V5 Literatuur 20 en 21 in vogelvlucht

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Literatuur 20 en 21 in vogelvlucht

Verlichting

Romantiek

Realisme

500-1500

1500-1600

1700-1800

1800-1880

middeleeuwen

romantiek en realisme

renaissance

verlichting

Verlichting

1700-1800 

Verlichting

Reformatie + renaissance -> meer nadruk op zelf denken en het individu

18e eeuw:

- Wetenschappelijke revolutie

- Op zoek naar natuurwetten, op alle gebieden

- Lang leve de ratio! Alle problemen zullen worden opgelost

Algemeen idee: de burger moet worden opgevoed! Daarvoor is kennis nodig.

Literatuur

Literatuur werd gebruikt voor kennisontwikkeling:

1. uitvinding encyclopedie (niet echt literatuur, want non-fictie)

2. reisjournalen: reisverhalen over reizen naar andere landen 

3. inzet kinderliteratuur voor opvoeding

Literatuur met kritiek op mens en maatschappij: 

4. imaginaire reisverhalen

Wat staat er centraal in de verlichting?

1. ratio/rede
2. geloof
3. natuur
4. spiritualiteit

Wat was het doel van literatuur in de verlichting?

1. de lezer vermaken
2. de lezer iets leren
3. de lezer versterken in zijn geloof
4. de lezer een fantasiewereld tonen

Welke genres werden bedacht of waren populair tijdens de verlichting?

Hoe zou je de tijd van de verlichting het best kunnen omschrijven?

1. een optimistische tijd
2. een pessimistische tijd
3. een onzekere tijd
4. een verwarrende tijd

Waarom past een roman goed bij de verlichting?

Romantiek

1800-1880 

Situatie in Nederland

• 19e eeuw: NL heeft geen rol van betekenis
•  1795 tot ca 1813: deel Frankrijk
• Daarna: zoektocht gezamenlijke cultuur / nationale identiteit: aanwakkeren vaderlandsliefde
• Trots op verleden: naam 'Gouden Eeuw' geïntroduceerd
• Behoefte aan stabiliteit, rust en duidelijkheid, 'Biedermeiercultuur' ontstaat in huiskamers

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op verlichting: weg met de rede, begon in Duitsland

Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke
• individualisme: nadruk op originaliteit

Literatuur I

• Antirationalisme -> weg met het verstand, gevoel is belangrijk
• Kunstenaar: vindt zichzelf een scheppend genie met rijker gevoelsleven dan 'gewone mens'
• Het optimistisch geloof in vooruitgang was verdwenen.
  
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk.
• Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit, zorgen van alledag

Literatuur II

• Inspiratie uit onaangetaste natuur en nostalgisch verleden
• Humor: verdrijft melancholie tijdelijk
• Gothic literatuur ontstaat, griezelliteratuur (o.a. Frankenstein)
• Sience fiction: Jules Verne 
• Populeaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Literatuur , voorbeeld: 

Wel menigmaal zei de melkboer
des morgens tot haar meid:
'De stoep is weer nat'. Och, hij wist niet,
dat er 's nachts op die stoep was geschreid.

Nu, dat hij en de meid het niet wisten,

dat was minder; - maar dat ZIJ

er hoegenaamd niets van vermoedde.

Dat was wel hard voor mij.

snikken en grimlachjes (Immortellen XLIX)

Schrijver: Piet Paaltjens

Waar begon de romantiek?

1. Engeland
2. Duitsland
3. Oostenrijk
4. Frankrijk

Wat is Sehnsucht?

1. Het verlangen naar het verleden
2. Het verlangen naar de onbereikbare geliefde
3. Het verlangen naar het onbereikbare
4. Het verlangen naar exotische oorden

Wat is Weltschmerz?

1. Suïcidaal zijn
2. Verbolgen zijn over de liefde
3. Hunkering naar een ideale samenleving
4. Verdriet over een onvolmaakte wereld

Waarom horen sprookjes vooral bij de stroming romantiek?

1. omdat men geïnteresseerd was in oude volksverhalen
2. omdat men geïnteresseerd was in het verleden
3. omdat men wilde vluchten naar het platteland
4. omdat men wilde vluchten uit het hier en nu

Realisme

1800-1880 

Realisme

• Ontstaan: reactie op romantiek, geen vlucht meer, geen mooie beelden, maar nuchtere realiteit
• Objectieve weergave, zonder morele boodschap
• Eigentijdse leven wordt zo realistisch mogelijk beschreven
• Veel schrijvers: eerst romantisch, later realistisch, ook Nicolaas Beets
• Kenmerken: realistische onderwerpen, veel aandacht voor detail en typering personages
• Sociaal realisme: stelt sociale mistanden aan de kaak

Literatuur realisme

1. getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect)
   
2. gericht op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking
3. werkelijkheid en waarheid moet met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen)
4. de teksten gaan over sociale mobiliteit en (in)stabiliteit

Domineespoëzie

midden 19e eeuw: poëzie in Nederland -> domineespoëzie

* moralistisch getint (de lezer moest opgevoed worden)(bijv. vaderland, gezin, geloof) 

Multatuli: Max Havelaar

• Kritiek op overheid, cultuurstelsel, leidt tot kamervragen
• Onderdrukking Javanen, lange werktijden en slechte arbeidsomstandigheden
• Roman in moderne stijl, met meerdere vertellers 
• Zowel romantisch (Havelaar strijdt tevergeefs voor betere wereld) als ralistisch (Droogstoppel is realistische schets van Nederlandse hebberigheid en handelsgeest)

Waarom verliet men de romantiek om over te gaan op realisme?

1. Mensen waren klaar met de liefde
2. De situatie vroeg om een rauwe weergave van de werkelijkheid
3. Mensen wilden juist de werkelijkheid verlaten
4. De rede werd belangrijk en dat was realistischer

Wat is géén kenmerk van het realisme in de literatuur?

1. In het hoofd kruipen van de hoofdpersoon
2. Verschil laten zien tussen rijk en arm
3. Multatuli is een bekend realistisch schrijver
4. Een kleurrijke weergave van de werkelijkheid

Boeken uit het realisme spelen zich af in het verleden.

1. Ja , dat is juist
2. Nee, in het heden
3. Nee, in de toekomst

Hoe uitte het realisme zich in de literatuur?

1. De taal moest verfijnd zijn, elegant
2. Grote nadruk op regelgeving
3. Teksten werd voorzien van afbeeldingen van gerenommeerde kunstenaars.
4. Personages in de literatuur dienden zich geloofwaardig te gedragen

Romantiek en realisme

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.