H4 - thema 6 - gedrag BS 3 - les 1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 6 Waarneming 

en gedrag

BS3 Gedrag beschrijven

Leerdoelen BS3

Na deze BS kun je:

• toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
• omschrijven wat ethologie inhoudt.
• omschrijven hoe je gedrag kunt bestuderen
• de invloed van gedragsonderzoek op de maatschappij toelichten.

Begrippen van BS3

ethologie

gedrag

adequaat gedraag

handelingen

gedragselementen

respons

blackbox

gedragsysteem

gedragsketen

balts

voortplantingsgedrag

subsystemen

broedzorg

ethogram

protocol

wat verstaan biologen onder gedrag?

gedrag

alle waarneembare activiteiten van een dier of een mens

zoals: 

geluid maken - geurstoffen afscheiden - slapen - 

van kleur veranderen - lichaamshouding

waarom vertonen mens en dier gedrag?

wat hebben we nodig om gedrag te tonen?

opbouw gedrag:

prikkel ->      verwerking/handelingen ->      respons

• waarnemingen van zintuigcellen

• centrale zenuwstelsel

• de reactie op de waarneming

adequaat gedrag

gedrag dat leidt tot betere overlevingskansen 

zowel fysiologisch als omgeving

Is dit gedrag?
Een jongen die bloost als hij een meisje aankijkt?

1. ja
2. nee

Is dit gedrag?
Glas valt op de grond.

1. ja
2. nee

Is dit gedrag?
Gargamel die een smurf probeert te vangen?

1. ja
2. nee

Is dit gedrag?
Een bliksemschicht uit een onweerswolk.

1. ja
2. nee

Ethologie

• De tak van de biologie waarbij de studie van het gedrag van dieren centraal staat.
  
• Gedrag is alle waarneembare activiteiten van dier of mens.
  
• Adequaat gedrag is gedrag waardoor de overlevingskansen en fitness van een dier worden vergroot.
  

Van prikkel tot handeling

Handelingen zijn losse elementen van gedrag.

Handeling/gedragselement:

Waarneembare handeling bij dieren en dus ook mensen.

Gedragsketen:

Opeenvolgende handelingen in een "vaste" volgorde

Gedragssysteem: handelingen met een gemeenschappelijk doel

Subsysteem:

samenhangende groepen van handelingen binnen 

een gedragssysteem

Handeling = Gedragselement

Hersenactiviteit

Hersenactiviteit kan zichtbaar worden gemaakt m.b.v. MRI (= Magnetic Resonance Imaging).

Maken van verbanden tussen hersenactiviteit en gedrag

Uitvoeren van een handeling i.c.m. het meten van de hersenactiviteit.

gedragsysteem

handelingen met een gemeenschappelijk doel

 

bestaat uit meerdere subsystemen

vb.: voortplantingsgedrag, kookgedrag, voedingsgedrag

gedragsketen

handelingen die op elkaar volgen om gedrag te vormen

vb. je hebt trek, je loopt naar de koelkast voor eten, er is niets, je gaat met de fiets naar de winkel, je koopt daar eten

voortplantingsgedrag

gedragsketen bestaande uit: 

subsystemen: vechten, nestgouwen, balts, broedzorg

doel: voortplanting

video's

kijk: 

wat doet het mannetje om indruk te maken op het vrouwtje?

De paradijs vogel

doet het

mannetje wel

doet het

mannetje niet

hij gaat stil in een hoekje zitten

hij maakt harde geluiden

hij maakt zich extra klein

hij maakt zich groot en spreid zijn veren

hij maakt een rommel van zijn huisje

hij maakt ruimt alles netjes op

hij doet een speciaal dansje voor haar

hij laat zich verleiden door het vrouwtje

Gedragssystemen - balts

Gedragssysteem = handelingen met gemeenschappelijk doel (kan uit meerdere subsystemen bestaan)

Gedragsketen = effect ene handeling leid tot volgende handeling

De vlinders

doet het

mannetje wel

doet het

mannetje niet

hij doet niets 

hij maakt harde geluiden

hij maakt zich extra klein

hij flirt met het vrouwtje

hij vliegt achter het vrouwtje aan

hij danst met het vrouwtje

hij laat zich opeten door het vrouwtje

gaan samen op een takje zitten

De prieel vogel

doet het

mannetje wel

doet het

mannetje niet

hij bevuild zijn huisje/prieel

hij maakt zich extra groot met zijn veren

hij maakt zich extra klein

hij geeft een showtje aan de vrouw

hij gaat in een hoekje verstoppen

hij maakt specifieke geluiden

hij wacht in stilte af

hij maakt zijn huisje/ prieel extra mooi

De kogel vis

doet het

mannetje wel

doet het

mannetje niet

hij slooft zich uit voor het vrouwtje

hij maakt harde geluiden

hij maakt zich extra klein

hij flirt met het vrouwtje

hij vliegt achter het vrouwtje aan

hij maakt een rotzootje 

hij laat zich opeten door het vrouwtje

hij maakt een mooi plekje 

voortplantingsgedrag

gedragsketen bestaande uit: 

subsystemen: vechten, nestgouwen, balts, broedzorg

doel: voortplanting

vragen?

gedragsonderzoek

beschrijving van het gedrag wordt gedaan in een ethogram

ethogram

Een objectieve beschrijving 

van de verschillende 

typen handelingen 

die bij een diersoort 

voor kunnen komen.

+ een protocol

protocol

lijst met wanneer welke handeling heeft plaatsgevonden

filmpje

voorbeeld hoe een ethogram te maken

In een ethogram staan beschreven:

1. beschrijvingen van handelingen
2. hoe vaak een handeling heeft plaats gevonden
3. hoe lang een handeling heeft geduurd
4. wat de onderzoeker van de handeling vond

Geluiden, geuren en kleuren kunnen prikkels zijn die bij dieren leiden tot bepaald gedrag.

Welke van deze prikkels kunnen een rol spelen bij het voortplantingsgedrag van dieren?

1. alleen geuren en geluiden
2. alleen geluiden en kleuren
3. alleen geuren en kleuren
4. alle drie

nog vragen?

aan de slag:

maak opdracht 23 t/m 29

filmpje Frans de Waal

Onderzoek doen

Frans de Waal - primatoloog

aantal voorbeelden 

www.ted.com

Welke gedrag heeft Frans de Waal onderzocht?