3.1 Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica en 

Thema 4 Evolutie

Leerdoelen 3.1 Fenotype en genotype

• Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
• Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.
• Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren. 

Voorkennis

We gaan kort terugblikken naar de stof die we hebben behandeld over eiwitsynthese in Thema 1

We gaan de weg bekijken van eiwitsynthese tot secretie:

kern -> ER -> golgi systeem -> exocytose

Stap 1: de celkern

• Kernplasma met daarin chromosomen (lange moleculen DNA die rond een aantal eiwitten zijn gewikkeld) 
• DNA bevat informatie over de erfelijke eigenschappen van een organisme
• Nucleolus: maakt delen van ribosomen, die de kern verlaten via kernporiën -> cytoplasma

binas tabel 70A

Stap 2: het Endoplasmatisch Reticulum (ER)

Uitgebreid netwerk van dubbele membranen dat is aangesloten op het kernmembraan

• Ruw (RER): met ribosomen op de membranen. Een ribosoom is een bolvormig organel dat eiwitten produceert (synthese) die in blaasjes vervoerd worden

Stap 3: het Golgisysteem

Bestaat uit opeengestapelde platte membranen in het cytoplasma van de cel

• Neemt blaasjes op en bewerkt eiwitmoleculen totdat ze hun definitieve vorm hebben
• Daarna afsnoeren eiwitblaasjes -> exocytose (doel ergens anders) of doel in dezelfde cel (bijv. enzymatische werking, zoals in lysosomen)

Samenvattend... (binas tabel 79D)

Fenotype: alle waarneembare eigenschappen van een individu

Genotype: de informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een individu

De informatie voor erfelijke eigenschappen ligt op de chromosomen -> erfelijke eigenschappen worden doorgegeven van ouders naar nakomeling via chromosomen in de zaadcel en eicel (die versmelten)

Chromosomen

Karyogram: chromosomenportret  = rangschikking 46 chromosomen naar grootte

• Autosomen: bevatten info voor 'normale' lichaamscellen (22 paar) -> dit noem je homologe chromosomen, omdat ze gelijk zijn in lengte en vorm
• Geslachtschromosomen: bevatten info voor geslacht (1 paar: XX of XY)

Binas tabel 70B

Samenvattend:

Er ligt HÉÉL VÉÉL DNA in de celkernen.

Wanneer er celdeling of versmelting van cellen plaatsvindt,

wil je zeker weten dat iedere cel ALLE informatie meekrijgt.

Daarom liggen de DNA ketens 'netjes georganiseerd' in chromosomen.

DNA-sequentie

Een  chromosoom bestaat uit één zeer lang molecuul van de stof DNA en veel eiwitmoleculen.

Een DNA-molecuul bestaat uit twee ketens die in een dubbele spiraal om elkaar heen gewonden liggen.

De bouwstenen voor DNA heten nucleotiden.

1 nucleotide = fosfaatgroep + desoxyribose + stikstofbase.

Gen: deel van een chromosoom dat de info bevat voor één of meer erfelijke eigenschappen of een deel van een erfelijke eigenschap. Vaak is bij één eigenschap meer dan één gen betrokken.

Genoom: alle DNA-moleculen in een cel.

Basenparing: (Binas tabellen 71A+B+C)

• Adenine (A) - Thymine (T)
• Cytosine (C) - Guanine (G)

Genexpressie

DNA-sequentie: stikstofbasen in een gen zijn in een specifieke volgorde gerangschikt.

• Allel: variatie in volgorde van gen voor zelfde eigenschap (blond en bruin haar)

Genexpressie: genen staan aan.

Inactivatie: genen staan uit.

Genen voor vorming van hoofdhaar staan AAN in hoofdhuid en uit in de lever.

Fenotype = genotype + milieufactoren

• Licht, lucht, vochtigheid, temperatuur, voeding, ziekten, opvoeding, etc. 

Invloed van milieu kan al in baarmoeder beginnen en kan zo zorgen voor aangeboren afwijking. Als dit genetisch wordt doorgegeven via ouders, spreek je van een erfelijke ziekte/aandoening.

Modificatie

Stel: storm breekt takken van eik af...

De informatie in de chromosomen verandert niet en de modificatie wordt dus ook niet doorgegeven aan de nakomelingen.

Leerdoelen 3.1 behaald???

• Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
• Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.
• Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren. 

De opdrachten:

Lees blz. 128 t/m 131

Maak opdrachten 1 t/m 7 + ook nakijken