Spelling - trema en koppelteken

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Vandaag

• Lesdoel
• Uitleg trema 
• Oefenen 
• Uitleg koppelteken 
• Oefenen

Lesdoel

Aan het eind van deze les:

• kun je woorden met een trema goed spellen;
• kun je een koppelteken goed gebruiken in samenstellingen. 

Trema

Als je het woord verkeerd kunt uitspreken, dan gebruik je een trema.

geëist, beïnvloed, poëzie, zeeën, coördinatie, financiën

In cijfers en getallen gebruik je een trema.

tweeënvijftig, drieëntachtig

Latijnse en Franse woorden die eindigen op -ei, -eus, -eum, en -ien krijgen geen trema.

museum, opticien, petroleum

Vervolg

Het trema gebruik je bij uitspraakproblemen in woorden die NIET samengesteld zijn.

Let op: je gebruikt alleen een trema als je ook daadwerkelijk problemen hebt met het op de juiste manier uitspreken van het woord. Heel veel klinkers kunnen prima zonder trema naast elkaar staan.

geodriehoek, deodorant, beargumenteren, linoleum, verfraaien, ontplooiing (bij twee i's naast elkaar gebruik je nooit een trema). 

Even oefenen

Trema of niet?

1. reunie

2. vierenveertig

3. ideaal

4. autoindustrie

5. geerfd

Zelf aan de slag

• B2 spelling Trema opdr. 4 (blz. 70)

Het koppelteken (liggend streepje)

Bij sommige samenstellingen wordt een koppelteken (liggend streepje) gebruikt.

1 Bij een klinkerbotsing.

2 Bij de achternamen van getrouwde mensen.

3 Tussen twee gelijkwaardige delen die omwisselbaar zijn.

4 In samenstellingen met cijfers, letters of symbolen.

5 In samenstellingen met St. of Sint.

6 Bij sommige voor- en achtervoegsels 

7 Bij vaste uitdrukkingen die één geheel vormen.

Opdracht: bedenk bij elke regel een voorbeeld.

- Koppelteken -

Wanneer je een samenstelling verkeerd kunt lezen, gebruik je een koppelteken.

Bijvoorbeeld: jojo-effect

Voorbeeld

Koppelteken in een samengesteld woord

klinkerbotsing 

 Je kunt het woord verkeerd uitspreken. 

Om dat te voorkomen, gebruiken we een koppelteken.

Radio + omroep = radio-omroep (radioomroep)

Milieu + inspectie = milieu-inspectie (milieuinspectie)

Politie + agent = politie-agent (politieagent)

Gecombineerde achternamen

meneer Berg-Aanhof

Mevrouw Peters-de Groot

Gelijkwaardige delen

hotel-restaurant

zwart-wit

cultureel-maatschappelijk

Samenstellingen met cijfers of letters

65-plusser

kleuren-tv

IQ-test

Afkortingen

• Als je de afkorting letter voor letter uitspreekt óf de afkorting heeft één of meer hoofdletters, dan gebruik je een koppelteken

     BMW-dealer, ov-kaart, vmbo-leerling

• Als je de afkorting uitspreekt als één woord, dan gebruik je geen koppelteken 

      pincode, mavoleerling

• LET OP: uitspraakprobleem? Gebruik dan wél een koppelteken!

       mavo-examen

Nog meer?  Ja.....

In woorden met o.a. de volgende voor- en achtervoegsels: 

ex, niet, non, oud

ex-minister

non-alcoholisch

oud-leerling

En de laatste...

Bij vaste uitdrukkingen die één geheel vormen.

een huis-aan-huisblad

een staakt-het-vuren

een kant-en-klare maaltijd

Er zijn nog veel meer regels en uitzonderingen voor het koppelteken, 

te veel om te onthouden!

Raadpleeg daarom bij twijfel altijd een woordenboek. 

Zelf aan de slag

• B3 spelling Koppelteken opdr. 2 (blz. 118)
• B3 spelling Lees- en spellingstekens opdr. 4 (blz. 119)

Opdracht 4, blz. 119

Tekst 3

Max’ broer werkt sinds kort als ICT’er, maar dat bevalt hem niet zo. Hij heeft altijd veel op- en aanmerkingen. ‘Gisteren had ik een een-op-eengesprek met mijn baas’, vertelt hij. ‘Ik vertelde hem dat mijn ogen ’s avonds vaak geïrriteerd zijn van het beeldschermwerk.’ Volgens zijn baas hoort dit nu eenmaal bij zijn functie-inhoud, dus kan hij beter een andere baan zoeken: conciërge, elektricien of auto-importeur misschien. ‘Maar dat is allemaal niks voor hem’, zegt Max.