Bs 5 speciale manieren van overerven & Bs 6 Opvoeding of aanleg

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Vandaag 

Basisstof 5: Speciale manieren van overerven 

Basisstof 6: Opvoeding of aanleg? 

Lesdoelen:

Bs 5: 

• Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden. 
• Je kunt verklaren dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel. (alle regels die we tot nu toe besproken hebben) 

Bs 6:

• Je kunt het doel van tweelingonderzoek beschrijven. 
• Je kunt verklaren dat epigenetica kan leiden tot een ander overervingspatroon dan volgens de wetten van Mendel. 

Thema 3 Genetica

Basisstof 5

Speciale manieren van overerven

Kruisingen die we tot nu toe hebben behandeld:

• Monohybride: Aa x Aa
• Intermediair: I^AI^a  x  I^AI^a
• X-chromosomaal: X^AX^a  x  X^AY

Herhaling: monohybride overerving

• overerving van 1 eigenschap
  
• 1 betrokken genenpaar

"Gewone" dihybride kruising: Een kip met een lange kam (heterozygoot) en witte veren (heterozygoot) wordt gekruist met een haan met een korte kam en zwarte veren.
Wat is de verhouding fenotypen in de F1?

Wat is een monohybride kruising?

1. Twee chromosomen kruisen
2. Nakomelingen maken en kijken wat er gebeurt in de genen.
3. Een kruising van 1 gen en kijkt hoe de kruising verloopt.
4. Het tegenovergestelde van een polohybride kruising

Monohybride kruising

Een plant met grote bladeren wordt gekruist met een plant met kleine bladeren. Alle nakomelingen blijken kleine bladeren te hebben.

Wat is dominant en wat zijn de genotypen van de ouders?

1. Grote bladeren AA x aa
2. Grote bladeren Aa x aa
3. Kleine bladeren AA x aa
4. Kleine bladeren Aa x aa

Herhaling: X-chromosomale overerving

• Overerving van genen eigenschappen die op het geslachtschromosoom liggen.
  

Zoek uit:
Kan deze eigenschap autosomaal overerven?
Kan deze eigenschap X-chromosomaal overerven?

1. wel autosomaal wel X- Chromosomaal
2. wel autosomaal niet X- chromosomaal
3. niet autosomaal wel X - chromosomaal
4. niet autosomaal niet autosomaal

Nieuwe kruisingen: 

Speciale manieren van overerven: 

- Multipele allelen (méér dan 2 allelen voor een eigenschap)

- Letale allelen

- Gekoppelde genen (dihybride, genen liggen op hetzelfde chromosoom)

- MtDNA (mitochondriaal DNA)

Gekoppelde overerving

Beide genen liggen op HETZELFDE

chromosoom

Onafhankelijke overerving

Beide genen liggen op VERSCHILLENDE

chromosomen

welk fenotype heeft een Cavia met de chromosomen van de vorige slide?

1. lang zwart haar
2. lang zwart haar
3. kort wit haar
4. kort wit haar

Men kruist AABB x aabb. De genen erven gekoppeld over. De ligging van de genen in de chromosomen is juist weergegeven bij: (De strepen stellen chromosomen voor.)

1. 
2. 
3. 
4. 

Haarkleur en haarstructuur erven hier gekoppeld over.
Een homozygoot zwart-ruwharig konijn wordt gekruist met een wit-gladharig konijn. De genen voor zwart en ruw zijn dominant.
Bij onderlinge voortplanting van individuen uit de F1 ontstaat een F2 waarin ongeveer 75% van de nakomelingschap zwart-ruwharig is.
Welke genen zijn dan gekoppeld?

1. zwart met ruw en wit met glad
2. zwart met glad en wit met ruw
3. zwart met wit
4. ruw met glad

Meerdere allelen overerving

• Overerving met 1 gen maar meerdere varianten van het gen, bijvoorbeeld bloedgroepen.
  

Multipele allelen

Drie allelen (I^A, I^B en i) combineren tot 4 bloedgroepen: 

Bloedgroep A:      I^AI^A of I^Ai 

Bloedgroep B:      I^BI^B of I^Bi 

Bloedgroep AB:   I^AI^B

Bloedgroep 0:      ii 

54-2) Een man en een vrouw, beiden met bloedgroep AB, krijgen een kind.

Welke bloedgroepen kan het kind hebben?

1. A
2. B
3. AB
4. O

Een vrouw met bloedgroep 0 krijgt een kind met een man met bloedgroep AB. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep A heeft?

Lethale allelen

- Sommige eigenschappen MOET je hebben om te overleven
- Als dat gen (voor die eigenschap) het niet goed doet
= lethale factor 

Lethale allelen

- A = lethale factor

- Aa kan overleven, want a werkt wel goed

- AA kan niet overleven 

Want een kanarie met een kuif moet een K hebben, twee K (KK) betekent 2x de lethale factor. 

p is een letaal allel bij cavia's. Je kruist cavia Pp met cavia Pp. Hoeveel % van de levend geboren jongen heeft genotype Pp?

Mitochondriaal DNA

Genoom - al het DNA in de cel

genoom dierlijke cel:

- kernDNA

- mitochondriaal DNA(mtDNA)

genoom plantaardige cel:

- kernDNA 

- mitochondriaalDNA (mtDNA)

- DNA in bladgroenkorrels

Ziekte van Leber
Mitochondriaal DNA kan een overdraagbare ziekte veroorzaken. Dit kan gebeuren wanneer in een gen een mutatie plaatsvindt. Een voorbeeld daarvan is de ziekte van Leber, een oogaandoening. De ziekte wordt overgedragen van moeder op kind.

60) De ziekte van Leber kan alleen worden overgedragen van moeder op kind.

Hoe kun je dit verklaren?

Mitochondriaal DNA kan een overdraagbare ziekte veroorzaken. Dit kan gebeuren wanneer in een gen een mutatie plaatsvindt. Een voorbeeld daarvan is de ziekte van Leber, een oogaandoening. De ziekte wordt overgedragen van moeder op kind.
Met een DNA-test kan de verwantschap tussen familierelaties worden aangetoond. Hierbij wordt soms ook mitochondriaal DNA gebruikt.
60 b) Kan met mitochondriaal DNA een relatie tussen vader en dochter worden aangetoond? Leg je antwoord uit.

Kan met mitochondriaal DNA een relatie tussen moeder en zoon worden aangetoond? Leg je antwoord uit.

Maken 

Basisstof 5: 

54 t/m 59 + 61

nature-nurture-debat

De vraag of eigenschappen van mensen meer worden bepaald door nature (geboorte) of nurture (aangeleerd).

A classic twin study conducted by geneticist Claude Bouchard in 1990 looked at the importance of genes for body-fat storage. Bouchard, now at Louisiana State University, housed a dozen lean young male twins in a dormitory and overfed them by 1,000 calories a day for three months. Although every participant was heavier by the end of the experiment, the amount of weight and fat gained varied considerably, from 9 pounds to 29 pounds. Weight gain within pairs of twins was much more similar than weight gain between different twin pairs, and the twins in each pair tended to gain weight in the same places, whether it be in the abdomen, buttocks or thighs.

Nature-nurture

Fenotype = milieu + genotype

Welke speelt een grotere rol?

Herhaling in generaties van: alcoholisme, huiselijkgeweld en misbruik.

Maar ook: creativiteit, verlegenheid, rekenvaardigheid.

Tweeling onderzoek

	Eeneiige tweeling	Twee-eiige tweeling	Eeneiige tweeling
Omgeving	Zelfde gezin	Zelfde gezin	Ander gezin
Informatie	Effect omgeving/ controle	Effect genen	Effect omgeving

Vergelijkend onderzoek

Als je gedrag van vader en zoon vergelijkt weet je niet of overeenkomsten komen door erfelijkheid komt of doordat de zoon de vader nadoet (leergedrag).

Het meest geschikt zijn ééneiige tweelingen die gescheiden zijn opgegroeid. Zij hebben exact dezelfde ergelijke eigenschappen maar een verschillend milieu. 

Hieronder het verhaal van Erik en Peter, een ééneiige tweeling uit Nederland die gescheiden is opgegroeid.

https://www.rtlnieuws.nl/lifestyle/gezin/artikel/3724141/mysterieus-verhaal-van-gescheiden-tweeling-ik-zag-dat-het-mijn 

 Epigenetica

Epi-=op/ bij/ aan/ boven/ voor

-Extra informatie bovenop het genotype (bovenop DNA-code).

-Epigenetica bepaalt óók kenmerken in fenotype.

 Epigenetica

Lesdoelen gehaald? 

Bs 5:

• Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.
• Je kunt verklaren dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel. (alle regels die we tot nu toe besproken hebben)

Bs 6:

• Je kunt het doel van tweelingonderzoek beschrijven.
• Je kunt verklaren dat epigenetica kan leiden tot een ander overervingspatroon dan volgens de wetten van Mendel. 

Wat is een typisch kruisingsschema voor een monohybride overerving?

1. 
2. 
3. 
4. 

Wat voor type overerving is dit?
Een bruine labradorreu (bb) en zwartharige labradorteef (BB) krijgen 2 zwarte labradorpuppies.

1. monohybride
2. X-chromosomale
3. meerdere allelen
4. gekoppelde

Wat voor type overerving is dit?

Bij fruitvliegjes is het allel voor een rode oogkleur X^a en een witte oogkleur X^A.

1. monohybride
2. X-chromosomale
3. meerdere allelen
4. gekoppelde

Bij de mens komen twee gekoppelde genen voor: A en B. Hoe groot is de kans dat een vader en een moeder met een chromosoompatroon zoals hiernaast een kind krijgen met genotype aaBb?  

Wat is de verhouding in het fenotype van de nakomelingen als:
Aa x Aa

A= Kuif, a= geen kuif, AA= lethaal

1. Kuif: geen kuif = 3 : 1
2. Kuif: geen kuif = 2: 0
3. Kuif: geen kuif = 2: 1
4. Kuif: geen kuif = 1: 1

Epigenetica gaat over:

1. Het effect van de DNA-code op het fenotype.
2. Het effect van de omgeving op uiting van genen.
3. Mutaties van de DNA-code door omgeving.
4. Het doorgeven van mutaties in DNA.

Een ééneiige tweeling groeit gescheiden van elkaar op. Wat zou je goed kunnen onderzoeken met behulp van deze tweeling?

1. De invloed van genen op het fenotype
2. De invloed van omgevingsfactoren op het fenotype
3. De invloed van omgevingsfactoren op het genotype
4. De invloed van het fenotype op de genen.