HAVO 5 Thema 2 DNA B6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

DNA polymerase

DNA ligase

replicatierichting

volgende streng

leidende streng

Wat betekent "-ase" in DNA polymerase?

1. Dat het met DNA te maken heeft
2. Dat het bestaat uit polymeren
3. Dat het een enzym is
4. Dat het een gewoon eiwit is

Welke mutaties hebben veelal grotere gevolgen?

1. Mutaties in DNA van lichaamscellen
2. Chromosoommutaties in DNA van geslachtscellen
3. Mutaties in niet-coderend DNA
4. Puntmutaties in coderend DNA

Uit welke onderdelen bestaat een nucleotide? Sleep die naar het blauwe vlak

Nucleotide

Base

Basenpaar

Suikermolecuul

Fosfaatgroep

Chromosomen

DNA-polymerase

7) Aan welke kant van het DNA molecuul bevindt zich het 5' uiteinde?

1. Bij B en D
2. Bij A en D
3. Bij A en C
4. Bij C en D

structuurgenen

Regulatorgen

Lactose

Transcriptie

Translatie

Repressor

Lactase

Biotechnologie

Technieken waarbij organismen worden gebruikt om producten voor de mens te maken. 

Bijvoorbeeld: Brood, Kaas, Yoghurt, Bier, Wijn, Zuurkool

Biotechnologie:

Organismen:

• Planten
• Dieren
• Schimmels
• Bacteriën
  

Ontwikkeling van:

• Nieuwe stoffen
• Voeding
• Medicijnen
  

Klassieke biotechnologie

- Schimmels (gist) voor brood, bier en wijn.

- Bacteriën voor yoghurt, kaas, zuurkool

- Eerste antibiotica kwam van schimmels. 

Genetische Modificatie

Erfelijke eigenschappen worden veranderd.

Op etiketten staat vaak de afkorting GM.

Bijv. Bacteriën die insuline maken voor mensen met diabetes omdat ze een menselijk gen krijgen. 

Een genetisch gemodificeerd organisme noem je een transgeen. 

Argumenten voor:

• producten kunnen goedkoper worden
  
• hogere opbrengsten in de landbouw (minder honger)
  
• milieuvriendelijkere gewassen
  
• medicijnen tegen ziektes
  

Argumenten tegen:

• mens heeft het recht niet om te knippen en plakken met genen van andere organisme
  
• maken van nieuwe soorten gaat tegen natuur in
• kan gevaarlijk zijn voor de natuur
  

DNA testen

• misdaadbestrijding
  
• fraude met vlees
  
• erfelijkheidsonderzoek
  
• vaderschapstesten
  
• verwantschap tussen soorten
  

HIV-VIRUS

HIV-virus

Waarom gebruiken we biotechnologie?

1. Om betere productietechnieken te ontwikkelen
2. Om gewassen te verbeteren
3. Om m.b.v. organismen nieuwe stoffen te ontwikkelen

Hoe paste men dit eigenlijk al honderden jaren toe?

1. DNA technieken gebruiken.
2. Door kruising planten- en dierenveredeling.
3. Het maken van bier, wijn en brood.
4. Grote hoeveelheden medicijnen chemisch produceren .

Wat hoort NIET bij de grote risico's van biotechnologie?

1. Dat er schadelijke bacteriën vrijkomen
2. Door inbouwen genen => dieren misvormd
3. Gezondheidsproblemen bij gebruik GM voedsel
4. Dat het te duur wordt.

Je ziet hier een aantal begrippen die horen bij deze basisstof. Zet ze bij de juiste definitie.

Het veranderen van het genotypen van organismen door de mens.

Organisme waarbij het DNA is veranderd

Het DNA van het ene organisme kunstmatig inbouwen in een plasmide van een bacterie

een verzamelnaam voor technieken waarbij organismen worden gebruikt om producten te maken voor de mens

Transgeen

Biotechnologie

Recombinant-DNA-technieken

Genetische modificatie

Mutant

Mutageen

Metastase

Gemuteerde cellen

Mutatie die te zien is in het fenotype

De bloodstelling aan bepaalde stralingen of chemische stoffen

Uitzaaiing cellen

Plotselingen verandering in het genotype

Door mutaties ontstaat variaties in het genotype?

1. Juist
2. Onjuist

Virus

- DNA of RNA als erfelijk materiaal met daar omheen een eiwit-mantel

- Veel kleiner dan bacteriën: 0,1 um

- Vermeerderen via specifieke cellen door aan oppervlakte-eiwit te hechten en DNA/RNA naar binnen te laten

- DNA van DNA-virus direct in celkern, 

- Bij RNA-virus: 

Virale infectie

Van DNA via RNA eiwit gevormd, samen met DNA of RNA nieuwe virussen cel uit: cel kapot

Evt via afsnoering uit cel, cel niet kapot, maar niet functioneel

cDNA

- Verkregen door RNA dat codeert voor een eiwit dubbelstrengs te maken door DNA ertegenaan te maken

- Vervolgens DNA dubbelstrengs maken door tweede streng DNA ertegen te maken m.b.v. DNA polymerase ---> copyDNA

Dit cDNA inbrengen in een plasmide of in een virus

Toepassingen genetische modificatie

Geneesmiddelen, vaccins, verbeterde wasmiddelen, houtpulp, resistente landbouwgewassen (bv. bestand tegen ziekten, kan tegen weinig water, bevat extra vitamines)

Genetisch gemodificeerde rijst

Deze ggo-rijst heeft een hoger proVitamineA-gehalte en kan worden ingezet tegen het vitamine A-gebrek in Azië, een kwaal waar veel kinderen aan lijden. 

Per jaar worden wereldwijd 500.000 kinderen blind door een gebrek aan vitamine A en de helft van hen sterft binnen het jaar. 

De gouden rijst zou in 2013-2014 verwacht worden in de Filippijnen. 

Nadeel is dat er nog niet genoeg onderzoek is gedaan naar het effect op de omgeving, biodiversiteit en de overname van natuurlijke zaden door kunstmatige zaden.

Maak de opgaven 32 t/m 35

Klaar? 

Oefen de flitskaarten en maak de Test Jezelf op de ELO

Op de volgende pagina een uitgebreide uitleg over CRISPR-Cas9

Het toevoegen van gist in brood om het luchtig te maken is:

1. klassieke biotechnologie
2. geen biotechnologie
3. recombinant-DNA-techniek
4. moderne biotechnologie

wat is transgeen?

1. klassieke biotechnologie
2. er is geen trans aanwezig
3. een genetisch gemodificeerd dier
4. genetische modificatie

Is bij de toepassing van biotechnologie altijd sprake van genetische modificatie?

1. ja
2. nee

Bij de productie van bier en zuurkool wordt biotechnologie toegepast

1. Ja
2. Nee

Het toevoegen van gist in brood om het luchtig te maken is een vorm van....

1. klassieke biotechnologie
2. gen expressie
3. recombinant-DNA-techniek
4. moderne biotechnologie

Wat wordt er gedaan bij recombinant-DNA-techniek?

1. Met behulp van bacteriën wordt van melk yoghurt gemaakt.
2. In het DNA van een organisme wordt nieuwe erfelijke informatie aangebracht.
3. Door het gebruik van gisten wordt brood, bier en wijn bereid.
4. Nieuwe klonen worden gemaakt van gunstige organismen.

Wat is de verzamelnaam van technieken waarbij organismen worden gebruikt om producten te maken voor de mens?

1. DNA- recombinant techniek
2. Genetische modificatie
3. Biotechnologie
4. Klonen

Reverse transcriptase = 

enzym uit virus

cDNA bevat gewenste gen en  wordt geplaatst in plasmide of virus 

HW

maak t/m 

opdracht 36

sleep de termen naar de juiste plaats in de afbeelding

DNA

eiwit

losse aminozuren

ribosoom

mRNA

codon