Make it Mine: Letterdruk

Dit project gaat over Letterdruk. Alle tekstuele uitingen, analoog of digitaal, zijn ontworpen. Wat komt er kijken bij het maken van een grafisch ontwerp? Leerlingen ontdekken al doende hoe je een ontwerp voor letters, woorden en tekst kunt maken. Ze gaan aan de slag met letters, vlakverdeling, witruimtes, kleur, grid, compositie en bladspiegel. 

Ze bekijken werk van hedendaagse grafische vormgevers, ambachtelijke drukkers en kunstenaars. Ze duiken in de de geschiedenis van de drukpers. En ze bespreken hun eigen werk en werkproces tijdens het spelen van het reflectiespel.

Het project begint altijd in de klas met de digitale voorbereidingsles en een beeldende opdracht.

Scholen kunnen kiezen of ze 1, 2 of 3 workshops volgen in het Stadsatelier. Hoe meer workshops, hoe meer ruimte er ontstaat voor experiment. Door veel te experimenteren ontdek je de vele mogelijkheden van grafische druktechnieken. Dat is wat grafiek zo leuk maakt! 

Alle workshops worden gegeven voor maximaal 16 leerlingen. 

1 workshop = Letterdruk.

2 workshops = Typografie en Letterdruk.

3 workshops = Typografie, Woorddruk en Letterdruk.

Voor de verwerking op school zijn 2 digitale lessen en het reflectiespel beschikbaar. 

Verwerkingsles 1 gaat over de geschiedenis van de letterdruk en kunstenaars die met letters werken.  Het reflectiespel kan gespeeld worden om het proces en de resultaten van de workshop Letterdruk te bespreken.  

Verwerkingsles 2 biedt handvaten voor het maken een tentoonstelling in de school en/of op digitale platforms (Insta, TikTok, Printerest).

- Leerlingen doen ervaring op met de vormgeving van letters, woorden en teksten. 

- Leerlingen experimenteren met- en ervaren hoe ze zelf kunnen drukken met drukletters.

- Leerlingen ervaren hoe ze zelf de typografie van letters kunnen bepalen.

- Leerlingen zien hoe een drukpers en letterpers werken.

- Leerlingen drukken zich uit in tekst en vormgeving.

- Leerlingen maken kennis met het beroep van de grafisch vormgever en ambachtelijk drukker.

- Leerlingen analyseren beelden, benoemen de vormgeving waardoor een begrippenkader ontstaat.

- Leerlingen leren over de geschiedenis van de drukkunst aan de hand van Amersfoorts erfgoed.

Aansluiting bij de kerndoelen: Kunst en Cultuur: 48, 49, 50, 51, 52.

Doel: Introductie op het onderwerp Letterdruk, voorbereiding op de workshops in het Stadsatelier.

Organisatie: Klassikaal en individueel.

Duur: 90 minuten.

Benodigdheden: A4 papier, A6 papier, fineliners, als die er zijn: voorbeeldboeken over handlettering.

Voorbereiding: Neem de digibordles door. Rechts onderin staat een icoon van een notitieblad, hier staat informatie voor de leerkracht, bv vragen die je kunt stellen en de conclusies die getrokken kunnen worden. De digibordles print je uit door op Print te drukken onder de rode knop Start Les.

Leerlingen ervaren dat vormgeving van letters en kleurgebruik de herkenbaarheid vergroot.

Leerlingen zien dat vormgeving verandert in de tijd. (HEMA logo's).

Leerlingen bekijken karakters van verschillende talen.

Leerlingen bekijken en analyseren lettertypes en begrijpen dat de herhaling van vormen zorgt voor eenheid in een lettertype.

Leerlingen experimenteren met typografie en de combinatie inhoud - lettertype.

3. A. Kies zelf een woord en type dit 8 keer met een ander lettertype in Word. Gebruik een zo groot mogelijk lettertype, ongeveer 48 pt. En print het uit op een A4-tje. Bedenk voor jezelf welk lettertype het beste bij het woord past en waarom je dat vind.

3. B. Kies 4 verschillende woorden van het digibord en schrijf  met een fineliner elk woord in een passend lettertype op een A6. Schijf lekker groot. Je mag ook zelf een lettertype bedenken.

Leerlingen reflecteren op hun werk dat ze bij 3.B. gemaakt hebben.

Leg alle A6-jes op tafel, leg dezelfde woorden bij elkaar. 

Bekijk de verschillen in vormgeving.

Leg per woord de A6-jes in volgorde: van organische vorm naar geometrisch vorm.

Waarom zijn organische letters gebruikt?

Waarom zijn geometrische letters gebruikt?

Welke letters passen het beste bij de betekenis van 't woord?

Leg aan de hand van de foto's uit wat het Stadsatelier is en wat de leerlingen in de workshop(s) bij het Stadsatelier gaan doen.

Bij elke eerste workshop krijgt de groep een rondleiding door de werkplaats en vertelt Tiny Risselada over haar werk.

Doel: Leerlingen leren over de geschiedenis van het letterdrukken. Leren maken kennis met werk van kunstenaars die met letters werken.

Organisatie: Klassikaal.

Duur: 30 minuten

Benodigdheden: Digibord.

Leerlingen leren over het ontstaan van de boekdrukkunst en de eerste letterdruk-techniek.

Dit onderdeel bestaat uit 2 korte filmpjes over de overgang van handgeschreven boeken naar gedrukte boeken en 8 voorbeelden van drukwerk uit de collectie van Museum Flehite, die een beeld geven van de veranderende druktechnieken en vormgeving in de loop van de tijd.

Leg de resultaten van de 2de workshop op tafel zodat iedereen ze goed kan zien. Leg de stapel kaartjes gesloten neer. Laat leerlingen om de beurt een kaartje pakken en de vraag voorlezen en beantwoorden net zolang tot alle kaarten zijn geweest. De complimentenkaarten kunnen door meerdere leerlingen beantwoord worden.

Stuur op het gebruik van de nieuwe begrippen uit voorgaande lessen: lettertypes, lettergrote (punt), compositie, witruimte, schreefletters, schreefloze letter, grit, bladspiegel, grafisch ontwerpen. 

!!!! Maak tijdens het spel (of achteraf) twee stapels van de kaartjes: 1 stapel met vragen die goed werkten voor de leerlingen en 1 stapel met vragen die minder goed werkten. 

Bewaar de stapels apart en kunnen jullie ze meenemen naar de evaluatie?

Doel: Leerlingen reflecteren op hun werk 

Organisatie: Klassikaal en individueel.

Duur: 90 - 120 minuten.

Benodigdheden: Reflectiekaartjes, computers voor de leerlingen, 

Voorbereiding: Maak een insta-account of pinterest-account aan op een school computer.

Print de pdf's met reflectiekaartjes uit op dik papier. (Staan hieronder) Snij de kaartjes, schud ze  en maak er en stapel van.

NB. De vormgeving van de reflectiekaarten gebeurd na de pilot. 

Deel 2. Tentoonstellingstekst schrijven

Door het reflectiespel hebben leerlingen meer over hun werk en het werkproces na kunnen denken. Op basis hiervan schrijven ze een korte tekst bij hun werkstuk. 

Ze schrijven hun naam, geboortejaar tussen haakjes, de techniek en daaronder een tekstje waarin ze antwoord geven op 2 a 3 van de vragen of zinnen die ze afmaken. Ze kunnen zelf 2 a 3 vragen uitkiezen.  (Zie Digibordles)

Voor de tentoonstelling in de school, kunnen de leerlingen de tekstbordjes zelf ontwerpen op de computer met creatief gebruik van lettertyes.

Beslis waar de tentoonstelling in de school komt te hangen of het op instagram of pinterest wordt gezet en hoe, ivm de volgende les.

De teksten kunnen ook op insta geplaatst worden, maar voor dat doel evt. inkorten.

Voor het maken van de tentoonstelling is les 6 bedoeld. 

Doel: Presenteren

Organisatie: Klassikaal en individueel.

Duur: 90 - 120 minuten.

Benodigdheden: instagramaccount/pinterestaccount voor digitale tentoonstelling, lijsten, wat maar voorradig is op de school om voor de tentoonstelling en alles daarom heen te gebruiken, de teksten van de vorige les.

Voorbereiding: een plan bedenken voor de tentoonstelling in de school en digitaal. En leerlingen in groepjes delen van de organisatie laten doen.

NB. Omdat niet exact bekend is wat de mogelijkheden binnen de school zijn voor een tentoonstelling, worden veel suggesties gegeven voor activiteiten die in het verlengde van een tentoonstelling gedaan kunnen worden.

 - Werk voor de online tentoonstelling fotograferen en uploaden en tekstjes erbij schrijven.

- Laat leerlingen ook werk selecteren van workshop 1 voor de tentoonstelling op school. En laat ze het werk fotograferen en uploaden in de digitale tentoonstelling. 

 - Als er foto's in het Stadsatelier zijn gemaakt door de docent, kunnen die er ook bij.

- Laat leerlingen een poster voor de tentoonstelling ontwerpen en maken met lettersjablonen, verf, collage techniek, handlettering etc.

- Laat leerlingen een flyer voor de tentoonstelling ontwerpen, waarbij de tekst aan de achterkant met de computer gemaakt is en de voorkant met een linosnede bedrukt.

- Laat leerlingen een openingsmomentje organiseren met een drankje, een speech en een leuk achtergrondmuziekje.

Lesmateriaal: Tiny Risselada & Marije Visser 

Workshops: Stadsatelier/Tiny Risselada

Grafiek, schilderijen en foto’s: Museum Flehite, Archief Eemland, Tiny Risselada, Marije Visser

Realisatie: Januari 2025 I.s.m. PRO33 College Amersfoort.

Dit project is gerealiseerd met subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie en in samenwerking met NEOS.