introductie Romantiek en Realisme 2019-2020

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4,5

Literatuurgeschiedenis negentiende eeuw

Historische achtergrond 1800-1875

Het doorwerken van de Verlichting:

• Liberalisme werd de heersende ideologie 
• Steeds meer politieke invloed voor de burgerij
• Volken worden onafhankelijk
• Afschaffing slavernij

Economische bloei door industriële revolutie en technische vernieuwingen

Nederland 

1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)

v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

1839 Afscheiding België

1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie

Cultuur

romantiek en realisme

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting

Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme

Kenmerken Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke.
• individualisme: nadruk op originaliteit

Romantische schilderkunst

• open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
• warme kleuren
• meer nadruk op kleur dan op vorm
• onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden

Natuur

Het schilderij 'Schipbreuk op een rotsachtige kust' (1837) van Wijnand Nuijen is een hoogtepunt uit de Nederlandse romantische schilderkunst. De natuur is erg belangrijk en wordt in romantische kunst vaak uitvergroot: zeer heftige stormen, zeer donkere en dreigende luchten, zeer grote bomen.

Waarom is deze afbeelding 'romantisch'?

Caspar David Friedrich, 'De wandelaar boven de nevelen' (1818).

Open compositie, warme kleuren, meer nadruk op kleur dan op vorm, onderwerp is de ongerepte natuur. Er spreekt verlangen en gevoel uit.

Romantische literatuur kenmerken (algemeen):

• Antirationalisme 
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk.
• Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
• Individualiteit
• Populaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Sehnsucht is

1. Het verlangen naar het verleden.
2. Het verlangen naar de onbereikbare geliefde.
3. Het verlangen naar het onbereikbare.
4. Het verlangen naar exotische oorden.

Weltschmerz is

1. Suïcidaal zijn.
2. Verbolgen zijn over de liefde.
3. Hunkering naar een ideale samenleving.
4. Verdriet over een onvolmaakte wereld.

Een ander woord voor vluchten is

1. sciencefiction
2. industrialisering
3. escapisme
4. detectives

Sprookjes horen vooral bij de romantiek omdat men toen

1. geïnteresseerd was in oude volksverhalen.
2. geïnteresseerd was in het verleden.
3. wilde vluchten naar het platteland.
4. wilde vluchten uit het hier en nu.

Historische roman

• aandacht voor het (vaderlandse) verleden (romantische onvrede) -> Nederland: middeleeuwen en Gouden Eeuw -> leerzame spiegel voor heden
• Sir Walter Scott: Ivanhoe (1820) -> Hermingard van de Eikenterpen van Aarnout Drost/ De roos van Dekema van Jacob van Lennep

Humor

• gevoeligheid en onvrede over alledaagse werkelijkheid kunnen humor oproepen -> omgaan met kloof tussen werkelijkheid en ideaal

Multatuli

• Eduard Douwes Dekker (1820-1887)
• mengeling van verschillende soorten teksten: exotische natuurbeschrijvingen, humoristische stukken en romantische passages -> betoog, bewijs, pamflet en geschiedenis.
• directe stijl en non-conformistische standpunten
• waarheidsvinding door literatuur

Beweging van Tachtig/ Tachtigers

• 1885 De Nieuwe Gids  (De Gids 1873 verleden als leerzame spiegel -> historische roman)
• literatuur bevrijden van religieuze, morele en didactische doeleinden
• zetten zich af tegen voorgangers (domineedichter)
• tegencultuur/ l'art pour l'art/ individualisme/ stemmingskunst
• Willem Kloos/ Lodewijk van Deyssel/ Frederik van Eden en Herman Gorter

Welk begrip hoort niet bij de Tachtigers?

1. l'art pour l'art
2. Kunst is een persoonlijke uiting
3. vorm en inhoud zijn één
4. Kunst is de allerindividueelste expressie van de aller individueelste emotie

Frederik van Eeden

Willem Kloos

Herman Gorter

Lodewijk van Deyssel

Hoe heette de groep waarbij de schrijvers op de vorige slide aan verbonden waren? De ...

Realisme

Romantische en realistische literatuur: 

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

Frederik van Eeden (1860-1932)

• Tachtiger
• Psychiater
• Maatschappijhervormer

• De kleine Johannes (1887) = cultuursprookje = romantische literatuur
• Van de Koele meren des doods (1900) = naturalistische roman= realistische literatuur

1

Realistische literatuur kenmerken (algemeen):

1. Realistische schrijvers streefden en streven ernaar hun teksten een zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect).
2. Het realisme richtte en richt zich op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking.
3. Realistische schrijvers gaan uit van de (filosofische) aanname dat werkelijkheid en waarheid met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen). Ze omarmen de moderniteit (+ waarheid kennen en doorgronden met behulp van moderne wetenschap).
4. De teksten gaan over sociale mobiliteit en (in) stabiliteit.

De realistische roman maakt in de loop van de negentiende eeuw een ontwikkeling door van nog belerend naar objectief en naturalistisch.

Belerend realisme

• beschrijving eigentijdse werkelijkheid
• moraliserende bedoeling
• mijden schokkende onderwerpen
• eenvoudige personages (goed/ slecht)
• happy end

Objectief realisme

• objectieve, neutrale verteller
• taboeonderwerpen
• ontbreken moralisering

Naturalisme (Zola)

• determinerende omstandigheden (de vrije wil van de mens wordt aan banden gelegd erfelijkheidsfactoren en sociaal milieu)
• temperamentleer
• geen moralistische verteller/ ruimte- en tijdsbepalingen zijn concreet, levensecht en realistisch