H5 par. 1 Handel en de opkomst van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

H5 Steden, staten en de kerk

Par. 1 Handel en de opkomst van steden

middeleeuwen 500 - 1500

• vroege middeleeuwen 500 - 1000
• late middeleeuwen 1000 - 1500
• Dit hoofdstuk = late middeleeuwen
• Tijdvak steden en staten 
• Periode: middeleeuwen

Invalshoeken

• Economisch: 
• wat zijn de middelen van bestaan? 
• Denk hierbij bijvoorbeeld jagen en verzamelen, landbouw, industrie. 
• Hoe komen mensen aan hun inkomsten?

 

Invalshoeken

• Politiek-bestuurlijk: 
• hoe wordt de samenleving bestuurd? 
• Wie is de baas? 
• Welke regels en wetten zijn er?

 

Invalshoeken

• sociaal: 
• dit gaat bijvoorbeeld over de leefomstandigheden van mensen en de verschillende sociale lagen. 
• Zijn er grote verschillen tussen mannen/vrouwen en arm/rijk? 
• Leven de mensen in de stad of op het platteland?

Invalshoeken

• cultureel: wat denken en voelen de mensen en hoe uitten ze dit?
• bijvoorbeeld in hun gewoontes en regels, 
• geloof, 
• kunst en 
• wetenschap. 

Kenmerkende aspecten H5

Herleving van de stedelijk cultuur

Ontstaan van de stedelijke burgerij

De investituurstrijd

Expansie Christelijke wereld / Kruistochten

Staatsvorming en centralisatie

Oorzaak en gevolg

De oorzaak is de reden waarom er iets gebeurt.

Het gevolg is wat er daarna gebeurt; hoe gaat het verder?

Leerdoelen

• Je kunt de oorzaken noemen van de opkomst van steden in de late middeleeuwen.
• Je kunt uitleggen dat er weer een geldeconomie ontstond.
• Je kunt aan de hand van een voorbeeld van een middeleeuws netwerk tussen handelssteden uitleggen waarom samenwerking voordelig was.
• Je kent de begrippen en jaartallen uit deze paragraaf.

Er komen weer steden

• Veranderingen rond het jaar 1000 in Noordwest Europa:
• Opkomst handel en nijverheid.
• Opkomst steden.

• Continuïteit rond het jaar 1000 in Noordwest Europa:
• Meeste mensen woonden en werkten op het platteland.

Er komen weer steden

Oorzaken veranderingen:

1. Hogere opbrengsten in de landbouw.
2. Meer landbouwgrond door ontginnen.

Er komen weer steden

1. Hogere opbrengsten in de landbouw door:

• halsjuk
• ijzeren ploeg
• drieslagstelsel

Halsjuk en ijzeren ploeg

Er komen weer steden

2. Meer landbouwgrond door ontginnen:

• bossen gekapt
• moerassen doorgelegd

Er komen weer steden

Door deze twee veranderingen was er voldoende voedsel, gevolgen:

• bevolkingsgroei
• op markten werden voedseloverschotten geruild
• bij markten ontstonden dorpjes
• dorpjes groeiden uit tot steden 
• boeren gingen in steden als ambachtsman en handelaar werken (vrij)
• ontstaan agrarisch stedelijke samenleving

Er komen weer steden

Markten ontstonden op kruispunten van wegen en rivieren, maar ook bij kloosters en kastelen.

Er komt meer geld in omloop

Het ontstaan van een geldeconomie was ook een belangrijke verandering.

Domeinheren vonden pacht in voedsel steeds onhandiger en eisten vanaf de 13e eeuw pacht en belasting in geld. Waarom?

Ook boeren vonden ruilhandel steeds vervelender, waarom?

Er komt meer geld in omloop

• Elk koninkrijk en bijna iedere stad had een eigen munt.
• Een handelaar moest dus steeds geld wisselen.

Handelsnetwerken

• Er kwam steeds meer handel over grote afstanden: binnen en buiten Europa.
• Sommige handelssteden verdienden extra door tol te heffen: passerende schepen moesten geld betalen.

Handelsnetwerken

• Vanaf de 12e eeuw  gingen kooplieden uit steden in het noorden van Europa samenwerken.
• Hanze: handelsverbond van steden langs de Noordzee en Oostzee.

Handelsnetwerken

• Oostzeegebied: haring, hout, kruiden en graan.
• Engeland: wol en linnen.
• Deventer, Zutphen, Kampen, Harderwijk en Zwolle.

Handelsnetwerken

Voordelen Hanze:

1. Koggeschepen konden in groepjes varen om zich te beschermen tegen piraten.
2. Samenwerkende handelaren konden eisen dat ze minder tol hoefden te betalen.
3. Leveranciers mochten niet werken met concurrende handelaren die geen lid waren van de Hanze.

Handelsnetwerken

• In Lubeck kwamen Hanzesteden bij elkaar voor overleg.
• In Brugge ontmoetten Hanzekooplieden kooplieden uit Zuid-Europa.

Wat zijn voordelen van het lidmaatschap bij de Hanze? Noem er 1.