Workshop Executieve Functies

• leren leren
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Welke begrippen horen er bij de executieve functies?

Doelen 

• (Hernieuwde) kennismaking met het begrippenkader van de executieve functies, om hier met elkaar (en met leerlingen) over te kunnen praten.
• Je maakt kennis met verschillende soorten interventiestrategieën en denkt na over wat voor jou/jouw leerlingen kan werken.
• Je weet wat er bekend is vanuit onderzoek over verschillende soorten interventies.
• Je kunt aan de hand van een aantal praktische voorbeelden interventies bedenken die passen bij jou en jouw leerlingen. 

https://www.vernieuwenderwijs.nl/wijs-in-60-seconden-executieve-functies/#:~:text=Wat%20is%20het%3F,het%20denken%20en%20het%20gedrag. 

Basis/fundamentele EF

• Volgehouden aandacht
  
• Responsinhibitie 
• Werkgeheugen
  
• Flexibiliteit 

Naar: Kennisdeling Leren van gedrag, Interventies gericht op Executieve functies en sensorische prikkelverwerking. (April 2021) 

Overige EF (meer hogere orde?)

• Emotieregulatie
• Taakinitiatie 
• Planning/prioritisering 
• Organisatie 
• Timemanagement
• Doelgericht gedrag 
• Metacognitie 

Plannen

Werkgeheugen

Timemanagement

Organisatie

Taakinitiatie

Emotieregulatie

Responsinhibitie

Volgehouden aandacht

Metacognitie

Doelgericht gedrag

Flexibiliteit

Met welke executieve functie(s) worstelen jouw (coach)leerling(en)?

In gesprek 

Denk eens terug aan een situatie waarbij er iets misging met de executieve functies bij een leerling. 

• Hoe zag dat er uit? 
• Wat merkte je? 
• Wat deed je (bewust/onbewust)? 
• Wat werkte? 
• Wat niet? 
  

Interventiestrategieën 

1. Ingrijpen op het niveau van de omgeving
2. Ingrijpen op het niveau van de individu  

Ingrijpen op het niveau van de omgeving 

• Veranderen van de fysieke/sociale omgeving
• Aard van de taak veranderen 
• Manier veranderen waarop aanwijzingen worden gegeven
• Manier veranderen waarop volwassenen met leerlingen omgaan 

Elk van de interventies kan voor individuele leerlingen, 

of juist voor de hele klas worden gedaan 

Ingrijpen op het niveau van het individu 

• Het aanleren van de vaardigheid 
• Het aanleren van klassenactiviteiten 
• Leerlingen motiveren om executieve vaardigheden te gebruiken 

Elk van de interventies kan voor individuele leerlingen, 

of juist voor de hele klas worden gedaan 

Praktisch: wat doen we al en hoe kunnen we dat breder inzetten?

• Huiswerkplannen maken (taakinitiatie, volgehouden aandacht, planning, metacognitie) 
• Opstel schrijven (taakinitiatie, volgehouden aandacht, planning, organisatie, timemanagement, metacognitie)
• Langetermijnprojecten (taakinitiatie, volgehouden aandacht, planning, timemanagement, metacognitie) 
• Aantekeningen (leren) maken (organisatie, metacognitie)
• .... 

Welke suggesties/aanvullingen hebben jullie hierop?

Wat zegt onderzoek? 

Welke hulpmiddelen of trainingen zijn effectief om executieve functies van kinderen te verbeteren?

De meeste studies die gevonden zijn, richten zich op het verbeteren van werkgeheugen. 

3 soorten interventies: 

1. Externe hulpmiddelen - Boodschappenlijstje, mindmap, apps gebruiken, etc. 
   
2. Repetitief oefenen - Computertrainingen, zoals CogMed, Braingame Brian, Jungle Memory
   
3. Strategietraining - Stop-Denk-Doe
   

Stappen bij strategietraining:

1. Bespreek de strategie; 2. Doe de strategie voor; 3. Maak het eigen; 4. Ondersteunen via scaffolding. 5; Zelfstandig kunnen uitvoeren

Doel = strategie helpt om het leren makkelijker te maken in verschillende situaties

Wat werkt?

• Externe hulpmiddelen: weinig onderzocht, verbetering zolang hulpmiddel gebruikt wordt. Effectiviteit is betwistbaar.
  
• Repetitief oefenen: verbetering op geoefende taken. Aandachtspunten: adaptief trainen (steeds een beetje moeilijker), oefenen in diverse contexten. Kinderen (en volwassenen) hebben moeite met de transfer naar andere situaties.
  
• Strategietraining: verbetering in geoefende situaties en gerelateerde situaties (N.B. meestal i.c.m. oefenen) 
  

Voorbeelden uit mijn eigen praktijk

talentbegeleiding

kwt leren leren 

Wat kun je doen? Coach/vakles 

Een aantal voorbeelden 

Volgehouden aandacht 

Aanpassingen in de omgeving  - mogelijke strategieën

• Bepaal begin- en eindtijd om te helpen volhouden. 
• Taken in deeltaken onderverdelen, las pauzes in. 
• Stel een tijdslimiet, daag uit om hierbinnen de taak te voltooien. 
• Maak taken interessant(er)
• Aandacht geven en complimenteren als 

       de leerling aan de taak werkt

De vaardigheid om aandacht te blijven schenken aan een situatie of taak, ondanks afleiding, vermoeidheid of verveling 

Volgehouden aandacht 

strategieën eigen maken - hoe? 

1. Help leerlingen zich bewust te worden van hun concentratievermogen. 

2. Leerlingen aanleren hoe ze een taak in deeltaken kunnen onderverdelen die passen bij hun concentratievermogen. 

3. Leerlingen helpen bij het maken van een werkplan (denk ook aan motiverende strategieën) 

4. Leerlingen aanmoedigen om het door hen zelf bedachte plan uit te voeren. 

5. Zorg voor een beloning. 

6. Geleidelijk overdragen van de verantwoordelijkheid. 

De vaardigheid om aandacht te blijven schenken aan een situatie of taak, ondanks afleiding, vermoeidheid of verveling 

Taakinitiatie 

Aanpassingen in de omgeving - mogelijke strategieën

• Verbale en/of visuele aansporing om te beginnen
• Help met het eerste deel van de taak, om de leerling aan het werk te krijgen
• Wijs op begin- en eindtijden bij uitdelen en/of afmaken van de taak
• Laat leerling vertellen wanneer het met de taak begint 

   (correspondence training)

Het vermogen om zonder uitstellen aan een taak te beginnen, op tijd en op een efficiënte wijze. 

2 soorten taakinitiatie: meteen beginnen met een taak of het plannen van het moment waarop de taak gedaan moet zijn en dan beginnen als het zover is. 

Taakinitiatie 

Strategieën eigen maken - Hoe? 

• Leerling leren zichzelf instructies te geven. ('Als... , dan...')
• Een plan schrijven voor de uitvoering van de taak. 
• Leerling een manier laten kiezen hoe hij/zij eraan herinnert wil worden dat het tijd is om te beginnen. 
• Verminder geleidelijk het toezicht. 

Het vermogen om zonder uitstellen aan een taak te beginnen, op tijd en op een efficiënte wijze. 

2 soorten taakinitiatie: meteen beginnen met een taak of het plannen van het moment waarop de taak gedaan moet zijn en dan beginnen als het zover is. 

Planning/prioritisering 

Aanpassingen in de omgeving - mogelijke strategieën

• Laat een volwassene een plan maken dat de leerling kan volgen. 
• Maak gebruik van scoringscriteria bij eht geven van een opdracht. 
• Verdeel langetermijnprojecten op in duidelijk omschreven deeltaken en bepaal bij elke deeltaak een deadline. 
• Maak een sjabloon (bijv. formulier projectplanning) 

Het vermogen om een plan te bedenken om een doel te bereiken of een taak te voltooien. Het gaat daarbij ook om het vermogen om beslissingen te nemen over waar wij onze aandacht op moeten richten of niet. 

Planning/prioritisering 

Strategieën eigen maken - Hoe? 

• Doorloop heel vaak samen met hen het planningsproces 
• Doe dit aan de hand van verschillende vragen
• Verschuif de verantwoordelijkheid stapsgewijs naar hen, door vvragen te stellen die aanmoedigen om na te denken over een plan. (Scaffolding) 
• Houd in de gaten of het plan (van de leerling) realistisch is

Het vermogen om een plan te bedenken om een doel te bereiken of een taak te voltooien. Het gaat daarbij ook om het vermogen om beslissingen te nemen over waar wij onze aandacht op moeten richten of niet. 

In gesprek 

Welke acties kun/ wil jij inzetten om een individuele leerling (of juist op klasniveau) te helpen een executieve functie te versterken? 

Welke toepassingsmogelijkheden zie je (laagdrempelig) 

Doelen 

• (Hernieuwde) kennismaking met het begrippenkader van de executieve functies, om hier met elkaar (en met leerlingen) over te kunnen praten.
• Je maakt kennis met verschillende soorten interventiestrategieën en denkt na over wat voor jou/jouw leerlingen kan werken.
• Je weet wat er bekend is vanuit onderzoek over verschillende soorten interventies.
• Je kunt aan de hand van een aantal praktische voorbeelden interventies bedenken die passen bij jou en jouw leerlingen. 

In hoeverre zijn de doelen behaald?

😒🙁😐🙂😃

Exit ticket: dit neem ik mee uit deze workshop

Exit ticket: deze vragen heb ik nog

Bronnen

• Dawson, P. en Guare, R. (2019) Executieve functies bij kinderen en adolescenten. Een praktische gids voor diagnostiek en interventie. Hogrefe 
• Guare, R. Dawson, P. en Guare, C. (2015) Slim Maar... Help adolescenten hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken.  Hogrefe
• Online kennisdelingsbijeenkomst. Leren van gedrag  (door NRO). Petra Hurks. Welke hulpmiddelen of trainingen zijn effectief om executieve functies (EF) en sensorische prikkelverwerking (SP) van kinderen te verbeteren? 
• https://www.vernieuwenderwijs.nl/wijs-in-60-seconden-executieve-functies/#:~:text=Wat%20is%20het%3F,het%20denken%20en%20het%20gedrag. 
• https://www.vernieuwenderwijs.nl/executieve-functies-als-voorspeller-schoolsucces/

Materialen 

SLO - werken aan executieve vaardigheden 

Vragenlijst executieve functies (om sterke en zwakke functies in kaart te brengen) 

Lesson Ups van Schoolblocks