Les 5, Zorgverlening, beroep en organisatie, SOFA-model

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2

Vraaggerichte en taakgerichte zorgbenaderingen in de zorg

+

Communicatie met mantelzorgers

Inzetten van het SOFA-model

Wat is jullie status ;)

invulling deze les

Theorie

filmpje/quizvraagje tussendoor

Praktijkopdracht

Scenariospel

Pauze, tijd afspreken?

Taakgericht zorgsysteem

Een kenmerk van een taakgericht zorgsysteem is dat het werk opgedeeld is in deeltaken. Zo kun je binnen dit model van organiseren van de zorg een dag werken en tijdens die dag vele verschillende taken hebben uitgevoerd. Het zou kunnen zijn dat je 's ochtends zorg verleent aan een zorgvrager in een ziekenhuis. Je zorgt er dan voor dat de zorgvrager gewassen en aangekleed wordt, terwijl een verpleegkundige de medicijnen komt brengen. Deze collega heeft dan een andere taak in de zorg voor dezelfde zorgvrager.

Een taakgericht zorgsysteem zorgt ervoor dat een zorgvrager met verschillende zorgverleners te maken krijgt die, op basis van een keuze, taken verrichten. De keuze van de toewijzing van de taken aan de zorgverleners kan gemaakt worden op verschillende gronden. 

De werkervaring van de verzorgende: sommige verzorgenden hebben meer werkervaring opgedaan in een bepaalde taak en op basis daarvan worden zij ingezet voor een specifieke taak.

De kennis van de verzorgende: voor sommige taken heeft de verzorgende specifieke kennis nodig, bijvoorbeeld over werking of bijwerking van een bepaald medicijn. Dat kan de reden zijn om de taak van medicijn toedienen toe te wijzen aan een verzorgende met die kennis.

De voorkeuren van de verzorgenden: niet alle taken zijn geliefd of zijn in overeenstemming met de waarden en normen van een verzorgende. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het verrichten van handelingen bij een man die niet geholpen wil worden door een vrouw. Als een verzorgende deze taken niet zou willen doen, kan de taak mogelijk aan een andere verzorgende toegewezen worden.

Vraaggericht zorgsysteem

Heel anders werken dan in een taakgericht zorgsysteem is het werken in een vraaggericht zorgsysteem, dat ook wel zorgvragergericht zorgsysteem wordt genoemd. Bij deze manier van organiseren van de zorgverlening staat de zorgvrager centraal en niet de uit te voeren taak. De zorg wordt georganiseerd rond de zorgvrager. Voor jou, als verzorgende, is dat een heel andere manier van het organiseren van de zorg. Hier zitten ook weer voordelen en nadelen aan verbonden.

Als je, als verzorgende, om je heen kijkt, zie je dat veel zorgorganisaties tegenwoordig de voorkeur geven aan het organiseren van de zorg volgens het systeem van vraaggerichte zorg. Dat komt het beste tegemoet aan de huidige manier van kijken naar de zorgvrager en diens omgeving. Kenmerkend daarvoor is dat het zelfmanagement van de zorgvrager een belangrijke rol speelt en je als verzorgende direct daaraan kunt bijdragen.

Vraaggerichte zorg (of zorgvragergerichte zorg) vraagt van jou als verzorgende dat je opgeleid bent in alle facetten van de individuele zorg en dat je die kennis en vaardigheden ook behoudt. Je kunt de meest uiteenlopende taken en wordt niet alleen ingezet voor specifieke taken. Dat sluit niet uit dat je je toch in een specifieke taak kunt specialiseren, maar je wordt ingezet om meerdere soorten van zorgvragen van een zorgvrager te beantwoorden.

Mengvormen zorgsysteem

Naast de twee eerder beschreven systemen zie je ook andere vormen terug in de praktijk. Het zorgsysteem waar je mee te maken krijgt, is afhankelijk van het type zorgorganisatie waar je werkt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de zorgvragers verblijven op kamers, zoals in een verpleeghuis of revalidatiecentrum, en dat de toewijzing van zorgvragers aan jou als verzorgende plaatsvindt per kamer. Dit kan dan gepaard gaan met een vorm van taaktoewijzing. In dat geval ben jij verantwoordelijk voor een aantal zorgvragers, maar neemt een andere verzorgende de wondverzorging op zich, als specifieke taak. Er zijn zorgsystemen waarbij de inrichting van de organisatie een bepalende factor is, terwijl ook sprake is van veel vraaggerichte elementen. Voorbeelden hiervan zijn kamertoewijzing en unitverpleging.

Kamertoewijzing

Bij kamertoewijzing ben je verantwoordelijk voor alle voorkomende werkzaamheden op de aan jou toegewezen kamers tijdens je dienst. In je pauze en bij andere tijdelijke afwezigheid neemt een collega waar. De leidinggevende blijft eindverantwoordelijk. Het streven is dat je zoveel mogelijk dezelfde kamers houdt. Het liefst een aantal dagen achter elkaar, zodat je de zorg voor de daar aanwezige zorgvragers kunt coördineren. Aan het begin van iedere dienst vindt er een schriftelijke en mondelinge overdracht plaats.

Het voordeel van dit systeem is dat je het relatief gemakkelijk kunt uitvoeren. Per dag of per dienst is helder en duidelijk wie voor de zorgvrager, collega's en andere disciplines aanspreekbaar is. Studenten en zorgmedewerkers van een ander niveau kunnen onder begeleiding van een verzorgende worden ingedeeld. Soms assisteren zij ook verzorgenden van andere kamers.

De belangrijkste nadelen

Zorgvragers die langdurig worden opgenomen, zien nog steeds veel verschillende verzorgenden. Er is niet één verzorgende die het totaaloverzicht van de zorg voor de zorgvrager heeft en het aanspreekpunt kan zijn.

Gedurende de avond en nacht is het aantal kamers dat een verzorgende toegewezen krijgt veel groter; er werken dan minder verzorgenden. Stagiaires, studenten of helpenden kunnen niet altijd zelfstandig een aantal kamers toegewezen krijgen.

1. Via welk zorgsysteem wordt de zorg op jouw afdeling verleend? Is dat taakgericht, vraaggericht of een mengvorm?

Op een afdeling kan zorg worden verleend via een mengvorm van taakgericht en vraaggericht werken. De zorg wordt deels bepaald door een vastgestelde taakverdeling, zoals het toedienen van medicatie en het helpen met persoonlijke verzorging. Tegelijkertijd kan de zorg flexibel worden ingeschakeld op basis van de wensen en behoeften van de cliënt, zoals wanneer ze specifieke zorg of aandacht nodig hebben.

2. Waaruit bestaan de coördinerende taken?

Het inplannen van zorgmomenten en het afstemmen van roosters.

Het bewaken van de voortgang van de zorgverlening en de zorgprocessen.

Communicatie tussen zorgverleners en andere disciplines (zoals artsen of therapeuten).

Het signaleren van problemen of knelpunten en zoeken naar oplossingen.

Het monitoren van de uitvoering van zorgplannen en het aanpassen ervan waar nodig.

3. Wat is de logische volgorde van de werkzaamheden?

Eerst worden de zorgplannen doorgenomen en de cliënten geïnformeerd over hun zorg.

De zorgmomenten worden ingepland en medewerkers worden toegewezen.

Gedurende de dag wordt de zorg geboden volgens de planning.

Tussentijds wordt de voortgang gecheckt en bijgesteld als dat nodig is.

Aan het einde van de werkdag wordt de zorg geëvalueerd en wordt de planning voor de volgende dag voorbereid.

4. Welke rol heeft een ieder in het team?

Elk teamlid heeft een specifieke rol:

De verzorgende-IG is verantwoordelijk voor de dagelijkse zorg en het rapporteren van wijzigingen in de gezondheid van de cliënten. De verpleegkundige coördineert de medische zorg en is verantwoordelijk voor de supervisie.

De teamleider is verantwoordelijk voor de coördinatie van het team en het bewaken van de kwaliteit van zorg.

De arts is verantwoordelijk voor het medisch beleid en de diagnostiek.

5. Hoe wordt de inzet van collega's voor de werkzaamheden georganiseerd?

De inzet van collega's wordt georganiseerd door middel van een roostersysteem, waarin wordt gekeken naar de vaardigheden en ervaring van de teamleden. Het werk wordt onderling verdeeld, rekening houdend met de werkdruk en de specifieke zorgbehoeften van cliënten. De teamleider houdt zicht op de planning en maakt aanpassingen indien nodig, bijvoorbeeld als iemand ziek is.

6. Welke materialen, middelen en/of apparatuur mag je effectief en kostenbewust inzetten?

In de zorg mogen materialen zoals bedden, rolstoelen, tilliften, incontinentiemateriaal en medicatie effectief en kostenbewust ingezet worden. Hergebruik proberen waar mogelijk, bijvoorbeeld door herbruikbare incontinentiematerialen te gebruiken, en proberen er op te letten om geen onnodige voorraad hebben om kosten te besparen.

7. Hoe ga je om met onverwachte situaties?

Bij onverwachte situaties zoals een plotselinge ziekte van een cliënt of een spoedbehandeling, is het belangrijk om snel te schakelen. Dit doe je door direct te communiceren met je collega’s en de teamleider. Je kijkt naar wie er beschikbaar is en wie de benodigde zorg kan leveren. Soms moet je improviseren en taken herverdelen om de zorg continu te kunnen bieden.

8. Hoe houd je zicht op het vorderen van de werkzaamheden?

Het vorderen van de werkzaamheden wordt gevolgd door het regelmatig bijhouden van rapportages in het zorgdossier van cliënten. Door dagelijks team overleg te hebben waarin de voortgang van de zorg besproken wordt, en medewerkers updates geven over de status van hun taken. Via het zorgsysteem kunnen we zien of taken op tijd worden uitgevoerd en of er nog problemen zijn die opgelost moeten worden.

9. Hoe her-organiseer je werkzaamheden wanneer dat nodig is?

Wanneer het nodig is om werkzaamheden te herorganiseren (bijvoorbeeld als er onverwachte gebeurtenissen zijn), is het verstandig te kijken naar de prioriteiten en de beschikbaarheid van collega’s. Goed om dit met het team te bespreken en de taken te herverdelen zodat de zorg niet in gevaar komt. Er kan flexibel rekening worden gehouden met de situatie, zoals het verschuiven van zorgmomenten of het inzetten van extra handen voor een specifieke taak.

10. Hoe geef je feedback aan collega’s?

Feedback hoort op een respectvolle en constructieve manier gegeven te worden. Specifieke voorbeelden van wat goed kan gaan en wat beter kan, altijd met de bedoeling om de zorg en samenwerking te verbeteren. Feedback geven op een geschikt moment, bijvoorbeeld tijdens een teamoverleg of in een persoonlijke gesprek, zodat het goed ontvangen kan worden.

Scenariospel

Scenario 1

Patricia, een oudere vrouw van 75 jaar, woont zelfstandig thuis en heeft last van artritis, wat haar mobiliteit beperkt. Ze heeft hulp nodig bij dagelijkse taken zoals boodschappen doen en koken. Hoewel ze graag zelfstandig blijft wonen, heeft ze moeite om haar huis schoon te houden vanwege haar beperkte mobiliteit.

Is dit zorggericht of taakgericht denken jullie?

Scenario 1: Patricia

Patricia, een oudere vrouw van 75 jaar met artritis, heeft hulp nodig bij dagelijkse taken zoals boodschappen doen en koken. Ze wil zelfstandig blijven wonen, maar heeft moeite met schoonmaken vanwege haar beperkte mobiliteit.

Zorgbenadering: Taakgericht

 In dit geval is de zorgbenadering taakgericht omdat de focus ligt op het uitvoeren van specifieke taken (zoals schoonmaken, koken, en boodschappen doen). De zorg wordt meer gestructuurd en gericht op de uitvoering van vastgestelde handelingen die Patricia zelf niet kan uitvoeren door haar fysieke beperkingen.

Scenario 2: 

Mark is een jonge man van 30 jaar die na een ernstig auto-ongeluk in een revalidatiecentrum verblijft. Hij heeft een dwarslaesie opgelopen en is afhankelijk van een rolstoel voor mobiliteit. Mark wil leren om zelfstandig te leven met zijn nieuwe beperkingen, maar heeft hulp nodig bij het ontwikkelen van zelfzorgvaardigheden en het aanpassen van zijn levensstijl.

Is dit zorggericht of taakgericht denken jullie?

Scenario 2:

Mark is een jonge man van 30 jaar die in een revalidatiecentrum verblijft na een ernstig auto-ongeluk. Hij heeft een dwarslaesie en is afhankelijk van een rolstoel. Mark wil leren om zelfstandig te leven, maar heeft hulp nodig bij het ontwikkelen van zelfzorgvaardigheden en het aanpassen van zijn levensstijl.

Zorgbenadering: Vraaggericht

Dit scenario is vraaggericht omdat Mark zelf aangeeft dat hij zelfstandig wil leren leven en zelfzorgvaardigheden wil ontwikkelen. De zorg wordt afgestemd op zijn persoonlijke wensen en doelen, waarbij het hem ondersteund wordt in zijn eigen leerproces en het versterken van zijn zelfstandigheid.

Scenario 3: 

Sophie is een tienermeisje met een ernstige voedselallergie die regelmatig medische zorg nodig heeft. Haar ouders maken zich zorgen over haar veiligheid, vooral wanneer ze niet thuis is. Ze willen dat Sophie leert hoe ze zelfstandig haar allergie kan beheren en om hulp kan vragen wanneer dat nodig is, terwijl ze tegelijkertijd haar vrijheid en onafhankelijkheid respecteren.

Is dit zorggericht of taakgericht denken jullie?

Scenario 3:

Sophie is een tienermeisje met een ernstige voedselallergie die regelmatig medische zorg nodig heeft. Haar ouders willen dat ze leert hoe ze haar allergie kan beheren en om hulp kan vragen wanneer dat nodig is, terwijl ze tegelijkertijd haar vrijheid respecteren.

Zorgbenadering: Vraaggericht

Dit scenario is vraaggericht omdat de zorg zich richt op Sophie’s persoonlijke wensen en het bevorderen van haar zelfstandigheid. De ouders willen haar in staat stellen om zelf haar allergie te beheren, wat een flexibele en op haar behoeften afgestemde benadering van zorg vereist. De focus ligt op haar autonomie en zelfbeschikking.

Scenario 4: 

Jan is een verpleegkundige die werkt op een drukke spoedeisende hulpafdeling. Hij moet snel en efficiënt reageren op noodsituaties en meerdere patiënten tegelijkertijd behandelen. Hoewel hij de zorg voor zijn patiënten hoog in het vaandel heeft staan, voelt hij zich soms overweldigd door de vele taken die hij moet uitvoeren en vindt hij het moeilijk om alle zorgbehoeften van zijn patiënten te coördineren.

Is dit zorggericht of taakgericht denken jullie?

Scenario 4:

Jan is een verpleegkundige op een drukke spoedeisende hulpafdeling, waar hij snel en efficiënt moet reageren op noodsituaties en meerdere patiënten tegelijk moet behandelen. Hij vindt het moeilijk om alle zorgbehoeften van zijn patiënten te coördineren.

Zorgbenadering: Taakgericht

Dit scenario is taakgericht omdat Jan zich richt op het snel en efficiënt uitvoeren van zorgtaken in een drukke omgeving, met focus op de handelingen die nodig zijn voor noodsituaties. De nadruk ligt op het vervullen van de zorgbehoeften van de patiënten door middel van vaste processen en procedures, zonder veel ruimte voor flexibiliteit of persoonsgerichte benaderingen in het moment.

Wat kan een nadeel zijn van taakgericht werken?

1. Meer ervaring in specifieke taken opbouwen.
2. Minder variëteit in vaardigheden.

Wat is een voordeel van vraaggerichte zorg?

1. Verzorgende voert alleen specifieke taken uit.
2. Zorgvrager heeft meer continuïteit in zorg.

Wat is een kenmerk van een taakgericht zorgsysteem?

1. Werk is opgedeeld in deeltaken.
2. Zorgvrager staat centraal in de zorg.

Rollen mantelzorger SOFA model

• Zorgverlener
• Hulpvrager
• Betrokkene
• Ervaringsdeskundige 

Het SOFA model is gericht op...

1. medicatieveiligheid in de thuiszorg
2. meldcode huiselijk geweld.
3. erkennen van ervaring van mantelzorg

Rollen mantelzorger SOFA model

• Zorgverlener
• Hulpvrager
• Betrokkene
• Ervaringsdeskundige 

Beschrijf hier kort een situatie waarin jij de communicatie met de mantelzorger als 'lastig' hebt ervaren.

Hoe vonden jullie de les?

Huiswerk

Lees ter voorbereiding volgende les het boek Zorgverlening, beroep en organisatie, module 6, hoofdstuk 3

+ verwerkingsopdrachten (zie volgende dia)

https://edition.thiememeulenhoff.nl/secure/d/stream/traject_3_zbo/resource/6bb15298-5a87-4f4e-97db-d40025f54a7f/exercises