V5-TH4-BS1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

DNA

Thema 4

Leerdoelen 

• Je kunt beschrijven hoe DNA gebouwd is
• Je kunt de functie van DNA beschrijven
• je kunt het proces van DNA-replicatie beschrijven en toelichten 

Begrippenlijst basisstof 1 - bouw en functie van DNA

• DNA
• genoom
• gen
• kernDNA
• mtDNA
• plasmiden
• nucleinezuur

• nucleotiden:
  
• desoxyribose
• Guanine (G)
• Adenine (A)
  
• Thymine (T)
  
• Cytosine (C)

• '3-uiteinde
• '5-uiteinde

• enkelstrengs DNA
  
• dubbelstrengs DNA
• basenpaar
• helixstructuur
• histonen
• sequentie
• niet-coderend DNA
  
• repetitief DNA

DNA-sequentie

• Een DNA-molecuul past in een celkern door de compacte vorm, het is rond histonen gewikkeld. 

• Een aantal histonen met DNA eromheen = nucleosoom. De volgorde waarin nucleotiden in een DNA-molecuul zijn gerangschikt: de sequentie

DNA - DesoxyriboNucleicAcid - desoxyribonucleïnezuur

DNA is opgebouwd uit 4 verschillende bouwstenen (nucleotiden) 

Elk nucleotide is opgebouwd uit 

3 onderdelen:

1. fosfaat

2. desoxyribose (suiker)

3. stikstofbase

          Engels                                      Nederlands  

• Cytosine (C)
• Thymine (T)
  

• Guanine (G)  
• Adenine (A)

Nucleotide = Fosfaatgroep + Desoxyribose + Stikstofbase (A, T, C of G)

bouwsteen van DNA

Fosfaatgroep

Stikstofbase 

(A/T/C/GS

Desoxyribose

Nucleotide = Fosfaatgroep + Desoxyribose + Stikstofbase (A, T, C of G)

'3

'5

DNA- replicatie (=verdubbeling)

Een replica maken, een exacte kopie.
Nodig voor de celdeling -> 2 exact dezelfde kernen.

Genoom - al het DNA in de cel

prokaryoot = cel zonder kern, bijvoorbeeld een bacterie 

Bij een prokaryoot ligt het DNA in het cytoplasma als een cirkel (circulair DNA) Daarnaast bevat een bacterie vaak ook korte stukjes circulair DNA (plasmide) 

Zelf aan het werk

DNA-stempelen

wat ga je doen

• per duo 1 stempelset
• Stempel een enkelstrengs-DNA sequentie van >6 nucleotiden
• Wissel je stempel-papier met een andere tafel
• Dupliceer de enkelstrengs-DNA die je hebt ontvangen van de andere tafel
• Teken de waterstofbruggen tussen de ketens.
  
• Benoem in je ‘stempeltekening’ de volgende onderdelen: stikstofbase, suiker, fosfaat, nucleotide en waterstofbrug.
  
• Geef aan waar de 5’-eindes en de 3’-eindes zich bevinden
• wissel weer uit met je eerdere tafel en controleer of alles goed staat

• per duo 1 stempelset
  
• Stempel een enkelstrengs-DNA sequentie van >6 nucleotiden
  
• Wissel je stempel-papier met een andere tafel
  
• Dupliceer de enkelstrengs-DNA die je hebt ontvangen van de andere tafel
  
• Teken de waterstofbruggen tussen de ketens.
  
• Benoem in je ‘stempeltekening’ de volgende onderdelen: stikstofbase, suiker, fosfaat, nucleotide en waterstofbrug.
  
• Geef aan waar de 5’-eindes en de 3’-eindes zich bevinden
  
• wissel weer uit met je eerdere tafel en controleer of alles goed staat

Wat ga je doen? (20 minuten)

enkelstrengs DNA

ssDNA

dubbelstrengs DNA

dsDNA

wat ga je doen

• per duo 1 stempelset
• Stempel een enkelstrengs-DNA sequentie van >6 nucleotiden
• Wissel je stempel-papier met een andere tafel
• Dupliceer de enkelstrengs-DNA die je hebt ontvangen van de andere tafel
• Teken de waterstofbruggen tussen de ketens.
  
• Benoem in je ‘stempeltekening’ de volgende onderdelen: stikstofbase, suiker, fosfaat, nucleotide en waterstofbrug.
  
• Geef aan waar de 5’-eindes en de 3’-eindes zich bevinden
• wissel weer uit met je eerdere tafel en controleer of alles goed staat

• Mutaties? -->kun je die nu verklaren? (kopieerfoutjes)
• Hoeveel overeenkomst chimpansee met mens? (98.5%)
• Hoeveel overeenkomst tussen mensen? (99.5%)
• Hoe komt grote overeenkomst in DNA?  (groot overeenkomsten in bouw, maar ook: niet-coderend DNA)(denk aan rudimentaire organen, nog wel aanwezig, geen functie meer)
• 
  

Vragen

wat ga je doen

• per duo 1 stempelset
• Stempel een enkelstrengs-DNA sequentie van >6 nucleotiden
• Wissel je stempel-papier met een andere tafel
• Dupliceer de enkelstrengs-DNA die je hebt ontvangen van de andere tafel
• Teken de waterstofbruggen tussen de ketens.
  
• Benoem in je ‘stempeltekening’ de volgende onderdelen: stikstofbase, suiker, fosfaat, nucleotide en waterstofbrug.
  
• Geef aan waar de 5’-eindes en de 3’-eindes zich bevinden
• wissel weer uit met je eerdere tafel en controleer of alles goed staat

• Mutaties? -->kun je die nu verklaren?
• Hoeveel overeenkomst chimpansee met mens? (.....%)
• Hoeveel overeenkomst tussen mensen? (........%)
• Hoe komt grote overeenkomst in DNA tussen mensen en chimpansees?  
• 
  

Vragen

Genoom - al het DNA in de cel

eukaryoot - cel met een kern bijvoorbeeld, plant, dier, schimmel

genoom dierlijke cel:

kernDNA

mitochndriaal DNA(mtDNA)

genoom plantaardige cel:

kernDNA 

mitochndriaalDNA (mtDNA)

DNA in bladgroenkorrels

Bouw van DNA

lees  basisstof 1 (thema 4)

maak opgave

2 t/m 5  

lees basisstof 2 (thema 4)

maak opgave

6 t/m 9 

Leerdoelen BS3

• Je kunt beschrijven hoe transcriptie plaatsvindt
• 
  

• begrippenlijst basisstof 3 - transcriptie

• RNA
• Ribose
• RNA-ploymerase
• Uracil
• transcriptie
• mRNA
• rRNA
• tRNA
• promotor
• transcriptiefactoren
• 
  

template streng

matrijsstreng

coderende streng

pre-mRNA

RNA processing

spliceosoom

splicing

intron 

exon

RNA - RiboNucleicAcid - Ribonucleïnezuur

RNA is opgebouwd uit 4 verschillende bouwstenen (nucleotide); A,C,U,G

Elk nucleotide is opgebouwd uit 

3 onderdelen:

1. fosfaat

2. ribose (suiker)

3. stikstofbase 

engels                                  nederlands

nucleotide DNA vs nucleotide RNA

1. fosfaat

2. ribose (suiker)

3. stikstofbase 

1. fosfaat

2. desoxyribose (suiker)

3. stikstofbase 

transcriptie

Van dubbelstrengs DNA heeft een deel van een coderende-streng de nucleotidesequentie CGGATACGGTTA.
Wat is de sequentie van nucleotiden in het RNA-molecuul dat wordt gesynthetiseerd?

1. GCCTATGCCAAT
2. GCCUAUGCCAAU
3. CGGAUACGGUUA
4. UAACCGCACCCG

Herhaling Basisstof 2 (2)

DNA-replicatie

DNA begint bij een replicatiestartpunt, de waterstofbruggen tussen de basenparen wordt verbroken door het enzym helicase. Als de twee strengen uit elkaar gaan ontstaat een replicatiebel.

(stikstof)basen: A, T, C en G

complementair: Tegenover een A altijd een T, tegenover een C altijd een G

nucleotide: combinatie van een suiker, fosfaatgroep en base

DNA-

dubbele helix: "touwladder" om elkaar gedraaid

fosfaatgroep: Fosfor (P) met zuurstof (O)

suiker: vijfhoek

DNA