Par 1.3 Ersten, mineralen, gesteenten

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Mineralen, delfstoffen en ertsen

Naast energiebronnen zijn er nog veel andere hulpbronnen in de aardkorst te vinden. Een voorbeeld zijn mineralen. Mineralen zijn alle vaste stoffen die in de vrije natuur voorkomen. Gesteente bijvoorbeeld. De mineralen die nuttig zijn voor mensen noemen we delfstoffen. Dit zijn bijvoorbeeld soorten steen die we kunnen gebruiken voor bouwerken (zand en klei), maar ook ijzer, goud en lithium (grondstof voor batterijen) zijn voorbeelden van delfstoffen. 

Wanneer er delfstoffen in een gesteentelaag aanwezig zijn, spreken we van een erts. In gesteente kan bijvoorbeeld ijzer aanwezig zijn. 

In dit geval spreken we van ijzererts. 

Welke uitspraken zijn waar?

1. In alle ertsen zit een delfstof.
2. Ertsen bestaan uit mineralen.
3. Koper is een mineraal.
4. Lithium is een delfstof.

Bekijk de kaart ‘De wereld – Grondstoffen’.
Bekijk de schijfdiagrammen. Welke grondstof is het eerlijkst verdeeld over de wereld? Beargumenteer je antwoord.

In welke richting gaan de meeste vervoersstromen van ertsen?

Bekijk de kaart ‘De wereld – Grondstoffen’.
- Hoeveel procent van het totaal aan ijzererts op de wereld werd in 2009 in China geproduceerd?
- Uit welke 3 landen importeert China ijzererts?

Gesteentekringloop

In de 2e klas heb je al gehoord van de gesteentekringloop. Vloeibaar gesteente (magma) komt aan het oppervlak. Daar wordt het hard (het stolt). Hierdoor ontstaat stollingsgesteente. Na verwering en erosie van gesteente, wordt het materiaal ergens neergelegd: er ontstaat sediment-

gesteente. Als stollingsgesteente of sediment-

gesteente diep onder het oppervlak komt

kan het onder druk en warmte veranderen: 

het wordt metamorf gesteente. 

Uiteindelijk kunnen alle soorten gesteente 

(sollings-, sediment- en metamorf) weer

terugkeren in het binnenste van de aarde

waar het weer vloeibaar wordt. 

Deze cirkel wordt de gesteentekringloop

genoemd. 

Welk gesteente hoort bij welke omschrijving?

Dit gesteente wordt diep in de aarde gevormd

Dit gesteente wordt vaak bij of onder water gevormd

Dit gesteente wordt gevormd als lava of magma afkoelt

Stollingsgesteente

Metamorf gesteente

Sedimentgesteente

Zeldzame aardmetalen

Sommige ertsen zijn erg zeldzaam. Ze komen maar op enkele plaatsen ter wereld voor. Bovendien zijn ze zo verspreid aanwezig, dat het nauwelijks rendabel is om ze uit de grond te halen. 

Zulke ertsen worden zeldzame aardmetalen genoemd. In de kaart kun je zien welke landen zeldzame aardmetalen produceren. 

Waarom zijn zeldzame aardmetalen niet zeldzaam, maar wel schaars? Leg uit.

De grootste mijn met zeldzame aardmetalen is Bayan Obo in China. Zoek de mijn in Google Maps of Google Earth.
Hoe herken je de plek waar wordt gegraven?

Wat gebeurt er met het gesteente dat overblijft na winning van de metalen?

Kijk iets ten westen van de huidige mijn. Zoom in en verklaar wat je ziet.

Zoek ook de Mountain Pass-mijn in California. Hoeveel groter is de Chinese mijn?

1. twee keer
2. vijf keer
3. 10 keer
4. Meer dan 10 keer

Bekijk de bron.
Geef een economische verklaring voor de
lage winning (productie) van zeldzame
aardmetalen tot de jaren tachtig van de twintigste eeuw.

Rond 1985 begon China met de winning van zeldzame aardmetalen. Waarom daalde toen de winning in de rest van de wereld?

Verklaar de stijgende winning in de rest van de wereld in de laatste jaren.

Noem een voordeel en een nadeel van de Chinese exportbeperkingen voor de Verenigde Staten.

Gebruik Google Earth. Ga naar El Marsa, Westelijke Sahara. In het zuiden van het stadje zie je een transportband uit het zuidoosten komen. Bekijk de foto’s en hun bijschriften.
Ga naar het kaartblad ‘Marokko’. Welke grondstof wordt in El Marsa verscheept?

Volg de transportband naar het zuidoosten tot je bij de mijn komt. In welke gesteentelaag wordt de grondstof gedolven? Waarom denk je dat?

De grondstof fosfaat is een onmisbaar bestanddeel voor kunstmest. Door een groeiende wereldbevolking en behoefte aan alternatieven voor fossiele energie zal de vraag naar kunstmest blijven groeien. Leg uit waarom dat zo is.

De Westelijke Sahara strijdt al jaren voor onafhankelijkheid. Leg uit waarom Marokko onafhankelijkheid van dit gebied niet ziet zitten.

Ertsen bij vulkanische gebieden

Bij vulkanische gebieden komen vaak ertsen voor. Daar stolt vloeibaar gesteente (magma) vlak onder het aardoppervlak. In dat magma zijn vaak ertsen aanwezig. Omdat het magma afkoelt zijn er sommige ertsen die al vrij snel stollen (zie afbeelding; nummer 1), terwijl andere ertsen pas stollen bij een veel lagere temperatuur (zie nummer 4 in de afbeelding onderaan). Hierdoor zijn de ertsen geconcentreerd aanwezig op 1 plek. 

 

Een voorbeeld van een vulkanisch gebied is de westkust van Zuid-Amerika. Daar komen dan ook veel ertsen voor. 

Dagbouw

Bij sommige mijnen ligt de delfstof diep in de grond. Daarom wordt er diep onder de grond gewerkt (zie afbeelding links). Als de delfstof niet diep onder de grond ligt, dan is het mogelijk om alles vanaf het oppervlak af te graven (zie afbeelding rechts). Dit wordt dagbouw genoemd. Omdat een groot deel van het oppervlak wordt aangetast, heeft dagbouw vaak grote ecologische gevolgen.

Stel: je wilt de grondstof kobalt importeren voor de productie van windturbines. De prijs is overal hetzelfde. Je kunt je handelspartners dus kiezen op basis van ideële gronden.
Kies minimaal drie kaarten uit de sectie ‘De wereld’ die je hierbij zou kunnen bekijken.

Bekijk de kaart ‘De wereld – Grondstoffen’. Van welke landen wil je het liefst kobalt afnemen? Kies er drie zodat je niet van één land afhankelijk bent. Kies uit: Canada, Brazilië, Cuba, Marokko, China, Australië en de Democratische Republiek Congo.
Licht je keuze toe!