Literatuur van de jaren 70 en 80 van de twintigste eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Literatuur van de jaren 70 en 80 van de twintigste eeuw

Lesdoel

Je kan een overzicht geven van de

hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis van de jaren 70 en 80, en de gelezen literaire werken plaatsen in dit historisch

perspectief.

1 Historische context

1.1 Midden Oosten en einde van de Koude Oorlog

Midden Oosten vanaf jaren 70 -> politieke situatie krijgt rol in wereldpolitiek:

-gespannen situatie Israël/  Egypte verbetert

-sjah van Perzië (=Iran) wordt verdreven-> ayatollahs

-permanente onlusten tussen Palestijnen en Israël

Eind aan Koude Oorlog -> Michael Gorbatsjov komt aan de macht (1985):

-start 'glasnost' (=openheid -> hervormingen)

-start 'perestrojka' (=economische en maatschappelijke herstructurerring)

Val Berlijnse Muur (1989) -> symbolisch einde aan de Koude Oorlog

1.2 Feminisme en ik-tijdperk

Feminisme->  tweede feministische golf

Simone de Beauvoir schrijft De tweede sekse (1949):

• 'Vrouwen zijn niet als vrouwen geboren, maar tot vrouw gemaakt'. 
• Opvoeding en geschiedenis bepalen rolpatronen en bijbehorende machtmechanismen.

Nederland: Anja Meulenbelt De schaamte voorbij (1976)

Ik tijdperk  -> individualisme en innerlijke reflectie:

-zoeken naar eigen (seksuele) identiteit

-alternatieve samenlevingsvormen

-antiautoritaire opvoeding

-meditatie

-zelfontplooiing

1.3 Kritiek op moderniteit

De technologische vooruitgang (bijv. pc)  kent ook nadelen:

• de Derde Wereld profiteer veel minder van de economische groei
• technologie levert steeds beter wapens
• wetenschap is niet altijd onafhankelijk (economische en politieke belangen)
  

2 Culturele context

2.1 Filosofie: postmodernisme/ communicatieve handelen

Jean Francois (1924-1998)  - Franse filosoof -postmodern

Jürgen Habermans (1929)-  Duitse filosoof -voortgekomen uit de kritische theorie - Communicatieve handelen

Jean Francois (postmodern)

Niet:  'grote verhalen' (bijv. marxisme, Verlichting etc.) over een betere mensheid-> einde moderniteit

Wel: 'kleine verhalen' zonder universele pretenties.

Jürgen Habermas (communicatief handelen)

Niet: verwerpen van moderniteit en verlochenen Verlichtingsidealen

Wel: belang van rationaliteit en waarheid als basis voor overeenstemming

2.2 Kunst in de jaren 70 en 80

-

Kunst vanaf 1900:

elkaar opvolgende avant-gardebewegingen

continue vernieuwing -> ideaal van vooruitgang

geloof in utopie

Kunst jaren 70 en 80

ontwikkelingen kunnnen naast elkaar staan

niet alles hoeft vernieuwend te zijn

realiteit heeft dystopische trekken

2.2.1 Postmoderne kunst

De individuele en fysieke persoon van de kunstenaar werd in de performance en bodyart medium en materiaal -> Joseph Beuys 

2.2.2 Nieuwe media: performance

De individuele en fysieke persoon van de kunstenaar werd in de performance en bodyart medium en materiaal

 

Joseph Beuys:

• kunst is voor iedereen
• staat kritisch tegenover consumptiemaatschappij (performance is niet te koop)

3 Literaire ontwikkeling

3.1 Schrijver en publiek

Teksten zijn verbonden met kenmerken ik-tijdperk:

• individualisme
• zoektocht naar eigen identiteit
• zelfontplooiing

DUS -> er wordt gebruik gemaakt van autobiografisch materiaal

Geen voortdurende vernieuwing! (1900 tot en met jaren 60)

3.2 Vormen van realisme

Vormen van realisme:

1. realisme gebaseerd op ironie
2. psychologisch realisme

Realisme gebaseerd op ironie-> Ironisch doordat het banale en het alledaagse werd benadrukt.

Lieten hun werk niet uitgeven bij gerenommeerde uitgeverijen.

Onderwerpen: jeugdsentiment, melancholie en weemoed

Schrijvers: Mensje van Keulen, Heere Heeresma

Psychologisch realisme -> op de psychologie van de personage gericht

• serieus bedoeld
• nadruk op psychologische en        innerlijke ontwikkeling
• soms (semi-)autobiografisch karakter

Schrijver: Maarten 't Hart

3.3 Hernieuwd modernisme

Nemen heel ander standpunt in ten opzichte van literatuur dan realisme !

Oriënteren zich op traditie van het modernisme

Aantal debuteerde in literaire tijdschrift Revisor= Revisorproza

Schrijvers: Doeschka Meijsings, Frans Kellerdonk en A.F.T. van der Heijden

-> Reageren op de vervlakking van de maatschappij:

1. doordachte structuur
2. tekstcoherentie door bewust aangebrachte metaforen en duidelijke motieven
3. reconstructie gebeurtenissen

Chaotische werkelijkheid beheersen en misschien doorgronden-> orde in de chaos te scheppen door de gebeurtenisssen te reconstrueren

Oude schrijvers->hernieuwd modernisme:

1) Harry Mulisch -> Twee vrouwen (1975)/ De aanslag (1982)

Beide romans:

-enorme tekstcoherentie

-gestructureerd

niet provocerend/ niet taboedoorbrekend

Oude schrijvers->hernieuwd modernisme:

2) J. Bernlef -> Sneeuw (1973)/ Meeuwen (1975)

Beide romans:

-zijn compact

-zijn doordacht wat betreft tekststructuur en motieven

3.4 Politiek en feminisme

Realisten en modernisten-> geen maatschappelijke  betrokkenheid

Wel maatschappelijke betrokkenheid->

• Politiek: Frank Martinus Arion  -> Dubbelspel (1973)
• Feminisme (tweede golf) : Renate Dorrestein (literaire verbeelding in plaats van het  autobiografisch verslag van Anja Meulenbelt -De schaamte voorbij 1976) ->  Buitenstaanders (1983)

3.5 Postmodernistische literatuur

Postmodernistische teksten:

1. zijn antirealistisch
2. hebben intertekstualiteit

1-> daarom nadrukkelijk aanwezige verteller-> metafictie= verteller reflecteert op eigen vertelbezigheden en vertelt dat zijn verhaal een 'verhaal' is en geen 'werkelijkheid'

2-> gebruiken veel bestaande teksten-> teksten verwijzen naar andere teksten

Schrijver : Cees Nooteboom -> Een lied van schijn en wezen  (1981)

3.6 Gedichten in de jaren 70 en 80

In de postmodernistische periode hoeven dichters niet meer voortdurende vernieuwend te zijn zoals bij de avant-gardisten. 

Dichter: Gerrit Komrij-> Fabeldieren (1975)

De poëzie kenmerkt zich door diversiteit -> geen dominante stroming.