten opzichte van de medemens, de beroepsuitoefening, de maatschappij, de samenwerking met anderen. BEROEPSCODE

Bij een ethisch dilemma wegen we de belangen af van: 

• de zorgvrager
• jou als zorgverlener
• de familie
• de collega's
• medebewoners
• de organisatie en eventueel ander betrokkenen. 

Moreel/Ethisch dilemma

Bij een moreel (of ethisch) dilemma is altijd sprake van een botsing van verschillende waarden. Daarom kent zo’n dilemma geen ‘juiste’ oplossing: wat je ook doet, je zult altijd een of meer waarden schenden. Maar dat er geen juiste oplossing is, wil niet zeggen dat er geen gesprek over mogelijk is, of dat er geen ‘betere’ en ‘slechtere’ oplossingen zijn.

Een stappenplan biedt handvatten om het dilemma uit te pluizen en de argumenten te ordenen en af te wegen. 

Dilemma 1

Afwijken van het protocol, mag dat?
Iemand met slikproblemen wil kunnen genieten van het avondeten en snijdt dan ook het liefst zelfstandig 'kleine stukjes'. de KNO-arts adviseert gemalen voedsel. Volg je het doktersadvies op, of kom je tegemoet aan de wens van de cliënt? Wat zou jij doen? Waarom kies je voor deze aanpak?

Wat vinden jullie van deze situatie? Wat zou je doen?

Wat zou jij als begeleider doen in deze situatie? Kies een handelingsoptie:

1

A

B

C

D

Wat zou je als hulpverlener doen in deze situatie?

1. Ik volg de wens van Karin en haar ouders en geef Karin klein gesneden voedsel. Ze weten wat de risico’s zijn en mogen zelf beslissen.
2. Ik volg het advies op van de kno-arts. Wel bespreek ik het verzoek met Karin en haar ouders, wijs hen op de risico’s en probeer ze ervan te overtuigen dat dit het beste is.
3. Ik bespreek het verzoek met Karin en haar ouders en wijs hen nogmaals op de risico's. Blijven ze bij hun keuze dan volg ik die en krijgt Karin voortaan klein gesneden voedsel. Ik kan mijn beslissing verantwoorden,.
4. Ik bespreek de situatie met mijn collega’s. We bekijken de situatie van alle kanten en wegen af. De uitkomst van dit overleg is doorslaggevend en kan betekenen: vasthouden aan het advies van de arts, een compromis vinden met alle betrokkenen of de wens van Karin en haar ouders volgen.

Reflecteer op je keuze
Heb je optie 2 gekozen? Wat was daarvoor de reden?

    Je wilt niet op je geweten hebben dat Karin stikt door niet-gemalen voedsel tijdens jouw dienst.
    De kno-arts is de deskundige. Zijn oordeel is beslissend. Je legt dit uit aan Karin en haar ouders en zij zullen zich daarbij neer moeten leggen.
    Anders, namelijk…

Ging je voor optie 4? Wat was dan de reden?

    Je voelt je onzeker en weet echt niet wat goed is om doen: moet je voor Karin en haar ouders de beslissing nemen om haar te beschermen tegen de risico’s of mogen Karin en haar ouders zelf bepalen wat ze willen met alle risico’s van dien?
    Je vindt het belangrijk dat je vanuit een gedeelde visie aan Karin en haar ouders kunt uitleggen hoe jullie als team tot dit voorstel zijn gekomen.
    Je voelt je gesteund en steviger in je schoenen staan als collega’s je besluit mee ondersteunen.
    Anders, namelijk…

Situatie gebaseerd op waargebeurd verhaal

Ik (Lia) heb Karin gekend. Ik werkte als verzorgende vers gediplomeerd , in de zorginstelling waar Karin woonde. Inmiddels al 27 jaar geleden. Het is net na de jaarwisseling en er zijn nog oliebollen. Mijn collega’s en ik warmen ze op en presenteren ze bij de koffie aan de cliënten in onze unit. Karin is dol op lekker eten en wil natuurlijk ook een oliebol. We weten dat ze niet goed kauwt, moeite heeft met slikken en soms ook erg kan schrokken. Dus we snijden de oliebol in kleine stukjes zodat zij die rustig één voor één kan opeten. Ik draai me om en rij de koffiekar aan de kant. Nog geen twee tellen later hoor ik een mede cliënt roepen: ‘Karin wordt niet goed!!!’. We staan gelijk met drie collega’s om haar heen. Karin heeft alle stukjes oliebol in één keer in haar mond gestopt en krijgt geen lucht meer. En wat we ook proberen… we krijgen de luchtweg niet meer vrij. De ambulance is snel ter plaatse, maar ook het ambulancepersoneel kan niets meer doen. Karin is overleden.

Situatie gebaseerd op waargebeurd verhaal

Ik moet haar ouders bellen. Met lood in mijn schoenen. Hoe ga ik dit vertellen? Ik krijg de moeder van Karin aan de lijn en vertel het slechte nieuws. Het blijft een tijdje stil aan de andere kant van de lijn. En dan zegt ze: “Ja we wisten dat dit een keer kon gebeuren. We hebben het er daar zo vaak over gehad met elkaar. Maar dit is toch wat Karin wilde en waar we allemaal achter stonden. Liever stikken dan de rest van haar leven aan het gemalen eten. We gaan haar missen. Maar het is goed zo.” Ik voel opluchting: gelukkig ze zijn niet boos. Maar sta op dat moment zelf nog teveel in de ‘regelmodus’ om de echte waarde van deze reactie te ervaren.

Die avond 27 jaar geleden is mij altijd bijgebleven. Aanvankelijk voelde ik me vreselijk schuldig dat dit in mijn dienst was gebeurd. Had ik maar beter opgelet. Was ik maar naast Karin gaan zitten. Had ik maar niet alle stukjes tegelijk op het bordje gelegd. Had ik maar helemaal geen oliebol gegeven… De schrik slaat me nog steeds om het hart als iemand zich verslikt. Maar dat schuldgevoel is wel gesleten. Kwaliteit van zorg is niet hetzelfde als altijd het protocol volgen en alle risico’s uitsluiten. Soms moet je afwijken. Kwaliteit van zorg is wel: argumenten, alternatieven en risico’s op een rijtje zetten zodat alle betrokkenen samen een weloverwogen beslissing kunnen nemen.

A

B

C

D

Wat zou je doen?

1. Ik zet de monitoring toch in om Bert een veiliger gevoel te geven. De monitoring is maar een beperkte inbreuk op de privacy omdat er geen camerabeelden zijn. Na een tijdje evalueren we hoe het gaat.
2. Ik doe niets, monitoren is een inbreuk op haar privacy. Mevrouw Jansen geeft duidelijk aan dat zij de monitoring niet nodig vindt.
3. Ik probeer mevrouw Jansen ervan te overtuigen dat de monitoring Bert geruststelt en dat zij er geen last van heeft.
4. Ik bespreek met Bert en mevrouw Jansen wat eventuele andere oplossingen zijn. Bijvoorbeeld een alarmknop.

Juridische normen

Juridische wetten waar een zorgverlener zich aan MOET houden. 

- BIG (Registratie Beroepen Individuele Gezondheidszorg)
- WGBO Wet Geneeskundige Behandelings Overeenkomst (In de WGBO staan de rechten en plichten van cliënten die zorg krijgen, en van zorgverleners die zorg geven)
 - Wet zorg en dwang (regelt de rechten bij onvrijwillige zorg of onvrijwillige opname van mensen.)
- WVGGZ Wet Verplichte Geestelijke GezondheidsZorg De WVGGZ geldt voor mensen bij wie een psychische stoornis leidt tot gedrag dat ernstig nadeel veroorzaakt voor henzelf of voor anderen (bijvoorbeeld een rechtelijke machtiging voor uithuisplaatsing). 

Ethiek en recht zijn met elkaar verbonden. Ethische afwegingen maak je zelf iedere dag. In wet- en regelgeving ligt een moraal vast waar veel mensen achter staan. Wetten en regels aanpassen gebeurt meestal na een ethische discussie. Als je afweegt hoe je een juridische regel interpreteert of zou moeten aanpassen, dan ben je met ethiek bezig. 

Ethische dilemma's vanuit de praktijk

https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/welbevinden-levensvragen/routeplanner-dilemma-s-zorg.pdf